Hemimerydy
| Hemimeridae | |||
| Sharp, 1895 | |||
 Hemimerus hanseni | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Parvordo | |||
| Nadrodzina |
Hemimeroidea | ||
| Rodzina |
Hemimeridae | ||
| Synonimy | |||
| |||
Hemimerydy[1] (Hemimeridae) – rodzina skorków z podrzędu Neodermaptera, jedyna z nadrodziny Hemimeroidea. Obejmuje 2 rodzaje i 11 opisanych gatunków. Żyją na skórze i w norach wielkoszczurów i chomikoszczurów. Mają silnie spłaszczone ciała o bardzo krótkich, mocno zmodyfikowanych odnóżach. Są całkowicie bezskrzydłe i zupełnie ślepe. Występują w krainie etiopskiej.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Rodzina ta wprowadzona została w 1895 roku przez Davida Sharpa, wówczas jako monotypowa – z jednym rodzajem, Hemimerus[2], opisanym w 1872 roku przez Francisa Walkera[3]. W 1879 Henri de Saussure umieścił te owady we własnym rzędzie Diploglossata[4], a Malcolm Burr w 1911 rodzinę Hemimeridae sklasyfikował w monotypowym podrzędzie Hemimerina w obrębie skorków[5]. Karl Wilhelm Verhoeff w 1902 postąpił podobnie, ale nazwał podrząd Dermodermaptera. Richard Heymons w 1915 umieścił je natomiast w nadrodzinie Hemimeroidea. Większość autorów używała klasyfikacji w podrzędzie Hemimerina. W 1974 T.C. Maa wyróżnił w obrębie rodziny nowy rodzaj Araeomerus[6]. Późniejsze analizy filogenetyczne wykazały, że podrząd Forficulina nie jest monofiletyczny, jeśli wyłączyć zeń Hemimeridae[7]. Nowsze, bliższe filogenezie podziały skorków uwzględniają Neodermaptera jako jedyny ich podrząd współczesny[8]. Rodzina Hemimeridae jest natomiast umieszczana w monotypowej nadrodzinie Hemimeroidea w obrębie infrarzędu Epidermaptera. Dotychczas opisano 11 gatunków z tej rodziny, zaliczanych do dwóch wymienionych wcześniej rodzajów[9].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Skorki te z wyglądu przypominają karaczany. Mają silnie spłaszczone grzbietobrzusznie ciało o rzadko i dość nierównomiernie porośniętym szczecinkami oskórku. Głowa ich całkowicie pozbawiona jest oczu. Krótsze niż ⅓ długości ciała czułki zbudowane są u dorosłych z 11 członów, z których te należące do biczyka mają po dwa pólka porów zmysłowych każdy. Narządy gębowe cechują się obecnością trzech szeroko rozstawionych zębów na każdej żuwaczce: wierzchołkowego, przedwierzchołkowego i pośrodkowego oraz żuwkami wewnętrznymi zaopatrzonymi w 4 zęby szczytowe[6].
Przedtułów ma małe przetchlinki. Pokrywy jak i skrzydła tylnej pary są całkowicie zanikłe. Tergity (nota) tułowia mają boczne rozszerzenia, na spodzie których znajdują się rynienki, w które wchodzą w spoczynku czułki. Bardzo krótkie, przysadziste odnóża mają liczne modyfikacje, w tym wykrojone wierzchołkowe części grzbietowych powierzchni goleni oraz duże błoniaste poduszeczki pod stopami[6].
