Historia kolei w Holandii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dworzec Haarlem – tablica pamiątkowa na stulecie kolei
Muzeum kolei w Utrechcie; lokomotywa szerokotorowa kolei HSM
Rotterdam w 1888 r. Widoczna kolej średnicowa z 1877 r.
Położony na sztucznej wyspie dworzec Amsterdam Centraal z 1889 r. zamyka wyniosłą bryłą główną ulicę starego centrum miasta
Dworzec Haarlem z 1908 r.
Wagon silnikowy kolei ZHESM z 1908 r.; Nederlands Spoorwegmuseum w Utrechcie
Rotterdam, podnoszony „Koningshavenbrug” (popularnie zwany „De Hef”) z 1927 r., nieużywany od 1993 i pozostawiony jako zabytek
Metro w Rotterdamie

Pierwsze linie kolejowe w Holandii powstały z pewnym opóźnieniem w stosunku do innych państw zachodnioeuropejskich (Wielka Brytania – 1803, Francja – 1827, Belgia – 1835). Opóźnienie to spowodowane było istnieniem wydajnego systemu kanałów i żeglownych rzek, czyniących alternatywne rodzaje transportu mało ekonomicznymi. Do dzisiaj żegluga śródlądowa w Holandii przewozi kilkadziesiąt procent towarów, a kolej ma charakter przewoźnika pasażerskiego.

Zachowany do dzisiaj zabytkowy tabor kolejowy i inne eksponaty dokumentujące przeszłość kolei znajdują się w wielu muzeach, m.in. w Nederlands Spoorwegmuseum w Utrechcie i muzeum kolei wąskotorowych Nationaal Smalspoormuseum.

Pierwsze linie[edytuj | edytuj kod]

  • 20 IX 1839 – pierwsza kolej parowa między Amsterdamem i Harlemem; przedłużona do Lejdy 1842, do Hagi 1843, do Rotterdamu 1847; tzw. Oude Lijn[1] kolei Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HSM albo HIJSM); początkowo tor 1945 mm, przekuty na normalny w 1866;
  • 1843-45 – otwarcie linii Rhijnspoorweg[2] AmsterdamUtrechtArnhem kolei Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij (NRS); pierwotnie tor szeroki 1945 mm, przekuty na normalny 1856 dla połączenia z kolejami pruskimi;
  • 1845 – wprowadzenie łączności telegraficznej na linii między AmsterdamemHaarlemem, pierwszej w kraju;
  • 1853 – otwarcie kolei MaastrichtAkwizgran;
  • 1854-55 – koleje belgijskie otwierają linie łączące Roosendaal, BredęTerneuzen z siecią belgijską; te i poprzednią linię połączy później z siecią holenderską kolej państwowa Staatsspoorwegen.

Powstanie sieci państwowej[edytuj | edytuj kod]

  • 1863 – utworzenie zarządu kolei państwowej Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen(inne języki)[3], w skrócie Staatsspoorwegen (SS); pierwsza linia Breda – Tilburg[3];
  • 1863-65 – Nederlandsche Centraal Spoorweg Maatschappij (NCS) buduje linię Centraalspoorweg: UtrechtAmersfoortZwolleKampen[4]; 1870 – ukończenie linii do Hagi i Rotterdamu przez Goudę;
  • 1872 – otwarcie Moerdijkbrug przez Hollands Diep (główne ramię MozyRenu) na linii DordrechtBreda, zbudowanego przez Koninklijke Van Vlissingen & Dudok van Heel; w momencie otwarcia jeden z najdłuższych mostów kolejowych w Europie; kolej Staatsspoorwegen;
  • 1874-76 – HSM otwiera Oosterspoorweg Amsterdam – Hilversum – Amersfoort – Apeldoorn – Zutphen z odgałęzieniem Hilversum – Utrecht Malienbaan;
  • 1877 – ukończenie linii średnicowej w Rotterdamie (ze śródmiejskim wiaduktem Luchtspoor) otwiera bezpośrednie połączenie kolejowe Holandii właściwej z AntwerpiąBrukselą;
  • 1885 – otwarcie Hembrug przez Noordzeekanaal na linii Amsterdam – Zaandam; kratownicowy most obrotowy; zniesiony po budowie tunelu;
  • 1889 – ukończenie dworca Amsterdam Centraal wraz z linią średnicową, konsolidacja węzła;
  • 1890 – kolej państwowa Staatsspoorwegen przejmuje NRS; 1917 – koordynuje zarządzanie z HSM (jako Nederlandse Spoorwegen); 1919 – z NCS, którą wchłania 1934;
  • 1899 – w Rotterdamie dochodzi do konsolidacji węzła dzięki otwarciu linii obwodowej (ceintuurbaan).

