Hindi fidżyjskie
| Obszar | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
380 tys. (1991)[1] | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| język urzędowy | Fidżi (jako „hindustani”) | ||||||
| Ethnologue | 3 środek szerszej komunikacji↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| Kod ISO 639-3↗ | hif | ||||||
| IETF | hif | ||||||
| Glottolog | fiji1242 | ||||||
| Ethnologue | hif | ||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Hindi fidżyjskie (hif. Fiji Hindī) – język pochodzenia indoaryjskiego używany na wyspach Fidżi przez ok. 380 tys.[1] Hindofidżyjczyków, potomków przymusowych robotników zesłanych na przełomie XIX i XX w. na archipelag z północnoindyjskich stanów Uttar Pradesh i Bihar.
Hindi fidżyjskie wywodzi się głównie z języka bhodźpuri oraz dialektu hindi zwanego awadhi, ale zawiera również słowa o podłożu drawidyjskim, zaczerpnięte m.in. z tamilskiego, telugu i malajalam. Język ten obfituje również w pożyczki z angielskiego i fidżyjskiego. Relacje pomiędzy hindi fidżyjskim a standardowym hindi są mniej więcej takie jak między afrikaans a niderlandzkim. Wiele słów właściwych jedynie hindi fidżyjskiemu powstało zaraz po przybyciu osadników na wyspy dla wyrażenia nowych pojęć. Pierwsze pokolenie użytkowników fidżyjskiego hindi nazywało ten dialekt Fiji Baat (dosł. „mowa z Fidżi”). Większość ludności fidżyjskiej pochodzenia indyjskiego używa hindi fidżyjskiego również jako języka domowego, niezależnie od tego, jaki był język przodków[1]. Znane osoby pochodzące z rodzin fidżyjskich Hindusów to m.in. piosenkarka Tanita Tikaram i gubernator Nowej Zelandii Anand Satyanand.
Fonetyka[edytuj | edytuj kod]
Fonetyka fidżyjskiego hindi nie odbiega od pierwotnego zasobu dźwięków w językach indyjskich. Wykazuje typowe cechy dialektów bihari i wschodniego hindi, np. zastąpienie ś przez s, oraz w przez b.
Gramatyka[edytuj | edytuj kod]
W zakresie gramatyki występują pewne różnice w stosunku do standardowego hindi. Hindi fidżyjskie jest bowiem oparte na językach/dialektach wschodnich (awadhi, magadhi, bhodźpuri, ćhattisgarhi).
Słownictwo[edytuj | edytuj kod]
Zasób leksykalny znacząco wzbogacają liczne zapożyczenia zarówno z innych języków/dialektów indyjskich, jak i z języka fidżyjskiego (głównie nazwy roślin, ryb itp. nie występujących w Indiach) oraz angielskiego.
Przykłady słów nie występujących w standardowym hindi:
- bagaas – pozostałość cukru trzcinowego (z angielskiego < z francuskiego bagasse)
- bakadua – wszystko naraz (z fidżyjskiego vakadua)
- bakalolo – deser z kremu kokosowego (z fidżyjskiego vakalolo)
- bakerra – krab (z fidżyjskiego)
- balambala – gatunek paproci drzewiastej Cyathea lunulata (z fidżyjskiego balabala)
- bareed – chleb (z angielskiego bread)
- barrka – starszy (z bhodźpuri)
- bawal – problem
- bukete – w ciąży (z fidżyjskiego)
- bele – odmiana manioku Abelmoschus manihot (z fidżyjskiego bele)
- belfut – owoc drzewa chlebowego Artocarpus altilis (z angielskiego breadfruit)
- bihaan – jutro (z awadhi/bhodźpuri)
- bimba karo – kłócić się (z fidżyjskiego veiba)
- biiloo – naczynie ze skorupy orzecha kokosowego (z fidżyjskiego bilo)
- chaur – gotowany ryż (z awadhi/bhodźpuri)
- daruukaa – odmiana trzciny cukrowej Saccharum edule (z fidżyjskiego daruka)
- faalaa – facet (z angielskiego fellow)
- maiyaa – matka (z awadhi/bhodźpuri)
- mandaraaji – Hindus z południa Indii (z awadhi/bhodźpuri madraasi – człowiek z Madrasu)
- matua – dojrzały (z angielskiego mature)
- nangona – napój kava (z fidżyjskiego yaqona)
- paraakaa – sztuczne ognie (z angielskiego cracker)
- Liczebniki
Pierwotny system liczebnikowy uległ znacznemu uproszczeniu. Zamiast dość nieregularnych form typu ikkis (21) używanych w standardowym hindi (zbitka ek (jeden) i bis), na Fidżi stosuje się formy typu bis aur ek (dwadzieścia i jeden)
Przykłady:
| Liczebnik | Liczebnik w standardowym hindi w piśmie dewanagari | Liczebnik w standardowym hindi w transkrypcji łacińskiej (według fidżyjskiej ortografii w alfabecie łacińskim) | Liczebnik używany na Fidżi według fidżyjskiej ortografii w alfabecie łacińskim |
|---|---|---|---|
| 21 | इक्कीस | ikkiis | bis aur ek |
| 22 | बाईस | baaiis | bis aur dui |
| 23 | तेईस | teiis | bis aur teen |
| 31 | इकत्तीस | iktiis | tiis aur ek |
| 32 | बत्तीस | battiis | tiis aur dui |
| 33 | तैंतीस | taintiis | tiis aur teen |
| 41 | इकतालीस | iktaalis | chaalis aur ek |
| 42 | बयालीस | bayaalis | chaalis aur dui |
| 43 | तैंतालीस | taintaalis | chaalis aur teen |
Poza tym na Fidżi nie stosuje się też typowych dla Indii liczebników lakh (100 000) i karor (10 mln).
Status prawny[edytuj | edytuj kod]
Jednym z urzędowych języków na Fidżi, obok fidżyjskiego i angielskiego jest język hindustani (nazwa obejmująca łącznie hindi i urdu), i jest to forma stosowana w szkolnictwie. Natomiast właściwe hindi fidżyjskie służy głównie jako codzienny język mówiony, choć istnieje również literatura w tym języku.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Hindi, Fiji, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-05] (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Rodney F. Moag, Fiji Hindi: A basic course and reference grammar, Canberra, Australia: Australian National University Press, 1977, ISBN 0-7081-1574-8 (ang.).
- Richard K. Bartz, Jeff Siegel, Languages transplanted: The development of overseas Hindi, Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1988, ISBN 3-447-02872-6 (ang.).