Heliamfora
 H. chimantensis | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
heliamfora |
| Nazwa systematyczna | |
| Heliamfora Bentham Proc. Linn. Soc. London 1: 53. 3 Mar 1840 | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
H. nutans Bentham[3] | |
| Zasięg | |
| |
Heliamfora (Heliamphora) – rodzaj roślin należący do rodziny kapturnicowatych (Sarraceniaceae). Według The Plant List należy do niego 8-13 gatunków[4]. Wszystkie występują w obrębie Wyżyny Gujańskiej w Ameryce Południowej i są roślinami mięsożernymi. Zasięg rodzaju ograniczony jest do Wyżyny Gujańskiej, na pograniczu Wenezueli, Gujany i Brazylii. Nazwa rodzajowa pochodzi od greckich słów określających miejsce występowania i charakterystyczny kształt liści – helos = bagno, amphora = amfora[5]. Pierwszy gatunek (H. nutans) odkryty został w 1839 roku przez Roberta Schomburgka i przez 90 lat pozostawał jedynym znanym przedstawicielem rodzaju. Ze względu na trudną dostępność gór, w których heliamfory występują – kolejne gatunki odkrywane były stopniowo i do końca XX wieku znano ich tylko 6[6]. W XXI wieku odkryto kilkanaście kolejnych gatunków[7][8][9][10][11][12][13].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Rośliny zielne lub pnącza z liśćmi pułapkowymi wyrastającymi w rozetach z różnej długości kłącza (od bardzo krótkiego do 3 m długości)[5].
- Liście
- Przystosowane do chwytania ofiar – mają różną wysokość (od 5 do 35 cm) jednak u wszystkich gatunków podobny kształt dzbanka. Specyficzny kształt powstał w wyniku zwinięcia blaszki liściowej i zrośnięcia jej na pewnym odcinku od nasady[6]. Są zielone, w górze często czerwono nabiegłe, na szczycie mają łyżeczkowaty, czerwony wyrostek. W górnej, szeroko rozwartej części liścia, pod wyrostkiem wnętrze dzbanka okryte jest włoskami skierowanymi w dół. Poniżej powierzchnia liścia jest gładka, a dzbanek się zwęża. Kolejna strefa liścia pokryta jest szorstkimi włoskami, a na samym dnie znajdują się gęste i gładkie włoski. W dzbanku gromadzi się woda opadowa przelewająca się przez otwór, dzięki czemu utrzymuje się jej stały poziom, a liście nie przewracają się pod ciężarem wody[5].
- Kwiaty
- Zwisające, zebrane są w kilkukwiatowe grona na wysokiej szypule (do ok. 60 cm wysokości), często czerwono nabiegłej. Okwiat niezróżnicowany, tworzony jest przez 4, rzadziej 5 lub 6 owalnych listków koloru białego, różowawego lub czerwonego. Pręciki są liczne (8 lub więcej), słupek pojedynczy, utworzony z 3 lub 4 owocolistków, na szczycie szyjki ze znamieniem trójłatkowym[5][6].
- Owoce
- Torebka zawierająca liczne i oskrzydlone nasiona[5].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
- Mechanizm polowania
- Rośliny kuszą swoje ofiary ubarwieniem i słodkawym zapachem. Zwabiony owad ześlizguje się z krawędzi dzbanka i wpada do jego wnętrza, które pokryte jest skierowanymi w dół włoskami utrudniającymi wydostanie się. Ostatecznie ofiara tonie w wodzie wypełniającej dzbanek. Heliamfory nie wytwarzają enzymów trawiennych lub niewielkie ich ilości. Trawieniem zajmują się bakterie obecne w płynie wypełniającym dzbanek[5].
- Siedlisko
- Naturalne środowisko heliamfor to brzegi strumieni i zabagnienia na szczytach zerodowanego płaskowyżu osiągającego 3000 m n.p.m. o niemal pionowych krawędziach. Klimat jest odmienny od warunków panujących u podnóża gór. Opady są znacznie mniejsze (około 2590 mm rocznie), ale wilgotność jest duża. Wieją silne wiatry. Podłoże jest ubogie, a gleba jest wypłukiwana przez wodę[5]. Heliamfory najczęściej rosną na odkrytych terenach, wystawione na bezpośrednie działanie dużych ilości światła, ale średnie roczne temperatury wynoszą 8-18 °C. Noce są bardzo chłodne, lecz bez mrozów[14].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)
Rodzaj należy do rodziny kapturnicowatych Sarraceniaceae, rzędu wrzosowców wchodzącego w skład grupy astrowych (asterids) w obrębie dwuliściennych właściwych (eudicots)[2]. Uznawany jest za rodzaj pierwotny (bazalny) w obrębie rodziny, na co wskazywać ma m.in. brak wieczka i gruczołów trawiennych[5].
- Heliamphora chimantensis Wistuba, Carow & Harbarth
- Heliamphora folliculata Wistuba, Harbarth & Carow
- Heliamphora heterodoxa Steyerm. – heliamfora zmienna
- Heliamphora hispida Wistuba & Nerz
- Heliamphora ionasi Maguire – heliamfora Jonasa
- Heliamphora minor Gleason – heliamfora drobna
- Heliamphora nutans Benth. – heliamfora zwisła
- Heliamphora tatei Gleason
Uprawa[edytuj | edytuj kod]
Heliamfory są roślinami raczej trudnymi w hodowli. Stosunkowo łatwo jest uprawiać tylko heliamforę zmienną[5].
- Rozmnażanie
- Stosowane jest rozmnażanie generatywne przez wysiew nasion na podłoże z torfowców jednak kiełkowanie jest słabe i długotrwałe. Siewki mogą pojawić się dopiero po jednym roku, a po kolejnym osiągają tylko 1,5 cm wysokości. Dorosłe rośliny można rozmnażać wegetatywnie przez podział kłącza[5].
- Wymagania
- Heliamfory źle znoszą wysokie temperatury, przekraczające 25 °C. Latem najlepiej rosną w przedziale 15-22 °C, zimą w temperaturze o kilka stopni niższej. Wymagają wysokiej wilgotności (powyżej 80%) – bardzo korzystne jest dla nich zamgławianie. Podłoże powinno być stale wilgotne, ale woda nie może w nim stagnować. Najlepiej rosną w podłożu ze świeżych, ale rozdrobnionych torfowców. Wymagają stanowiska dobrze naświetlonego przez cały rok, ale najlepiej światłem rozproszonym[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2013-06-01].
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2013-01-30].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Zbigniew Podbielkowski, Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny mięsożerne zwane też owadożernymi. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2003, s. 78-81. ISBN 83-7073-337-9.
- ↑ a b c Adrian Slack: Carnivorous plants. MIT Press, 2000, s. 21-23. ISBN 0-262-69089-6.
- ↑ Wistuba, A., T. Carow & P. Harbarth. Heliamphora chimantensis, a new species of Heliamphora (Sarraceniaceae) from the ‘Macizo de Chimanta’ in the south of Venezuela. „Carnivorous Plant Newsletter”. 31, 3, s. 78–82, 2002. (ang.).
- ↑ Fleischmann, A., A. Wistuba & J. Nerz. Three new species of Heliamphora (Sarraceniaceae) from the Guayana Highlands of Venezuela. „Willdenowia”. 39, 2, s. 273–283, 2009. DOI: 10.3372/wi.39.39206. (ang.).
- ↑ Nerz, J.. Heliamphora elongata (Sarraceniaceae), a new species from Ilu-Tepui. „Carnivorous Plant Newsletter”. 33, 4, s. 111–116, 2004. (ang.).
- ↑ Wistuba, A., P. Harbarth & T. Carow. Heliamphora folliculata, a new species of Heliamphora (Sarraceniaceae) from the ‘Los Testigos’ table mountains in the south of Venezuela. „Carnivorous Plant Newsletter”. 30, 4, s. 120–125, 2001. (ang.).
- ↑ Nerz, J. & A. Wistuba. Heliamphora hispida (Sarraceniaceae), a new species from Cerro Neblina, Brazil-Venezuela. „Carnivorous Plant Newsletter”. 29, 2, s. 37–41, 2000. (ang.).
- ↑ Wistuba, A., T. Carow, P. Harbarth, & J. Nerz. Heliamphora pulchella, eine neue mit Heliamphora minor (Sarraceniaceae) verwandte Art aus der Chimanta Region in Venezuela. „Das Taublatt”. 53, 3, s. 42–50, 2005. (niem.).
- ↑ Carow, T., A. Wistuba & P. Harbarth. Heliamphora sarracenioides, a new species of Heliamphora (Sarraceniaceae) from Venezuela. „Carnivorous Plant Newsletter”. 34, 1, s. 4-6, 2005. (ang.).
- ↑ The Genus Heliamphora. [dostęp 2013-07-23].
Identyfikatory zewnętrzne: