Handel wiślany
Handel wiślany – określenie handlu (przede wszystkim zbożowego), wykorzystującego rzekę Wisłę, w okresie XV-XVIII w. Stronami tego handlu byli polscy szlachcice i gdańscy kupcy[1]. Wisła była głównym szlakiem handlowym dawnej Rzeczypospolitej. W Gdańsku towary były sprzedawane dalej, i transportowane na zachód Europy. Handel wiślany miał duże znaczenie dla ekonomii dawnej Rzeczypospolitej i przyczynił się do rozwoju licznych miast leżących w biegu rzeki, jak np. Sandomierza, Kazimierza Dolnego, Warszawy, Płocka, Torunia, Bydgoszczy, Grudziądza i Gdańska[2].
Najważniejszą śródlądową drogą wodną w Polsce przedrozbiorowej była Wisła, gdyż poprzez swoją sieć dopływów łączyła centrum i południe kraju z głównym polskim portem morskim – Gdańskiem. Chociaż w polskim handlu spławnym pewne znaczenie posiadały również porty morskie w Elblągu (Nogat), Rydze (Dźwina), Królewcu (Pregoła) i Szczecinie (Odra), to Gdańsk był portem poprzez Wisłę najlepiej skomunikowanym z zapleczem krajowym: Wielkopolską, Kujawami, Mazowszem, Podlasiem, a nawet tak odległymi regionami jak Małopolska, Podole, Wołyń.[3]
Znaczenie Wisły jako szlaku transportowego towarów masowych wzrastało począwszy od XIV wieku, aby osiągnąć swoje apogeum w XVII wieku, przy czym Wisła pozostała nadal główną drogą wodną do końca istnienia Rzeczypospolitej Szlacheckiej.
Za „złoty okres” transportu wiślanego uznaje się 300 lat kontroli Polski nad ujściem Wisły (1466-1772)[3]. Apogeum przypada dokładnie w połowie tego okresu dziejowego w 1618 r., kiedy w porcie gdańskim zanotowano najwyższe ilości spławianych dolną Wisłą towarów. Na ten wywóz składało się przede wszystkim zboże (250 tys. ton), a nadto drewno, potaż, smoła drzewna i inne produkty służące okrętownictwu[3]. Ujście Wisły było w tej epoce podstawowym źródłem zaopatrzenia Europy Zachodniej w te produkty, a Polskę określano „spichlerzem Europy i magazynem materiałów do budowy statków”[4].
Wisła była wówczas najważniejszą gospodarczo rzeką świata[3]. Taką liczbę przewozów, jaką notowano na Wiśle w końcu XVI i w pierwszej połowie XVII w. osiągnął np. Ren dopiero w 1830 r., a więc dwa wieki później[3]. W latach 1740-1796 do portu gdańskiego wpływało ok. 1000 statków wiślanych rocznie, z czego blisko połowę stanowiły szkuty, a 20% komięgi[5]. W obrotach morskich z Gdańskiem dominowali wtedy Holendrzy – w połowie XVII wieku największa potęga morska świata. Ówczesne wpływy holenderskie odbiły się nie tylko w gospodarce, ale także w kulturze i architekturze Gdańska i Pomorza Gdańskiego.
Jako ośrodki handlowe i przeładunkowe, w XV-XVII w. rozwijały się przede wszystkim miasta położone nad Wisłą i jej dopływami: Kraków, Sandomierz, Kazimierz Dolny, Warszawa, Zakroczym, Płock, Włocławek, Toruń, Bydgoszcz, Grudziądz i inne, nad Narwią natomiast ważniejszymi portami były: Pułtusk, Łomża i Tykocin.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Jan M. Małecki, Związki handlowe miast polskich z Gdańskiem w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, Zakł. Narod. im. Ossolińskich, 1968, s. 7.
- ↑ Transport w Rzeczpospolitej.
- ↑ a b c d e Stanisław Mielczarski, Dolina Dolnej Wisły w przeszłości, [w:] Dolina Dolnej Wisły, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1982, s. 61-79, ISBN 83-04-00699-5.
- ↑ Określenie dyplomaty angielskiego Carew’a z XVI w.
- ↑ Zbigniew Binerowski, Transport wiślany w dawnej Rzeczypospolitej, [w:] Dolina Dolnej Wisły, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1982, s. 283-297, ISBN 83-04-00699-5.
Literatura dodatkowa[edytuj | edytuj kod]
- Marian Biskup, Handel Wiślany w latach 1454–1466, Roczniki dziejów społecznych i gospodarczych, Annales d’Histoire, sociale et économique xiv (1952), 155–202.
- Chudoba Tadeusz, Z zagadnień handlu wiślanego Warszawy w XVI wieku, „Przegląd Historyczny” t. L z 2, s. 297–321.
- H. Obuchowska-Pysiowa, Handel wiślany w pierwszej połowie XVII wieku, Wrocław 1964.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Handel wiślany
- Z dziejów żeglugi śródlądowej w Polsce. zegluga.wroclaw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
- Rola gospodarcza Wisły (XV–XVII w.)