Odwłok u obu płci pozbawiony jest metapygidium i ma podobnej budowy, smukłe, prawie proste, prawie walcowate w przekroju, owłosione przysadki odwłokowe. Odwłok samicy ma tergity ósmy i dziewiąty mocno zredukowane, nakryte tergitem siódmym oraz mocno zredukowane sternity ósmy i dziewiąty, nakryte sternitem siódmym, który ku tyłowi wydłużony jest w szeroki płat środkowy. Paraprokt u samicy jest dobrze oddzielony od dziesiątego tergitu, natomiast u samca może być z nim częściowo zespolony. Pygidium samca jest wąsko zaokrąglone z tyłu. Asymetryczny dziewiąty sternit samca oddzielony jest od manubrium. Narządy genitalne samca cechują duże, silnie asymetryczne (lewa znacznie dłuższa i silniej zakrzywiona), mocno zesklerotyzowane paramery, błoniasty przewód wytryskowy oraz rozwidlony u szczytu, na spodzie zaopatrzony w płytkę między paramerami, ale pozbawiony sklerytów endofallicznych woreczek prepucjalny[6].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Przedstawiciele rodziny są związani z gryzoniami z podrodziny wielkoszczurów: Araeomerus z chomikoszczurami (Beamys), a Hemimerus z wielkoszczurami (Cricetomys). Przedstawicieli Hemimerus znajdowano na skórze wielkoszczurów leśnych i różnych podgatunkach wielkoszczura gambijskiego, często w dużych ilościach: raz pozyskano około setki osobników z jednego wielkoszczura, innym razem około 250 osobników z 8 wielkoszczurów[6]. Ich relację określa się w literaturze jako pasożytnictwo zewnętrzne[6][10] lub komensalizm[7]. Nie jest jasne, czy skorki żerują na naskórku gryzoni, czy na występujących na nim grzybach, czy może na jednym i drugim. Ponadto przedstawiciele tego rodzaju znajdowani byli sporadycznie także poza ciałami gospodarzy, np. pod butwiejącym drewnem i na nogach świni. Przedstawicieli rodzaju Araeomerus znajdowano na ciele Beamys hindei oraz w komorach z zapasami jedzenia, znajdujących się w norach Beamys major. Przypuszcza się, że występują w mniejszych zagęszczeniach niż Hemimerus, a w ich diecie większy jest udział materii organicznej. Możliwe, że przedstawiciele Hemimeridae związani są również z trzecim rodzajem wielkoszczurów: torbomyszą (Saccostomus), jednak dotychczas ich nań nie stwierdzono[6].
Wszystkie Hemimerydy są żyworodne[10]. W rozwoju pozazarodkowym występują cztery stadia larwalne (nimfy), różniące się od stadium dorosłego m.in. rozmiarami oraz liczbą członów czułków – u Hemimerus w stadium I członów jest 8, a w stadiach II–IV jest ich 10[6]. Występujący u nich sposób rozwoju określany jest jako hipomorfoza[1].
Rozprzestrzenienie[edytuj | edytuj kod]
Skorki te występują wyłącznie w krainie etiopskiej (Afryce Subsaharyjskiej). Dotychczas stwierdzone zostały w Angoli, Beninie, Burundi, Demokratycznej Republiki Konga, Gwinei, Gwinei Bissau, Gwinei Równikowej, Ghanie, Kamerunie, Kenii, Liberii, Nigerii, Malawi, Mozambiku, Republice Środkowoafrykańskiej, Sierra Leone, Tanzanii, Togo, Ugandzie, na Wybrzeżu Kości Słoniowej i w Zimbabwe[6].
Największą różnorodność gatunkową osiągają w górach w okolicy Jeziora Wiktorii, Tanganiki i Niasy. W większości krajów stwierdzono pojedyncze gatunki. Najwięcej, bo 4, wykazano z Nigerii, natomiast po 3 z DR Konga, Kenii, Malawi, Mozambiku i Tanzanii, a 2 z Ugandy. Stosunkowo szerokie zasięgi mają tylko 4 gatunki: Hemimerus hanseni, Hemimerus talpoides, Hemimerus sessor i Hemimerus bouvieri[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Biologia rozwoju owadów. Czesław Jura (red.). PWN, 1988, s. 214.
- ↑ D. Sharp. Fam. II. Hemimeridae. „Cambridge Natural History”. 5, s. 217–219, 1895.
- ↑ F. Walker: Catalogue of the Specimens of Dermaptera Saltatoria in the Collection of the British Museum. Supplement 2. London: British Museum, 1871.
- ↑ H. de Saussure. On the Genus Hemimerus, Wolk., apparently furnishing a new order in the class of Hexapods. „Nature”. 26 (2), s. 399-420, 1879.
- ↑ M. Burr. On some South African Dermaptera (Earwigs) in the South African Museum, Cape Town. „Annals of the South African Museum”. 10 (1), s. 1-17, 1911.
- ↑ a b c d e f g h i j Satsuko Nakata, T.C. Maa. A review of the parasitic earwigs. „Pacific Insects”. 16, s. 307–374, 1974.
- ↑ a b K.J. Jarvis, F. Haas, M.F. Whiting. A phylogeny of earwigs (Insecta: Dermaptera) based on molecular and morphological evidence: reconsidering the classification of Dermaptera. „Systematic Entomology”. 30, s. 1–12, 2004.
- ↑ Dermaptera: The Earwins. W: David Grimaldi, Michael S. Engel: Evolution of the Insects. Cambridge University Press, 2005, s. 217–222.
- ↑ Heidi Hopkins, Michael D. Maehr, Fabian Haas, Lesley S. Deem: family Hemimeridae Jordan, 1909. [w:] Dermaptera Species File (Version 5.0/5.0) [on-line]. [dostęp 2019-01-06].
- ↑ a b Piotr Naskręcki: rząd: skorki (cęgosze) – Dermaptera. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 152-155.