Historia Sosnowca
Zmiany w stanie ludnościowym | |
| Rok | Liczba mieszkańców |
| 1902 | 61 000 |
| 1911 | 98 748 |
| 1914 | 118 475 |
| 1915 | 56 876 |
| 1921 | 86 497 |
| 1926 | 100 445 |
| 1939 | 129 610 |
| 1946 | 77 800 |
| 1950 | 107 000 |
| 1960 | 131 600 |
| 1965 | 139 800 |
| 1970 | 145 000 |
| 1975 | 195 700 |
| 1982 | 212 000 |
| 1993 | 258 528 |
| 2002 | 232 600 |
| 2004 | 229 990 |
Nazwa miasta Sosnowiec pochodzi od borów sosnowych porastających te tereny przed 1830 rokiem. Piękna (aczkolwiek nieprawdziwa) legenda mówi, jakoby kilku istotnym miastom Zagłębia Dąbrowskiego, a szczególnie Będzinowi, podczas lustracji tego najstarszego zagłębiowskiego, nadprzemszańskiego grodu, nadał sam Kazimierz III Wielki (wg innych wersji Kazimierz I Odnowiciel). Miał on wyrazić się, iż: Tam rosną dąbrowy, tam sosnowy, tutaj będziem My, tam pogoń, a tam czeladź nasza. Pierwotna nazwa wsi źródłowej dla nazwy obecnej Sosnowca - pozostająca w duchu wspomnianej legendy, niemniej już dużo później i oficjalna - brzmiała Sosnowice. Odnotowywana jest w aktach jako Sosnowietz - jako teren należący do zaboru pruskiego.
Pierwsze wzmianki o wsi o tej nazwie pochodzą z 1727 roku z akt parafii mysłowickiej. Była to niewielka osada położona w sąsiedztwie nieco większych i bardziej rozwiniętych osad zwanych Sielec oraz Zagórze (obecnie również dzielnice Sosnowca).
Najstarszy dokument odnoszący się do jednej z obecnych dzielnic Milowice datowany jest na ok 1123 r., niemniej nie ma stuprocentowej pewności, iż wspomniana w nim nazwa Miley odnosi się do tej właśnie (podówczas) wsi. Wszakże źródła z 1228 roku odnoszą się już z pewnością do takich obecnych dzielnic, jak Milowice, Klimontów, Zagórze.
Choć z pewnością nie jest to szczególnie miłym i ważnym wydarzeniem dla Sosnowca, bo jest dowodem tyranii zaborczej, niemniej jednak warto też odnotować jako swoistą ciekawostkę historyczną, że dodatkowe określenie swego "miejsca na mapie Europy" Sosnowiec otrzymał w związku z III rozbiorem Polski. To tu zbiegały się granice zaborców, tworząc na terenie obecnego Sosnowca, w widłach Czarnej Przemszy i Białej Przemszy tzw. Trójkąt Trzech Cesarzy, który obecnie stanowi południową część granic nie istniejącego podówczas jako miasto Sosnowca. Natomiast już bez "rozbiorowych" kontekstów dodać trzeba, że płynąca na terenie obecnego Sosnowca "końcówka" Czarnej Przemszy (od ujścia Brynicy), wraz z początkowym biegiem Przemszy, (wzdłuż obecnej dzielnicy Sosnowca, czyli Jęzora, następnie poprzez Jaworzno w kierunk u Chełmka) - stanowi granicę między Zagłębiem Dąbrowskim a Górnym Śląskiem. Powyżej tego odcinka - granica ta biegnie wzdłuż Brynicy.
W XVIII w. przez pewien czas prawami miejskimi cieszył się Modrzejów.
