Gustaw I Waza

Gustaw Waza

— Z Bożej łaski król Szwecji, Gotów i Wenedów —
Omnis potestas a Deo est Cała władza pochodzi od Boga
Król Szwecji
Okres	od 6 czerwca 1523 (regent od 23 sierpnia 1521) do 29 września 1560
Koronacja	12 stycznia 1528
Poprzednik	Chrystian II
Następca	Eryk XIV Waza
Dane biograficzne
Dynastia	Wazowie
Data urodzenia	12 maja 1496
Data śmierci	29 września 1560
Miejsce spoczynku	Katedra w Uppsali
Ojciec	Eryk Johansson Waza
Matka	Cecylia Månsdotter (Eka)
Dzieci	Eryk XIV Waza Jan III Waza Katarzyna Wazówna Cecylia Wazówna Magnus Waza Anna Maria Wazówna Zofia Wazówna Elżbieta Wazówna Karol IX Waza

Gustaw I Waza (ur. 12 maja 1496, zm. 29 września 1560 w Sztokholmie) – król Szwecji od 6 czerwca 1523, założyciel dynastii Wazów, ojciec królów Eryka XIV, Jana III Wazy i Karola IX Wazy. Zerwał unię kalmarską i wprowadził monarchię dziedziczną rozpoczynając tym samym budowę silnego państwa narodowego. Ogłosił przyjęcie przez Szwecję luteranizmu i przeprowadził reformę Kościoła. Powołał stałą armię narodową. Wprowadził Szwecję w epokę nowożytną. Za jego panowania ukształtowały się instytucje państwowe (rada królewska Riksråd, sejm stanowy Riksdag), a Szwecja stała się potęgą bałtycką i państwem liczącym się w Europie.

6 czerwca, rocznica wyboru Gustawa I na króla (1523) jest w Szwecji świętem narodowym i dniem wolnym od pracy.

Życiorys

Gustaw Waza był szwedzkim możnym. W wyniku rozprawy z opozycją dokonaną w listopadzie 1520 przez króla Chrystiana II Oldenburga, ojciec Gustawa Wazy został skazany na śmierć (Krwawa łaźnia sztokholmska). W początkach 1521 stanął na czele powstania przeciw Duńczykom, którego głównymi siłami byli chłopi i górnicy z regionu Dalarna. Jeszcze w tym samym roku powstańcy odnieśli zwycięstwo w bitwie pod Västerås a Gustaw Waza został wybrany na regenta Szwecji. 6 czerwca 1523 zgromadzenie stanów zwołane w Strängnäs ogłosiło Gustawa Wazę królem – ostatecznie zerwano unię kalmarską z Danią i Norwegią. W Danii bunt tamtejszej szlachty obalił Chrystiana II, a nowy król duński Fryderyk I uznał tytuł Gustawa.

W 1527 Gustaw I Waza, który zawdzięczał tron ruchowi ludowemu, zwołał do Västerås zjazd przedstawicieli wszystkich stanów, duchowieństwa, szlachty, mieszczaństwa, jak również wolnych chłopów. Ukształtował się w ten sposób specyficzny skład nowożytnego sejmu szwedzkiego. Ogłosił przyjęcie przez Szwecję luteranizmu i przeprowadził sekularyzację większości dóbr ziemskich Kościoła. Przejęcie licznych majątków znacznie wzmocniło pozycję Korony. W 1529 reformę religijną potwierdził synod szwedzkich dostojników kościelnych w Örebro. Głową Kościoła narodowego stał się król, który mianował swojego intendenta do spraw kościelnych.

W 1544 Gustaw I na sejmie w Västerås przeprowadził uchwałę o wprowadzeniu dziedziczności tronu i powołał stałą armię narodową w oparciu o dawną instytucję pospolitego ruszenia.

Gustaw Waza dbał także o rozwój ekonomiczny królestwa. Zawarł umowę handlową i sojusz polityczny z Francją (1542), popierał rozwój szwedzkiego górnictwa. W 1533 anulował przywileje kupców hanzeatyckich, co wywołało wojnę z Lubeką (1534–1535). Szwedzi zwyciężyli w sojuszu z Duńczykami i kupcy lubeccy musieli zrezygnować z przysługujących im monopoli.

Rodzina

Był trzykrotnie żonaty. 24 września 1531 poślubił Katarzynę, córkę Magnusa I, księcia saskiego na Lauenburgu. Owdowiał 23 września 1535. Po raz drugi ożenił się 1 października 1536 z Małgorzatą Leijonhufvud. Druga żona Gustawa I zmarła 26 sierpnia 1551. Po raz trzeci ożenił się 22 sierpnia 1552. Trzecią żoną Gustawa została Katarzyna Stenbock.

Z pierwszą żoną miał jednego syna:

• Eryka (1533-1577), następcę Gustawa na szwedzkim tronie.

Druga żona urodziła mu 10 dzieci:

• Jan (1537–1592), książę Finlandii, król Szwecji
• Katarzyna (1539–1610), żona Edzarda II, księcia wschodniofryzyjskiego
• Cecylia (1540–1627), żona Krzysztofa II, margrabiego badeńskiego
• Magnus (1542–1595), książę Östergötlandu
• Karol (1544),
• Anna Maria (1545–1610), żona Jerzego Jana I, palatyna Veldenz,
• Sten (1546–1547),
• Zofia (1547–1611), żona Magnusa II, księcia saskiego na Lauenburgu
• Elżbieta (1549–1598), żona księcia Krzysztofa meklemburskiego
• Karol (1550–1611), książę Södermanlandu, król Szwecji.

Trzecie małżeństwo Gustawa było bezdzietne.

Bibliografia

• Larsson L.-O., Gustaw Waza – Ojciec państwa szwedzkiego czy tyran?, Wydawnictwo „PIW”, Warszawa 2009, ISBN 978-83-06-03167-6.
• Dworzaczek W., Genealogia, t. I-II, Inst. Historii PAN, Warszawa 1959.
• Adam Kersten: Historia Szwecji. Wrocław: Ossolineum, 1973.