Historia Sosnowca
 |
Ten artykuł należy dopracować: od 2009-03 → dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł, → poprawić styl – powinien być encyklopedyczny. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
Historia Sosnowca jako miasta zaczyna się w roku 1902. Osada o tej nazwie istniała jednak znacznie wcześniej. Wiele zaś z jego dzisiejszych dzielnic ma rodowód średniowieczny.
Spis treści
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa miasta Sosnowiec pochodzi od borów sosnowych porastających te tereny przed 1830 rokiem. Piękna (aczkolwiek nieprawdziwa) legenda mówi, jakoby kilku istotnym miastom Zagłębia Dąbrowskiego, a szczególnie Będzinowi, podczas lustracji tego najstarszego zagłębiowskiego, nadprzemszańskiego grodu, nazwy nadał sam Kazimierz III Wielki (według innych wersji Kazimierz I Odnowiciel). Miał on wyrazić się, iż: Tam rosną dąbrowy, tam sosnowy, tutaj będziem My, tam pogoń, a tam czeladź nasza. Pierwotna nazwa wsi źródłowej dla nazwy obecnej Sosnowca – pozostająca w duchu wspomnianej legendy, niemniej już dużo później i oficjalna – brzmiała Sosnowice. Odnotowywana jest w aktach jako Sosnowietz – jako teren należący do zaboru pruskiego.
Pierwsze wzmianki o wsi o tej nazwie pochodzą z 1727 roku z akt parafii mysłowickiej. Była to niewielka osada położona w sąsiedztwie nieco większych i bardziej rozwiniętych osad zwanych Sielec oraz Zagórze (obecnie również dzielnice Sosnowca).
Najstarsze dzieje[edytuj | edytuj kod]
Na terenie dzisiejszego miasta Sosnowiec istniał w XI/XII wieku jeden z ośrodków średniowiecznego centrum hutnictwa ołowiu i srebra. Dowodów na to dostarczyły wykopaliska przeprowadzone w Sosnowcu-Zagórzu podczas których odkryto piece hutnicze[1].
Najstarszy dokument odnoszący się do jednej z obecnych dzielnic Milowice datowany jest na ok. 1123 r., niemniej nie ma stuprocentowej pewności, iż wspomniana w nim nazwa Miley odnosi się do tej właśnie (podówczas) wsi. Wszakże źródła z 1228 roku odnoszą się już z pewnością do takich obecnych dzielnic, jak Milowice, Klimontów, Zagórze.
W latach 1470-1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis wymienia wsie, które stały się częścią miasta Sosnowiec jak: Klimontów w formach Clymonthow oraz Clymuntow, Zagórze w formie Zagorze, Sielec w formie Szyedlecz, Porąbka w formie Porambka, Pogoń w formie Pogonya[2]. Milowice, zostały także zaznaczone na mapie Martina Helwiga z 1561 roku.
Zmiany w stanie ludnościowym[edytuj | edytuj kod]
| Rok | Liczba mieszkańców |
|---|---|
| 1902 | 61 000 |
| 1911 | 98 748 |
| 1914 | 118 475 |
| 1915 | 56 876 |
| 1921 | 86 497 |
| 1926 | 100 445 |
| 1939 | 129 610 |
| 1946 | 77 800 |
| 1950 | 107 000 |
| 1960 | 131 600 |
| 1970 | 145 000 |
| 1975 | 195 700 |
| 1982 | 212 000 |
| 1993 | 258 528 |
| 2002 | 232 600 |
| 2004 | 240 100 |
Czasy zaborów[edytuj | edytuj kod]
Po utworzeniu Królestwa Polskiego i Rzeczypospolitej Krakowskiej to tu od roku 1846 zbiegały się granice państw, tworząc na terenie obecnego Sosnowca, w widłach Czarnej Przemszy i Białej Przemszy tzw. Trójkąt Trzech Cesarzy, który obecnie stanowi południową część granic nie istniejącego wtedy jeszcze jako miasto Sosnowca.
Przełom w rozwoju miasta przypada na lata 1850–1880 w związku z planami i późniejszą budową stacji Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej (dworzec z 1859). Tereny bogate w zasoby naturalne, z dobrym węzłem komunikacyjnym, zaczęły przyciągać przemysłowców z krajów zachodnich, którzy niejednokrotnie „chwytali zagłębiowskiego bakcyla”, czego dowodem jest fakt, iż z czasem stawali się głównymi działającymi na rzecz awansu miasta a np. potomkowie niemieckiej rodziny Dietlów byli w stanie odmówić w czasie wojny służby w wojsku niemieckim. Jednocześnie – wraz z napływem ludzi do pracy – jako element istotnie współtworzący sosnowiecki (zagłębiowski) charakter, zauważyć należy świadome i patriotyczne, powstające podówczas środowiska robotnicze. W związku z powyższym warto wspomnieć toczące się w czasie powstania styczniowego walki o Sosnowiec i kilkutygodniowy okres „niepodległości” tego regionu (dowódca w tym czasie – A. Kurowski) z polska administracją, sądami i służbą celną[3]. W 1898 Sosnowiec też stał się – obok Warszawy – miejscem pierwszego na ziemiach polskich pochodu pierwszomajowego. Znana jest też historia robotniczo-niepodległościowych ruchów w 1905 r., które doprowadziły do istnienia przez kilka tygodni Republiki Zagłębiowskiej, działającej w ramach tzw. Rewolucji 1905–1907 o postulatach socjalnych i niepodległościowych. Wspominamy ją już teraz wszakże, wśród wydarzeń z końca XIX wieku: po prostu dla wykazania, że te tygodnie późniejsze były elementem trwającej cały czas przez lata niezwykłej aktywności obywatelskiej sosnowiczan, wyrażonej choćby już w powstaniu styczniowym, choć w warunkach zupełnie małego i pobocznego skrawka Polski. W końcówce XIX wieku Maczki (ob. dzielnica) były też miejscem zamachu na cara. Choć w naturalny sposób mogło to tylko wzmocnić niechęć do Sosnowca – to pomimo retorsji, jednak sosnowiczanom udało się obrócić nawet te okoliczności na wsparcie dla niemożliwego: dla pozwolenia na budowę świątyni katolickiej (pod pretekstem dziękczynienia za ocalenie cara). Wybudowano zaś: świątynie o takim natężeniu patriotyzmu polskiego, jak i rzymskokatolickiego (kopia statuy św. Piotra z Watykanu, także zresztą ustawiona w zupełnej wierności oryginałowi) – tak, że nikt nie mógł mieć wątpliwości co do przekonań obywateli.
Wszakże, w końcu udało się osiągnąć i cel zabiegów administracyjnych. W dniu 10 czerwca 1902, dzięki staraniom głównie rodów przemysłowych, ze znacznym udziałem urzędnika carskiego Aleksandra Budrysz-Ratyńskiego, miejscowość uzyskała prawa miejskie. Pierwotnie miasto obejmowało tereny wsi: Sosnowiec, Pogoń, Ostra Górka, Sielec, Kuźnica i Radocha. Warto podkreślić prowadzącą też do tego zaciekłość Sosnowiczan w budowaniu i rozwijaniu swego miasta. Wymownym dla faktu, jak carat bronił się przed awansem cywilizacyjnym w Polsce jest fakt, że „dusił” w roli wioski tę społeczność aż do chwili, gdy wioska ta miała przeszło 60 tys. mieszkańców. Tak uparcie walczyli „faktami” Sosnowiczanie o swe zaistnienie! (niestety, stąd i na przykład konsekwencją są ułomności architektoniczne czy infrastruktury miejskiej przez długi czas: ok. 70 procent wybudowanych w tym czasie budynków było bez pozwolenia i bez możliwości należytego zaprojektowania). To miasto na przykład, nim zdołało „wydusić prawa miejskie”, szczyciło się dowodem rozwoju choćby w postaci zawodowego teatru, jednej ze starszych scen polskich, działającej jeszcze w XIX wieku: obecnie Teatr Zagłębia. W końcu – tą drogą udało się im więc dokonać tego, co po powstaniu styczniowym było niemożliwe: podniesienie Sosnowca do rangi miejskiej było pierwszym w Królestwie Polskim nadaniu praw miejskich po powstaniu styczniowym (następne, w 1906 r. były Puławy). Na przełomie wieków prężnie działały też różne agendy dobrze zorganizowanych miast, towarzystwo lekarskie, prasa itp. Rok 1905 to początek strajków i zrywów o charakterze rewolucyjnym, z postulatami społecznymi i narodowowyzwoleńczymi, które w tym roku przez kilka tygodni znów dały niepodległość – Republika Zagłębiowska a trwały i do 1907. Szczególnie warto też zaznaczyć, że w tej atmosferze, pomimo carskich prześladowań, które w naturalny sposób niszczyły dotyczyły działalności polskiej na tym terenie w tym czasie – w 1906 zdołał powstać, a następnie przetrwać poprzez zmieniające się różne fazy – jeden z najstarszych do dzisiaj działających w Polsce klubów piłkarskich, Zagłębie Sosnowiec.
W 1914 do Sosnowca dołączono Środulę, a 1 czerwca 1975 roku Zagórze, Kazimierz Górniczy z Porąbką, Klimontów i Maczki. Miasto coraz bardziej staje się więc centrum, czy z czasem nawet stolicą Zagłębia Dąbrowskiego, aczkolwiek z początkiem XX wieku administracyjnie jeszcze nie ma takiej pozycji.
II RP[edytuj | edytuj kod]
Od 1918 do 1939 miasto było w woj. kieleckim. W ostatnich dniach pierwszej wojny światowej robotnicy przystąpili do rozbrajania oddziałów niemieckich. W dniach 11-12 listopada 1918 roku powstała Rada Delegatów Robotniczych Okręgu Sosnowieckiego. Rada Delegatów Robotniczych Okręgu Zagłębia Dąbrowskiego i jej siła zbrojna – Czerwona Gwardia miały swoją siedzibę w Sosnowcu. Rada Delegatów Robotniczych Okręgu Sosnowieckiego i Dąbrowskiego przesłała "rewolucyjne pozdrowienia" bolszewickiemu Rządowi Komisarzy Ludowych w Moskwie i wyraziła radość ze zwycięstwa proletariackiej rewolucji w Rosji. 21 lipca 1919 roku doszło do likwidacji rad delegatów a delegatów komunistycznych osadzono w więzieniu. W październiku 1923 roku doszło w Sosnowcu do strajku powszechnego. W czasie kadencji socjalistycznego Zarządu Miejskiego w latach 1925 – 29 została wybudowana w mieście sieć kanalizacyjna i wodociągowa[4].
II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]
W czasie II wojny zostało włączone do III Rzeszy, rejencja katowicka. W mieście powstało getto, żydowscy mieszkańcy zginęli w obozach koncentracyjnych. w marcu 1940 roku w fabryce urządzeń mechanicznych wybuchł, jeden z nielicznych w czasach okupacji, strajk[5].
W lipcu 1941 roku w mieście powstał komitet okręgowy "Stowarzyszenia Przyjaciół ZSRR" przekształcony w kwietniu 1942 roku w komitet PPR. W 1943 roku siedmiu członków komitetu zostało aresztowanych i zamordowanych w Oświęcimiu. Po wojnie ku ich pamięci wmurowano tablicę pamiątkową w budynek ratusza[6].
Miasto zostało zajęte 27 stycznia 1945 roku przez wojska 59 Armii Radzieckiej pod dowództwem gen. I. Korownikowa[7].
6 kwietnia 1945 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło Centralne Obozy Pracy m.in. dla byłych żołnierzy AK i podziemia niepodległościowego. Obóz pracy nr 140 powstał w Sosnowcu[8].
Religia[edytuj | edytuj kod]
Przynależność w Kościele Ewangelicko-Augsburskim w RP. Jeszcze przed nadaniem praw miejskich Sosnowiec przynależał do diecezji piotrkowskiej. Najbliższy kościół znajdował się w Dąbrowie (dziś to kościół św. Barbary). W 1878 przybyli do Sosnowca Dietlowie. Ufundowali oni kościół ewangelicki na Pogoni, który sami utrzymywali. W 1913 przyporządkowano jemu kościół filialny w Dąbrowie Górniczej. W 1922 ustanowiono z nich parafię ewangelicko-augsburską w Sosnowcu. Od 1946 wchodzi ona w skład diecezji katowickiej. Wkrótce usankcjonowana została praktyka współpracy pomiędzy parafiami luterańskimi w Sosnowcu, Hołdunowie, Mysłowicach i Szopienicach, w ramach tzw. parafialnego ośrodka szopienickiego. Współpraca ta trwa do dzisiaj.
Przynależność w Kościele łacińskim: w chwili otrzymywania praw miejskich diecezja kielecka. Następnie od 1925 roku – miasto stanowiło część diecezji częstochowskiej, czyli wchodziło do niej z chwilą jej powstania. Po ostatniej reformie administracji kościelnej w Polsce, w 1992 r. ustanowiono zagłębiowską diecezję: diecezję sosnowiecką, do godności katedry wynosząc pierwszorzędnego w Sosnowcu znaczenia świątynię Matki Bożej Wniebowziętej.
Historia najnowsza[edytuj | edytuj kod]
Do historii miasta zapisało się wydarzenie pożaru Katedry Sosnowieckiej w nocy 28/29 października 2014r[9]. Spłonął wtedy drewniany dach. Niedługo potem Episkopat Polski zwrócił się z prośbą do biskupów diecezjalnych całej Polski o przeprowadzenie zbiórki na odbudowę katedry[10].
Rody związane z Sosnowcem[edytuj | edytuj kod]
Miasto swój rozwój kulturowy i przemysłowy – ze szczególnym uwzględnieniem XIX i XX wieku – zawdzięcza głównie kilku wielkim rodom szlacheckim i przemysłowym, zaznaczających swą obecność w dłuższym przedziale czasu lub ze szczególnym wpływem w określonym momencie historii. W porządku alfabetycznym byli to:
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Archeowieści: Średniowieczni hutnicy z Sosnowca. [dostęp 2011-09-20].
- ↑ Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, s. 205.
- ↑ http://www.magazyngmina.pl/index.php?option=com_k2&view=item&id=279:pierwszy-polski-pociag-pancerny P. Świątecki: Pierwszy polski pociąg pancerny.
- ↑ Andrzej Czerkawski, Tadeusz Jurga „Dla Ciebie Ojczyzno” Wydawnictwo „Sport i Turystyka” 1970, str. 254-255
- ↑ Andrzej Czerkawski, Tadeusz Jurga „Dla Ciebie Ojczyzno” Wydawnictwo „Sport i Turystyka” 1970, str. 256
- ↑ ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 291
- ↑ Andrzej Czerkawski, Tadeusz Jurga „Dla Ciebie Ojczyzno” Wydawnictwo „Sport i Turystyka” 1970, str. 258
- ↑ Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] (pol.).
- ↑ Wielki pożar katedry w Sosnowcu. [dostęp 2014-11-10].
- ↑ Apel Episkopatu o pomoc w odbudowie katedry w Sosnowcu. [dostęp 2014-11-10].