Koleje lokalne i tramwaje[edytuj | edytuj kod]

  • 1864 – Haga: otwarcie pierwszej linii tramwaju konnego w Holandii; 1875 w Amsterdamie; 1879 w Rotterdamie; 1889 w Utrechcie;
  • 1879 – tramwaj parowy między Hagą i Scheveningen;
  • 1891 – Haga: wprowadzenie tramwajów akumulatorowych na linii między centrum i Scheveningen; pierwszy tramwaj elektryczny w Holandii;
  • 1881 – początki systemu kolejek dojazdowych w Holandii właściwej (między Hagą i Edamem), zwanych popularnie „blauwe trams”[5]; najpierw trakcji parowej, potem elektrycznej (1906 pierwsza linia elektryczna Amsterdam – Haarlem – Zandvoort); Noord-Zuid-Hollandse Stoomtramweg-Maatschappij, po 1909 NZH Tramweg-Maatschapij, po 1946: NZH Vervoer Maatschapij; sieć tramwajowa zamknięta do 1961 r.;
  • 1900 – tramwaj elektryczny w Amsterdamie; 1904 w Hadze; 1905 w Rotterdamie; 1906 w Utrechcie (kasacja 1949); 1912 w Arnhem;
  • 1908 – otwarcie pierwszej kolei elektrycznej sieci krajowej: linii Rotterdam Hofplein – Haga HS / Scheveningen (~10 kV); kolej Zuid-Hollandsche Electrische Spoorweg-Maatschappij (ZHESM); 1923 – przejęcie linii przez HSM; 1924 przejście na zasilanie standardowe =1500 V.

Modernizacja[edytuj | edytuj kod]

  • 1924-27 – elektryfikacja Oude Lijn Rotterdam – Delft – Haga HS – Lejda – Harlem – Amsterdam (=1500 V) kolei HSM; początek wielkiej elektryfikacji sieci krajowej;
  • 1938 – fuzja NSHSM – powstanie jednolitego systemu kolei sieci krajowej;
  • 1940 – w Holandii właściwej sieć elektryczna sięga od Dordrechtu po Alkmaar i obejmuje wszystkie linie lokalne; elektryczne są też linie Gouda – Utrecht – Arnhem – Nijmegen oraz Amsterdam – Utrecht – Den Bosch – Eindhoven;
  • 1940-45 – II wojna światowa; po ustaniu działań zniszczonych było 18% budynków dworcowych, 62% infrastruktury, 84% lokomotyw (zniszczonych lub wywiezionych);
  • 1956 – likwidacja III klasy w wagonach osobowych;
  • 1957 – otwarcie dworca Rotterdam Centraal;
  • 1957 – otwarcie Velsertunnel pod „Noordzeekanaal” na linii HaarlemAlkmaar;
  • 1958 – zakończenie programu elektryfikacji sieci i wycofanie parowozów z normalnego ruchu.

Współczesność[edytuj | edytuj kod]

  • 1968 – pierwszy odcinek metra w Rotterdamie; w l. 1983-84 gałęzie na wschodnich przedmieściach rozwiązano w poziomie ulic jako szybki tramwaj (Sneltram);
  • 1970 – w ramach programu „Spoor naar '75" wielka reforma systemu ruchu pasażerskiego obejmująca zwiększenie częstotliwości pociągów (zwłaszcza lokalnych – „Stoptreinen”), wprowadzenie ruchu równoodstępowego, polepszenie skomunikowań oraz wprowadzenie pociągów „InterCity”; liczba pociągów zwiększyła się o 40%;
  • pocz. l. 1970. – pierwsza przebudowa dworca Utrecht Centraal (nadbudowa peronów, integracja dworca z zespole biurowo-handlowym);
  • 1973 – Haga: otwarcie nowego dworca czołowego Centraal – węzła integracji kolei, autobusów i tramwaju;
  • 1977 – otwarcie linii metra w Amsterdamie;
  • 1978 – ukończenie linii NS Amsterdam Zuid – lotnisko Schiphol (jeden z pierwszych kolejowo-lotniczych węzłów integracyjnych na świecie);
  • 1981 – ukończenie linii Schiphol – Lejda i południowej obwodnicy Amsterdamu; 1986 – ukończenie zachodniej części obwodnicy;
  • 1983 – otwarcie Hemtunnel pod IJ koło Amsterdamu;
  • 1983 – otwarcie Sneltram w Utrechcie; przywrócenie komunikacji tramwajowej na zachodnich przedmieściach;
  • 1987-88 – otwarcie Flevolijn do AlmereLelystad (poldery wschodnie);
  • 1990 – kolejne zwiększenie częstotliwości pociągów IC;
  • 1993 – Rotterdam: otwarcie linii średnicowej NS przełożonej do tunelu i poszerzonej o drugą parę torów;
  • 2004 – Haga: otwarcie tunelu tramwajowego w centrum miasta;
  • 2006 – częściowe otwarcie systemu RandstadRail(inne języki) (podłączenie do metra rotterdamskiego przewidziane na 2008 r.);
  • 2007 – otwarcie Betuweroute(inne języki): linii Rotterdam – Zevenaar (granica niemiecka), holenderskiego odcinka transeuropejskiej magistrali towarowej do Europortu (elektryfikacja ~25 kV 50 Hz);
  • 2009 – otwarcie linii dużych prędkości Antwerpia – Rotterdam – Schiphol.

Ważniejsi producenci taboru[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. „Stara Linia”.
  2. „Kolej Reńska”.
  3. a b Röll, Freiherr von: Niederländische Staatsbahnen-Betriebsgesellschaft, Enzyklopädie des Eisenbahnwesens, Band 7. Berlin, Wien 1915, S. 357–359.
  4. Röll, Freiherr von: Niederländische Zentral-Eisenbahn, Enzyklopädie des Eisenbahnwesens, Band 7. Berlin, Wien 1915, S. 359.
  5. „Niebieskie tramwaje”.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

  • Wichor Bramer, www.stationsweb.nlNederlands grootste online verzameling stationsphoto’s