Hel (miasto)
54°36′42″N 18°48′29″E/54,611667 18,808056| miasto i gmina | |||||
 1. Latarnia Morska, 2. Panorama miasta i port, 3. Ulica Wiejska, 4. Muzeum Rybołówstwa, 5. Urząd Miasta, 6. Budynek stacji kolejowej | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Prawa miejskie |
1351, 1963 | ||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
21,72 km² | ||||
| Wysokość |
0–22 m n.p.m. | ||||
| Populacja (31.12.2022) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 58 | ||||
| Kod pocztowy |
84-150 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
GPU | ||||
Położenie na mapie powiatu puckiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |||||
| 54°36′42″N 18°48′29″E/54,611667 18,808056
| |||||
| TERC (TERYT) |
2211011 | ||||
| SIMC |
0934501 | ||||
Urząd miejski ul. Wiejska 5084-150 Hel | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Hel (kaszub. Hél, niem. Hela)[2] – miasto w województwie pomorskim, w powiecie puckim, położone na cyplu Mierzei Helskiej nad Morzem Bałtyckim. W latach 1975–1998 miejscowość znajdowała się w województwie gdańskim.
Ośrodek turystyczny i kąpielisko nadmorskie, ośrodek rybołówstwa, garnizon Marynarki Wojennej z portem wojennym. Port morski Hel ma przystań rybacką, jachtową i żeglugi pasażerskiej.
Według danych na 31 grudnia 2022 w mieście mieszka 2835 osób[1].
Gmina Hel zajęła drugie miejsce w rankingu podsumowującym kadencję 2010–2014 w kategorii „gminy turystyczne o najwyższych zmianach w potencjale finansowym w latach 2010–2013” opracowanym przez firmę Curulis[3].
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa miejscowości została ponowiona z nazwy półwyspu i wywodzi się od wyrazu hel, hyl, który w gwarach Pomorza oznacza miejsce wzniesione, odkryte dla wiatrów.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Stary Hel[edytuj | edytuj kod]
Hel wywodzi się z miasta o tej samej nazwie, które na skutek zmiany linii brzegowej zostało zatopione przez wody Zatoki Puckiej[4][5]. Hel został po raz pierwszy wzmiankowany w 1198 roku jako kaszubska wieś o nazwie Gellen i ośrodek handlu śledziami[6]. W jednej z duńskich kronik wspomniano, że uszkodzony statek króla Waldemara II Zwycięskiego osiadł na „Wyspie Hel”[7]. Szybki rozwój miasta nastąpił w XII wieku[8], w XIII w. miejscowość stała się jednym z najważniejszych centrów handlowych regionu, rywalizującym z pobliskim Gdańskiem. Zgodnie z przesłankami historycznymi już przed 1266 roku Hel posiadał prawa miejskie nadane na prawie lubeckim przez księcia pomorskiego Świętopełka II. Akt lokacyjny został potwierdzony przez Krzyżaków w 1378 roku (również na prawie lubeckim), gdy ci zajęli miasto, opanowując Pomorze Gdańskie[7].
Ówczesne miasto było położone około 1,5 km od dzisiejszego. Miało kościół, szpital, ratusz, dwa rynki i mały port. Jednakże w XV w. mierzeja zaczęła się zmniejszać na skutek erozji. W 1417 roku zbudowano kościół św. Piotra, patrona rybaków. Hel doświadczył okresu wzrostu, ale później ustąpił miejsca szybciej rosnącemu miastu Gdańsk. W 1466 roku król Polski Kazimierz IV przyznał Hel jako lenno Gdańskowi, kończąc stuletnią walkę o dominację nad gospodarką Zatoki Gdańskiej. Przejście pod gdańską jurysdykcję spowodowało upadek Helu[9]. W 1526 roku król Zygmunt I Stary wycofał przywileje przyznane wcześniej Helowi i sprzedał miasto z mierzeją władzom Gdańska. Od tamtej pory los Helu był związany z większym sąsiadem. Należał do półwyspu helskiego terytorium miasta Gdańska, położony był w drugiej połowie XVI wieku w województwie pomorskim[10].
Z czasem stare miasto strawił pożar[11] i zostało zalane przez wody morskie[4].
Nowy Hel[edytuj | edytuj kod]
Współczesne miasto powstało jako osada zwana wówczas Nowym Helem, do której mieszkańcy pobliskiego Starego Helu emigrowali z powodu kłopotów gospodarczych miasta, którą zwano wówczas Nowym Helem. Jeszcze w XV w. panowała równowaga między obydwoma ośrodkami[5].
Hel został przyłączony do Królestwa Prus wraz z Gdańskiem dopiero przy II rozbiorze Polski w 1793 roku[12]
W XVII i XVIII w. przedłużające się działania wojenne i klęski żywiołowe poważnie zaszkodziły miastu, którego populacja znacząco zmalała i w 1872 roku rząd nowo utworzonego państwa niemieckiego zniósł prawa miejskie[9], przyznane Helowi sześć wieków wcześniej.
Upadek został powstrzymany w 1893 roku, kiedy we wsi został zbudowany port rybacki. Stanowił on schronienie dla statków rybackich, stał się też popularnym celem wycieczek weekendowych dla mieszkańców Gdańska i Sopotu. W 1896 roku wsi przyznano status nadmorskiego uzdrowiska. W 1905 roku miejscowość liczyła 604 mieszkańców, z czego 93,2% stanowili Niemcy, zaś 6,3% – Kaszubi. Protestanci stanowili 91,6% mieszkańców[13].
Lata 1918–1939[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Mimo zdecydowanej przewagi ludności niemieckojęzycznej traktat wersalski przyznał miejscowość odrodzonemu państwu polskiemu. Dzięki strategicznemu położeniu u wejścia do Zatoki Gdańskiej Hel stał się ważnym punktem na militarnej mapie kraju. W 1921 roku zajmował pierwsze miejsce w Polsce pod względem ilości posiadanego sprzętu rybackiego. Dysponował 42 kutrami motorowymi na 61 zarejestrowanych w kraju oraz 176 łodziami, w tym 1 motorową. Na całym Wybrzeżu stacjonowało wtenczas 841 łodzi wiosłowo-żaglowych i 4 motorowe[14]. W tym samym roku ukończono budowę linii kolejowej łączącej Gdynię z Helem, w 1922 roku do Helu dotarł pierwszy pociąg pasażerski, w 1931 roku otwarto port wojenny[15].
W 1936 roku utworzono Rejon Umocniony Hel obejmujący przede wszystkim tereny należące do obecnie istniejącej gminy Hel. Od 1937 roku wstęp na teren Helu był możliwy dla obywateli polskich za okazaniem specjalnej przepustki lub dokumentów wojskowych[16]. W 1938 roku powstała na Helu ferma norek i nutrii amerykańskich[17].
Lata 1939–1945[edytuj | edytuj kod]
Hel znajdował się na terenie Rejonu Umocnionego Hel, który bronił się do 2 października 1939 roku[16] W czasie wojny Hel zamieszkiwało około 1000 osób[18].
Lata 1945–1989[edytuj | edytuj kod]
Po 1945 roku Hel dostał status miejsca szczególnie ważnego strategicznie, co wiązało się z tym, że do Helu mogli przyjechać tylko obywatele PRL (podobny status w ZSRR miał Władywostok). Wjazd samochodem prywatnym możliwy był tylko za okazaniem przepustki. Obostrzenie w dostępie do Helu zniesiono dopiero około 1989 roku, a same szlabany zniknęły dopiero w latach 90. XX w. (pozostałości rogatek znajdują się do dziś przy drodze dojazdowej do miasta)[15].
13 listopada 1954 roku Hel otrzymał prawa osiedla, a 30 czerwca 1963 roku odzyskał prawa miejskie utracone w 1872 roku[19] W 1979 roku miasto udekorowano Krzyżem Grunwaldu II klasy[20]. Krzyż Grunwaldu umieszczono na Pomniku Obrońców Helu. W 2021 r. przeprowadzono remont pomnika i bezprawnie wymieniono Krzyż Grunwaldu na Krzyż Walecznych pozbawiony daty.[21].
Po 1989[edytuj | edytuj kod]
28 listopada 2005 roku władze miasta Hel nadały tytuł honorowego obywatela kończącemu drugą kadencję prezydencką Aleksandrowi Kwaśniewskiemu, który w opinii radnych, spędzając swe urlopy na Helu, przyczynił się znacznie do promocji miasta[22].
Ludzie związani z Helem[edytuj | edytuj kod]
Struktura powierzchni[edytuj | edytuj kod]
Według danych z roku 2011[23] Hel zajmuje obszar 21,72 km², w tym:
- użytki leśne: 87%[24]
- użytki rolne: 0%
Miasto stanowi 3,7% powierzchni powiatu.