Przełom w rozwoju miasta przypada na lata 1850 - 1880 w związku z planami i późniejszą budową stacji Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej (dworzec z 1859). Tereny bogate w zasoby naturalne, z dobrym węzłem komunikacyjnym, zaczęły przyciągać przemysłowców z krajów zachodnich, którzy niejednokrotnie "chwytali zagłębiowskiego bakcyla", czego dowodem jest fakt, iż z czasem stawali się głównymi działającymi na rzecz awansu miasta a np. potomkowie niemieckiej rodziny Dietlów byli w stanie odmówić w czasie wojny służby w wojsku niemieckim. Jednocześnie - wraz z napływem ludzi do pracy - jako element istotnie współtworzący sosnowiecki (zagłębiowski) charakter, zauważyć należy świadome i patriotyczne, powstające podówczas środowiska robotnicze. Było to po 1945 wykorzystywane w propagandzie komunistycznej, zakłamującej i przywłaszczającej sobie głównie pepeesowski charakter robotników Zagłębia. W związku z powyższym warto wspomnieć toczące się w czasie powstania styczniowego walki o Sosnowiec (dworzec) i kilkutygodniowy okres "niepodległości" tego regionu (dowódca w tym czasie - A. Kurowski). W 1898 Sosnowiec też stał się - obok Warszawy - miejscem pierwszego na ziemiach polskich pochodu pierwszomajowego. Znana jest też historia robotniczo-niepodległościowych ruchów w 1905r., które doprowadziły do istnienia przez kilka tygodni Republiki Zagłębiowskiej, działającej w ramach tzw. Rewolucji 1905-1907 o postulatach socjalnych i niepodległościowych. Wspominamy ją już teraz wszakże, wśród wydarzeń z końca XIX wieku: po prostu dla wykazania, że te tygodnie późniejsze były elementem trwającej cały czas przez lata niezwykłej aktywności obywatelskiej sosnowiczan, wyrażonej choćby już w powstaniu styczniowym, choć w warunkach zupełnie małego i pobocznego skrawka Polski. W końcówce XIX wieku Maczki (ob. dzielnica S.) były też miejscem zamachu na cara. Choć w naturalny sposób mogło to tylko wzmocnić niechęć do Sosnowca - to pomimo retorsji, jednak sosnowiczanom udało się obrócić nawet te okoliczności na wsparcie dla niemożliwego: dla pozwolenia na budowę świątyni katolickiej (pod pretekstem dziękczynienia za ocalenie cara). Wybudowano zaś: świątynie o takim natężeniu patriotyzmu polskiego, jak i rzysmkokatolickiego (kopia statuy św. Piotra z Watykanu, także zresztą ustawiona w zupełnej wierności oryginałowi) - tak, że nikt nie mógł mieć wątpliwości co do przekonań obywateli.
Wszakże, w końcu udało się osiągnąć i cel zabiegów administracyjnych. W dniu 10 czerwca 1902, dzięki staraniom głównie rodów przemysłowych, ze znacznym udziałem urzędnika carskiego Aleksandra Budrysz-Ratyńskiego, miejscowość uzyskała prawa miejskie. Pierwotnie miasto obejmowało tereny wsi: Sosnowiec, Pogoń, Ostra Górka, Sielec, Kuźnica i Radocha. Warto podkreślić prowadzącą też do tego zaciekłość Sosnowiczan w budowaniu i rozwijaniu swego miasta. Wymownym dla faktu, jak carat bronił się przed awansem cywilizacyjnym w Polsce jest fakt, że "dusił" w roli wioski tę społeczność aż do chwili, gdy wioska ta miała przeszło 60 tys. mieszkańców. Tak uparcie walczyli "faktami" Sosnowiczanie o swe zaistnienie! (niestety, stąd i na przykład konsekwencją są ułomności architektoniczne czy infrastruktury miejskiej przez długi czas: ok. 70 procent wybudowanych w tym czasie budynków było bez pozwolenia i bez możliwości należytego zaprojektowania). To miasto na przykład, nim zdołało "wydusić prawa miejskie", szczyciło się dowodem rozwoju choćby w postaci zawodowego teatru, jednej ze starszych scen polskich, działającej jeszcze w XIX wieku: obecnie Teatr Zagłębia. W końcu - tą drogą udało się im więc dokonać tego, co po powstaniu styczniowym było niemożliwe: podniesienie Sosnowca do rangi miejskiej było pierwszym w Królestwie Polskim nadaniu praw miejskich po powstaniu styczniowym (następne, w 1906 r. były Puławami). Na przełomie wieków prężnie działały też różne agendy dobrze zorganizowanych miast, towarzystwo lekarskie, prasa itp. Rok [1905] to początek strajków i zrywów o charakterze rewolucyjnym, z postulatami społecznymi i narodowowywzoleńczymi, które w tym roku przez kilka tygodni znów dały niepodległość - Republika Zagłębiowska a trwały i do 1907. Szczególnie warto też zaznaczaczyć, że w tej atmosferze, pomimo carskich prześladowań, które w naturalny sposób niszczyły dotyczyły działalności polskiej na tym terenie w tym czasie - w 1906 zdołał powstać a następnie przetrwać poprzez zmieniające się różne fazy (łącznie z zaistnieniem w kolejnym 6fortelu jako filia klubu petersburgskiego) - jeden z najstarszych do dziasiaj działających w Polsce klubów piłkarskich, Zagłębie Sosnowiec.
Z początkiem dwudziestego wieku trwała nadal w Zagłębiu - więc i w Sosnowcu - silna działalność partii społeczno-narodościowych, częstymi gośćmi byli szefowie PPSu i to przez Zagłębie miał wieść, wg przygotowań, słynny przemarsz Pierwszej Kadrowej
W 1914 do Sosnowca dołączono Środulę, a 1 czerwca 1975 roku Zagórze. Miasto coraz bardziej staje się więc centrum, czy z czasem nawet stolicą Zagłębia Dąbrowskiego, aczkolwiek z początkiem XX wieku administracyjnie jeszcze nie ma takiej pozycji.
Od 1918 do 1939 miasto jest w woj. kieleckim, . W czasie drugiej wojny zostaje właczone do III Rzeszy, rejencja katowicka. Po 1945 Sosnowiec został włączony - co zapewne było pochodną polityki komunistów - do wojew. katowickiego, w którego nazwie ze wspomnianych powodów nazywano śląsko-dąbrowskim, podkreślając występowanie obu członów regionalnych. Po ostatniej reformie administracyjnej, w której powrócono do idei większych województw, Sosnowiec jest nadal w województwie katowickim, które jednak otrzymało nazwę "Śląsk", dziwną - jeżeli brać pod uwagę należące do województwa Zagłębie Dąbrowskie, Ziemię Częstochowską, czy nawet Śląsk Cieszyński.
Przynależność w Kościele rzymsko katolickim: w chwili otrzymywania praw miejskich diecezja kielecka. Następnie od 1925 roku - miasto stanowi część diecezji częstochowskiej, czyli wchodzi do niej z chwilą jej powstania. W 1967 w Sosnowcu miały miejsce obchody diecezjalnego jubileuszu tysiąclecia - i stały się teatrem bezprecedensowej kontrakcji partii komunistycznej z fizycznym i psychicznym utrudnianiem udziału tak szeregowym wiernym, jak nawet członkom Episkopatu, co być może miało następnie wpływ na postawę względem Zagłębia u obecnego na nich, wraz z Prymasem, przyszłego Papieża, podówczas Arcybiskupa Krakowskiego, Kard. Wojtyły. W każdym razie, przy ostatniej reformie administracji kościelnej w Polsce, w 1992r. Jan Paweł II, co nawet niektórych zaskoczyło, ustanowił zagłębiowską diecezję: diecezję sosnowiecką, do godności katedry wynosząc pierwszorzędnego w Sosnowcu znaczenia świątynię Matki Bożej Wniebowziętej, która była miejscem wspomnianych obchodów i stanowiła obiekt komunistycznych szykan.
Obecnie, jako dzielnice i osiedla wchodzące w skład Sosnowca, wymienia się: Dańdówka, Jęzor, Juliusz, Kazimierz Górniczy, Klimontów, Kuźnica, Maczki, Milowice, Modrzejów, Niwka, Ostra Górka, Ostrowy Górnicze, Pogoń, Porąbka, Radocha, Sielec, Środula, Środulka, Walcownia, Druciarnia i Cegielnia, Zagórze. Nie wszystkie wszakże mają równorzędny status dzielnicy miasta, niektóre historyczne osiedla obecnie stanowią część większych dzielnic.
Rody związane z Sosnowcem
Miasto swój rozwój kulturowy i przemysłowy – ze szczególnym uwzględnieniem XIX i XX wieku – zawdzięcza głównie kilku wielkim rodom szlacheckim i przemysłowym, zaznaczających swą obecność w dłuższym przedziale czasu lub ze szczególnym wpływem w określonym momencie historii. W porządku alfabetycznym byli to: