Hesperoyucca

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Hesperoyucca
Ilustracja
Hesperoyucca whipplei
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

Hesperoyucca

Nazwa systematyczna
Hesperoyucca (Engelmann) Trelease
Rep. (Annual) Missouri Bot. Gard. 4: 208 (1893)[3]
Typ nomenklatoryczny

Hesperoyucca whipplei (Torr.) Trel.[4]

Homonimy

Hesperoyucca (Engelmann) Baker[5]

Hesperoyucca (Engelm.) Trel.rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje dwa gatunki występujące w północno-zachodnim Meksyku, Kalifornii i Arizonie[3].

Nazwa naukowa rodzaju została złożona z greckiego słowa εσπέρα (espera – wieczór, zachód) i nazwy rodzaju jukka (Yucca), z uwagi na podobieństwo tych roślin[6]. W języku angielskim, ze względu na budowę kwiatostanu, rośliny te nazywa się zwyczajowo Our Lord’s candle, co znaczy „świeca naszego Pana”[5].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Kwiaty Hesperoyucca whipplei
Hesperoyucca whipplei
Hesperoyucca whipplei
Pokrój
Wieloletnie rośliny zielne, bezłodygowe, pojedyncze i monokarpiczne (H. newberryi) lub tworzące kępy i polikarpiczne (H. whipplei)[5].
Pęd
Kłącze[6].
Liście
Liście odziomkowe zebrane w rozetę. Blaszki liściowe równowąskie, rzadko wąsko lancetowate, najszersze u nasady, zwężające się ku wierzchołkowi, modre[5] lub szarozielone[6], młode nieco giętkie, starsze sztywne[5], wypukło-wklęsłe lub ostro trójkątne na przekroju, długości 25–115 cm i szerokości 0,5–4 cm[6], brzegi bladożółte[5], przeważnie drobno piłkowane[6], rogowate, wierzchołek wyraźnie kolczasty[5].
Kwiaty
Bardzo wonne[6], zebrane w wiechowaty[5], cylindryczny do smukło elipsoidalnego kwiatostan o długości od 1,4 do 8 metrów[6], wyrastający na głąbiku o średnicy ponad 2,5 cm[5] i długości do 4,5 metra[6]. Oś kwiatostanu oraz odgałęzienia boczne czerwonawofioletowe[5]. Podsadki odgięte, trójkątne, gwałtownie zwężające się do równowąskiego, ostro zakończonego wierzchołka[5]. Okwiat zwisły[6], dzwonkowaty lub kulistawy[5]. Listki okwiatu białe lub kremowobiałe do zielonkawych[5], często wierzchołkowo zabarwione purpurowo[6], szeroko lancetowate, o długości 3–6,5 cm i szerokości 0,8–2,5 cm[6]. Nitki pręcików o długości ok 1,3 cm, brodawkowate[5], proste, równowąskie, wierzchołkowo kanciaste i maczugowate, osadzone w dolnej części listków okwiatu[6]. Pylniki nerkowate[5]. Zalążnia górna[5], o wymiarach 8–12 × 6–10 mm. Szyjka słupka biała, zakończona główkowatym, zielonym znamieniem[5] z otoczkiem półprzezroczystych brodawek[6].
Owoce
Odwrotnie jajowate torebki, o wymiarach 3–5 × 1,5–4 cm, pękające komorowo, zawierające liczne, matowoczarne, cienkie, spłaszczone nasiona[5].
Rośliny podobne
Gatunki należące do rodzaju jukka, od których różni się torebkami pękającymi komorowo (u jukki torebki są niepękające lub pękające przegrodowo), główkowatym znamieniem (u jukki znamię jest sześciowrębne), osadzeniem pręcików w dolnej części listków okwiatu (u jukki nitki pręcików nie przylegają do okwiatu) oraz dużo większym rozmiarem kwiatostanów[6].

