Historia kolei w Holandii
Pierwsze linie kolejowe w Holandii powstały z pewnym opóźnieniem w stosunku do innych państw zachodnioeuropejskich (Wielka Brytania – 1803, Francja – 1827, Belgia – 1835). Opóźnienie to spowodowane było istnieniem wydajnego systemu kanałów i żeglownych rzek, czyniących alternatywne rodzaje transportu mało ekonomicznymi. Do dzisiaj żegluga śródlądowa w Holandii przewozi kilkadziesiąt procent towarów, a kolej ma charakter przewoźnika pasażerskiego.
Zachowany do dzisiaj zabytkowy tabor kolejowy i inne eksponaty dokumentujące przeszłość kolei znajdują się w wielu muzeach, m.in. w Nederlands Spoorwegmuseum w Utrechcie i muzeum kolei wąskotorowych Nationaal Smalspoormuseum.
Pierwsze linie[edytuj | edytuj kod]
- 20 IX 1839 – pierwsza kolej parowa między Amsterdamem i Harlemem; przedłużona do Lejdy 1842, do Hagi 1843, do Rotterdamu 1847; tzw. Oude Lijn[1] kolei Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HSM albo HIJSM); początkowo tor 1945 mm, przekuty na normalny w 1866;
- 1843-45 – otwarcie linii Rhijnspoorweg[2] Amsterdam – Utrecht – Arnhem kolei Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij (NRS); pierwotnie tor szeroki 1945 mm, przekuty na normalny 1856 dla połączenia z kolejami pruskimi;
- 1845 – wprowadzenie łączności telegraficznej na linii między Amsterdamem i Haarlemem, pierwszej w kraju;
- 1853 – otwarcie kolei Maastricht – Akwizgran;
- 1854-55 – koleje belgijskie otwierają linie łączące Roosendaal, Bredę i Terneuzen z siecią belgijską; te i poprzednią linię połączy później z siecią holenderską kolej państwowa Staatsspoorwegen.
Powstanie sieci państwowej[edytuj | edytuj kod]
- 1863 – utworzenie zarządu kolei państwowej Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen[3], w skrócie Staatsspoorwegen (SS); pierwsza linia Breda – Tilburg[3];
- 1863-65 – Nederlandsche Centraal Spoorweg Maatschappij (NCS) buduje linię Centraalspoorweg: Utrecht – Amersfoort – Zwolle – Kampen[4]; 1870 – ukończenie linii do Hagi i Rotterdamu przez Goudę;
- 1872 – otwarcie Moerdijkbrug przez Hollands Diep (główne ramię Mozy i Renu) na linii Dordrecht – Breda, zbudowanego przez Koninklijke Van Vlissingen & Dudok van Heel; w momencie otwarcia jeden z najdłuższych mostów kolejowych w Europie; kolej Staatsspoorwegen;
- 1874-76 – HSM otwiera Oosterspoorweg Amsterdam – Hilversum – Amersfoort – Apeldoorn – Zutphen z odgałęzieniem Hilversum – Utrecht Malienbaan;
- 1877 – ukończenie linii średnicowej w Rotterdamie (ze śródmiejskim wiaduktem Luchtspoor) otwiera bezpośrednie połączenie kolejowe Holandii właściwej z Antwerpią i Brukselą;
- 1885 – otwarcie Hembrug przez Noordzeekanaal na linii Amsterdam – Zaandam; kratownicowy most obrotowy; zniesiony po budowie tunelu;
- 1889 – ukończenie dworca Amsterdam Centraal wraz z linią średnicową, konsolidacja węzła;
- 1890 – kolej państwowa Staatsspoorwegen przejmuje NRS; 1917 – koordynuje zarządzanie z HSM (jako Nederlandse Spoorwegen); 1919 – z NCS, którą wchłania 1934;
- 1899 – w Rotterdamie dochodzi do konsolidacji węzła dzięki otwarciu linii obwodowej (ceintuurbaan).
Koleje lokalne i tramwaje[edytuj | edytuj kod]
- 1864 – Haga: otwarcie pierwszej linii tramwaju konnego w Holandii; 1875 w Amsterdamie; 1879 w Rotterdamie; 1889 w Utrechcie;
- 1879 – tramwaj parowy między Hagą i Scheveningen;
- 1891 – Haga: wprowadzenie tramwajów akumulatorowych na linii między centrum i Scheveningen; pierwszy tramwaj elektryczny w Holandii;
- 1881 – początki systemu kolejek dojazdowych w Holandii właściwej (między Hagą i Edamem), zwanych popularnie „blauwe trams”[5]; najpierw trakcji parowej, potem elektrycznej (1906 pierwsza linia elektryczna Amsterdam – Haarlem – Zandvoort); Noord-Zuid-Hollandse Stoomtramweg-Maatschappij, po 1909 NZH Tramweg-Maatschapij, po 1946: NZH Vervoer Maatschapij; sieć tramwajowa zamknięta do 1961 r.;
- 1900 – tramwaj elektryczny w Amsterdamie; 1904 w Hadze; 1905 w Rotterdamie; 1906 w Utrechcie (kasacja 1949); 1912 w Arnhem;
- 1908 – otwarcie pierwszej kolei elektrycznej sieci krajowej: linii Rotterdam Hofplein – Haga HS / Scheveningen (~10 kV); kolej Zuid-Hollandsche Electrische Spoorweg-Maatschappij (ZHESM); 1923 – przejęcie linii przez HSM; 1924 przejście na zasilanie standardowe =1500 V.
Modernizacja[edytuj | edytuj kod]
- 1924-27 – elektryfikacja Oude Lijn Rotterdam – Delft – Haga HS – Lejda – Harlem – Amsterdam (=1500 V) kolei HSM; początek wielkiej elektryfikacji sieci krajowej;
- 1938 – fuzja NS i HSM – powstanie jednolitego systemu kolei sieci krajowej;
- 1940 – w Holandii właściwej sieć elektryczna sięga od Dordrechtu po Alkmaar i obejmuje wszystkie linie lokalne; elektryczne są też linie Gouda – Utrecht – Arnhem – Nijmegen oraz Amsterdam – Utrecht – Den Bosch – Eindhoven;
- 1940-45 – II wojna światowa; po ustaniu działań zniszczonych było 18% budynków dworcowych, 62% infrastruktury, 84% lokomotyw (zniszczonych lub wywiezionych);
- 1956 – likwidacja III klasy w wagonach osobowych;
- 1957 – otwarcie dworca Rotterdam Centraal;
- 1957 – otwarcie Velsertunnel pod „Noordzeekanaal” na linii Haarlem – Alkmaar;
- 1958 – zakończenie programu elektryfikacji sieci i wycofanie parowozów z normalnego ruchu.
Współczesność[edytuj | edytuj kod]
- 1968 – pierwszy odcinek metra w Rotterdamie; w l. 1983-84 gałęzie na wschodnich przedmieściach rozwiązano w poziomie ulic jako szybki tramwaj (Sneltram);
- 1970 – w ramach programu „Spoor naar '75" wielka reforma systemu ruchu pasażerskiego obejmująca zwiększenie częstotliwości pociągów (zwłaszcza lokalnych – „Stoptreinen”), wprowadzenie ruchu równoodstępowego, polepszenie skomunikowań oraz wprowadzenie pociągów „InterCity”; liczba pociągów zwiększyła się o 40%;
- pocz. l. 1970. – pierwsza przebudowa dworca Utrecht Centraal (nadbudowa peronów, integracja dworca z zespole biurowo-handlowym);
- 1973 – Haga: otwarcie nowego dworca czołowego Centraal – węzła integracji kolei, autobusów i tramwaju;
- 1977 – otwarcie linii metra w Amsterdamie;
- 1978 – ukończenie linii NS Amsterdam Zuid – lotnisko Schiphol (jeden z pierwszych kolejowo-lotniczych węzłów integracyjnych na świecie);
- 1981 – ukończenie linii Schiphol – Lejda i południowej obwodnicy Amsterdamu; 1986 – ukończenie zachodniej części obwodnicy;
- 1983 – otwarcie Hemtunnel pod IJ koło Amsterdamu;
- 1983 – otwarcie Sneltram w Utrechcie; przywrócenie komunikacji tramwajowej na zachodnich przedmieściach;
- 1987-88 – otwarcie Flevolijn do Almere i Lelystad (poldery wschodnie);
- 1990 – kolejne zwiększenie częstotliwości pociągów IC;
- 1993 – Rotterdam: otwarcie linii średnicowej NS przełożonej do tunelu i poszerzonej o drugą parę torów;
- 2004 – Haga: otwarcie tunelu tramwajowego w centrum miasta;
- 2006 – częściowe otwarcie systemu RandstadRail (podłączenie do metra rotterdamskiego przewidziane na 2008 r.);
- 2007 – otwarcie Betuweroute : linii Rotterdam – Zevenaar (granica niemiecka), holenderskiego odcinka transeuropejskiej magistrali towarowej do Europortu (elektryfikacja ~25 kV 50 Hz);
- 2009 – otwarcie linii dużych prędkości Antwerpia – Rotterdam – Schiphol.
Ważniejsi producenci taboru[edytuj | edytuj kod]
- Werkspoor NV (Utrecht), 1972 – przejęta przez firmę Talbot
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ „Stara Linia”.
- ↑ „Kolej Reńska”.
- ↑ a b Röll, Freiherr von: Niederländische Staatsbahnen-Betriebsgesellschaft, Enzyklopädie des Eisenbahnwesens, Band 7. Berlin, Wien 1915, S. 357–359.
- ↑ Röll, Freiherr von: Niederländische Zentral-Eisenbahn, Enzyklopädie des Eisenbahnwesens, Band 7. Berlin, Wien 1915, S. 359.
- ↑ „Niebieskie tramwaje”.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Berend Schotanus Geschiedenis van de Spoorwegen
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Wichor Bramer, www.stationsweb.nl – Nederlands grootste online verzameling stationsphoto’s