Demografia[1][edytuj | edytuj kod]
Hel jest bardzo małym miastem z liczbą mieszkańców wynoszącą 3373, z czego 50,1% stanowią kobiety, a 49,9% mężczyźni. W latach 2002-2017 liczba mieszkańców zmalała o 21,3%. Średni wiek mieszkańców wynosi 42,2 lat i jest nieznacznie większy od średniego wieku mieszkańców województwa pomorskiego oraz porównywalny do średniego wieku mieszkańców całej Polski.
O ile w 2002 Hel miał 4300 mieszkańców, o tle według danych z Narodowego Spisu Powszechnego 2021 mieszkało tu ok. 3 tys. ludzi. W ciągu 10 lat miasto opuściło 24 procent mieszkańców. W efekcie Hel stał się najszybciej wyludniającym się miastem w Polsce[25].
Dane z 31 grudnia 2017 r.:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 3373 | 100 | 1690 | 50,1 | 1683 | 49,9 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
155,4 | 77,88 | 77,55 | |||
- Piramida wieku mieszkańców Helu w 2019 roku.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Lista zabytków w mieście:
- kościół poewangelicki pw. św. Piotra i Pawła z XV w. – obecnie siedziba Muzeum Rybołówstwa
- latarnia morska z 1942 roku
- ryglowe domki rybackie z przełomu XVIII / XIX w.
- kościół pw. Bożego Ciała z 1931–1932
- zespół obiektów fortyfikacji rejonu umocnień „Hel” z 1931–1941
Drewniany dom rybacki z połowy XIX wieku na ulicy Wiejskiej (nr 110). Obecnie restauracja „Maszoperia”
Chata rybacka przy ul. Wiejskiej 33
Muzeum na terenie baterii artyleryjskiej nr 31 im. Heliodora Laskowskiego
Pomnik Obrońców Helu w 1939
Latarnia morska udostępniona do zwiedzania, mierząca 41,5 m
,_1935,_637043_(4).JPG)
.JPG)
Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]
Głównymi atrakcjami Helu są:
- piaszczyste plaże – w tym od 2004 r. odcinek plaży morskiej strzeżonej przez zespoły ratowników z psami;
- Muzeum Rybołówstwa Morskiego z wieżą widokową (mieszczące się w dawnym kościele gotyckim św. Piotra i Pawła z XIV w.);
- zabytkowe chaty kaszubskie;
- Helskie Fokarium – fokarium Stacji Morskiej Uniwersytetu Gdańskiego;
- Hel – stacja końcowa kolei biegnącej przez mierzeję z Władysławowa (Gdyni);
- Dom Morświna;
- Latarnia Morska Hel;
- Ulica Wiejska;
- Port morski Hel;
- liczne zabytki militarne;
- Skansen Broni Morskiej;
- Muzeum Obrony Wybrzeża;
- odbywająca się od 2006 roku w miesiącach letnich impreza rekonstrukcji historycznych – D-Day;
- promenada – ścieżka z kładkami i barierkami oddana do użytku na krańcu mierzei w 2013 roku
- największa w Polsce rzeźba z drewna (14 metrów długości, masa ponad 10 ton), przedstawiająca bohaterów wiersza „Rzepka” Juliana Tuwima, wykonana przez gdynianina Roberta Wyskiela we Włościbórku koło Sępólna Krajeńskiego. Odsłonięcie rzeźby nastąpiło 29 czerwca 2019; w jej wnętrzu planowany jest montaż głośników, z których co kilka minut będzie odtwarzany wiersz Tuwima[26][27].
- Kamienne umocnienia falochronów i zatopione wokół wraki, stanowiące atrakcję dla płetwonurków.
- Od 2006 roku w Helu czynne jest Muzeum Obrony Wybrzeża z bogatą prezentacją militarnej historii rejonu Helu.
Cypel helski
Kamienne umocnienia falochronów
Plaża w końcówce Helu od strony Morza Bałtyckiego
„D-Day” w Helu, sierpień 2011. Parada pojazdów na ul. Wiejskiej
Rezydencja wypoczynkowa Prezydenta RP[edytuj | edytuj kod]
W Helu znajduje się również rezydencja prezydenta RP wraz z lądowiskiem dla śmigłowców. W ośrodku wakacje spędzali m.in. Aleksander Kwaśniewski, Lech Kaczyński, Bronisław Komorowski. Letnią Rezydencję Prezydenta RP odwiedzili również m.in. Angela Merkel oraz George W. Bush.
Często media podają błędną informację, że rezydencja ta mieści się w Juracie. Wprawdzie ośrodek korzysta z mediów doprowadzonych z Juraty, ale mieści się w granicach administracyjnych Helu.
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]
Dwie parafie katolickie: wojskowa św. Pawła z Tarsu (obecnie nie istnieje) i Bożego Ciała.
Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Order Krzyża Grunwaldu II klasy (1979)[29]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Hel w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2023-06-03] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ F. Lorentz, Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem. (ISBN 83-60437-22-X) (ISBN 978-83-60437-22-3).
- ↑ Curulis: Raport - Podsumowanie kadencji 2010–2014. [dostęp 2015-08-10].
- ↑ a b Łukasz Zalesiński: Stary Hel, czyli bałtycka Atlantyda. Onet, 2015-06-17. [dostęp 2015-08-08]. (pol.).
- ↑ a b Tadeusz Piątkowski: Półwysep Helski. Gdańsk: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 69. ISBN 83-03-02124-9.
- ↑ Piotr Skurzyński, Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 310, ISBN 978-83-7495-133-3.
- ↑ a b J. Abramowicz i inni, Przewodnik po Helu, Hel: „MS”, Stowarzyszenie „Przyjaciele Helu”.
- ↑ Czy Stary Hel istniał naprawdę?. 2013-04-10. [dostęp 2015-08-08]. (pol.).
- ↑ a b Tomasz Górecki, Kaszuby : przewodnik turystyczny, wyd. 9 zm. i rozszerz, Gdynia: Wydawnictwo Region, 2006, s. 56, ISBN 83-60437-11-4, OCLC 749961599 [dostęp 2020-05-13].
- ↑ Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w.: rozmieszczenie własności ziemskiej, sieć parafialna / Marian Biskup, Andrzej Tomczak. Toruń 1955, s. 129.
- ↑ Magdalena Frender-Majewska: Zatopione miasto. Newsweek Polska, 2009-10-14. [dostęp 2020-02-01]. (pol.).
- ↑ CONCEPT Intermedia www.sam3.pl, Historia Helu - do roku 1918, Hel - Początek Polski [dostęp 2020-02-26] (pol.).
- ↑ Na podstawie danych ze spisu powszechnego z 1905 roku, według deklarowanego języka ojczystego i religii, Gemeindelexikon für das Königreich Preußen. Heft II. Provinz Westpreußen, Berlin 1908.
- ↑ Wacław Odyniec, Jerzy Godlewski, Ziemia Pucka, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1974, s. 167.
- ↑ a b Małgorzata Niezabitowska. Gdzie zaczyna się Polska. „National Geographic”. 12/2000, s. 120–130. National Geographic Society. ISSN 1507-5966.
- ↑ a b Zbigniew Wojciechowski. Obiekty militarne Półwyspu Helskiego w latach 1920–2006. „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej (ZN AMW)”, 2010. ISSN 0860-889X.
- ↑ Wieści potoczne z Pomorza: Hel. „Gazeta Kartuska”, 1939-02-09. Kartuzy: Jan Bieliński.
- ↑ Mariusz Kardas. Okupacja hitlerowska Helu. Wybrane aspekty. „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej (ZN AMW)”, 2011. ISSN 0860-889X.
- ↑ Dzieje Helu praca zbiorowa, Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1969.
- ↑ A.K. Kunert, Z. Walkowski, Kronika kampanii wrześniowej 1939, Warszawa: Edipresse, 2005, s. 142, ISBN 83-60160-99-6.
- ↑ pomniki i tablice pamiatkowe Helu - (Helska Tawerna ©), hela.com.pl [dostęp 2023-03-09].
- ↑ Honorowy obywatel Kwaśniewski, Wprost.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 sierpnia 2011, ISSN 1505-5507 [zarchiwizowane z adresu 2013-12-20].
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ To najszybciej wyludniające się miasto w Polsce. Ekspertka: Turystyka wymknęła się spod kontroli
- ↑ Rekordowa rzeźba powstaje pod Sępólnem. 15 metrów, 10 ton
- ↑ Wyrzeźbił 15-metrową "Rzepkę" Tuwima, ma szansę pobić rekord Guinnessa (www.tvn24.pl)
- ↑ "Dzieje przyjaźni - początek". Artykuł na stronie UM Hel. [dostęp 2019-10-10].
- ↑ Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi. W: Urszula Lewandowska, Krystyna Malik: Przewodnik po Polsce. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 21. ISBN 83-217-2519-8. (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Oficjalna strona miasta Hel
- Hel, małe miasteczko na ostatnim krańcu wąskiego półwyspu Helu wzniesione..., [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 50.
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