Biologia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój
Rośliny te zazwyczaj kwitną od kwietnia do czerwca. Na niskich wysokościach sezon kwitnienia jest zazwyczaj wcześniejszy niż na dużych wysokościach. W Kalifornii daty kwitnienia zmieniają się od końca lutego w skrajnie południowej części stanu do końca lipca w miejscach położonych na dużych wysokościach. Najpierw otwierają się kwiaty na dole kwiatostanu, a kwitnienie postępuje ku górze. Pojedyncze kwiaty są otwarte od 3 do 6 dni, a okres kwitnienia rośliny wynosi od 14 do 75 dni. Rozwój kwiatostanów jest szybszy w przypadku późniejszych terminów kwitnienia. Owoce zwykle pękają w połowie sierpnia, a nasiona są roznoszone podczas porywistych wiatrów. Torebki nasienne pozostają przymocowane do łodygi, a bierne rozproszenie nasion może następować przez rok lub dłużej. Jedynym zapylaczem tych roślin jest ćma Tegeticula maculata z rodziny Prodoxidae[7]. Po zebraniu pyłku z kwiatów ćmy składają jaja w zalążniach, a następnie pakują zebrany pyłek do otworów w znamieniu słupka, zapylając w ten sposób kwiat i zapewniając produkcję nasion. Larwy żywią się częścią rozwijających się nasion, a gdy dojrzeją, uwalniają się z owoców[8].
Siedlisko
Hesperoyucca whipplei występuje w otwartych, nisko położonych, przybrzeżnych zaroślach szałwiowo-bylicowych i w chaparralu, na południowych zboczach z suchymi, skalistymi glebami. Znacznie rzadziej rośliny te występują w śródpustynnych murawach, w zaroślach Larrea tridentata i innych zaroślach pustynnych oraz na pustyni i w lasach. W mezośródziemnomorskim pasie bioklimatycznym, w półpustynnych regionach południowej Kalifornii, gatunek ten często występuje z Adenostoma fasciculatum.
H. newberryi występuje na łupkach wzdłuż rzeki Kolorado, w zbiorowiskach z Acacia greggii i jadłoszynem[7].
Interakcje z innymi gatunkami
Hesperoyucca jest rośliną żywicielską larw ćmy Tegeticula maculata. Jej gąsienice żywią się nasionami. Samice chrząszczy z rodziny łyszczynkowatych składają jaja w pąkach kwiatowych Hesperoyucca, a larwy żywią się pyłkiem i zalążniami, co powoduje obumieranie kwiatów. Na kwiatostanach żerują również mulaki[7].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 60[5].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna
Rodzaj z podrodziny agawowe Agavoideae z rodziny szparagowatych Asparagaceae[9]. Z wyłączeniem Trelease'a (1902) wszyscy autorzy włączali Hesperoyucca do rodzaju jukka (Yucca) w randze sekcji lub podrodzaju, jednak przeprowadzone w 1995 roku badania molekularne i filogenetyczne wykazały, że rodzaj ten powinien być wyodrębniony, stanowiąc klad siostrzany dla rodzaju Hesperaloe, z którym tworzą dla rodzaju jukka grupę siostrzaną[6].
Wykaz gatunków[3]

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Rośliny spożywcze
Skrócone łodygi oraz głąbiki Hesperoyucca whipplei po upieczeniu nad ogniem lub w piecach ziemnych były spożywane przez rdzennych mieszkańców Kalifornii[10].
Rośliny ozdobne
Ze względu na spektakularne kwiatostany Hesperoyucca whipplei jest uprawiana jako roślina ogrodowa[8].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
  3. a b c Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-07-26]. (ang.).
  4. Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-07-26]. (ang.).
  5. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Karen H. Clary: Hesperoyucca in Flora of North America @ efloras.org. www.efloras.org. [dostęp 2021-07-26].
  6. a b c d e f g h i j k l m n o Thiede J.: Hesperoyucca. W: Urs Eggli: Illustrated Handbook of Succulent Plants: Monocotyledons. Berlin, Heidelberg: Springer, 2012, s. 84. ISBN 978-3-642-56715-5.
  7. a b c Corey L. Gucker: Hesperoyucca whipplei, H. newberryi. USDA, Fire Effects Information System (FEIS). [dostęp 2021-07-28].
  8. a b Wildflower Center: Hesperoyucca whipplei. The University of Texas at Austin. [dostęp 2021-07-28].
  9. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-07-26]. (ang.).
  10. Wendy C. Hodgson: Food plants of the Sonoran Desert. Tucson: University of Arizona Press, s. 44. ISBN 978-0-8165-2060-2.