Hronec (wieś)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Hronec
Ilustracja
Parowóz Czarnohrońskiej Kolei Leśnej (ČHŽ)
Herb
Herb
Państwo

 Słowacja

Kraj

 bańskobystrzycki

Powiat

Brezno

Starosta

Bohuslav Nemky[1]

Powierzchnia

35,15[2] km²

Wysokość

488[3] m n.p.m.

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


1 127[4]
32,29[5] os./km²

Nr kierunkowy

+421 48[3]

Kod pocztowy

976 45[3]

Tablice rejestracyjne

BR

Położenie na mapie kraju bańskobystrzyckiego
Mapa konturowa kraju bańskobystrzyckiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Hronec”
Położenie na mapie Słowacji
Mapa konturowa Słowacji, w centrum znajduje się punkt z opisem „Hronec”
48°47′50″N 19°34′50″E/48,797222 19,580556
Strona internetowa

Hronec – wieś (obec) o charakterze osady przemysłowej w środkowej Słowacji, w powiecie breźnieńskim, w kraju bańskobystrzyckim, w historycznym regionie Horehronie. Powierzchnia: 35,15 km². Liczba ludności: 1220 mieszkańców (2011).

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Hronec leży niespełna 5 km na zachód od Brezna, na pograniczu Kotliny Brezneńskiej i Rudaw Weporskich, w dolnej części doliny Czarnego Hronu, u ujścia do niego potoku Osrblianka. Centrum miejscowości znajduje się na wysokości ok. 490 m n.p.m.

Historia miejscowości[edytuj | edytuj kod]

Hronec jest jedną z najstarszych wsi w dolinie Hronu. Wspominany był już w 1357 r. jako osada założona przez Pawła, strażnika królewskiego rewiru łowieckiego (słow. Zvolenský les). W roku 1361 król Ludwik I Wielki uczynił go dziedzicznym sołtysem nowej wsi. W XV w. jej teren został jednak włączony w granice i pod jurysdykcję sołtysa sąsiedniej pasterskiej wsi Valaská[6]. Należała ona do feudalnego tzw. „państwa” z siedzibą na zamku w Slovenskej Ľupčy. W 1527 r. rozpoczęto w okolicy wydobycie rud żelaza i od tego czasu dzieje wsi na stałe już związały się z hutnictwem. Miejscowa produkcja hutnicza promieniowała w następnych wiekach na okoliczne miejscowości, a tutejsza huta stała się zalążkiem przemysłu hutniczego w tej części doliny Hronu[7].

W 1895 r. uruchomiona została linia kolejowa z Bańskiej Bystrzycy do Brezna. W tym samym czasie powstało jej krótkie odgałęzienie od stacji Chvatimech do hroneckiej odlewni. W 1908 r. rozpoczęto budowę pierwszego odcinka tzw. Czarnohrońskiej Kolei Leśnej (ČHŽ) z Hronca do Čiernego Balogu. Po wybudowaniu całej sieci wspomnianej wąskotorowej kolei leśnej miejscowość stała się punktem przeładunkowym, w którym na wagony o normalnym rozstawie kół przeładowywano rocznie do 300 tys. m³ drewna. Działały tu również parowozownia i warsztaty naprawcze ČHŽ. Kolej leśna przestała przewozić towary definitywnie w 1982 r. W okresie słowackiego powstania narodowego w 1944 r. w odlewni i warsztatach kolejowych produkowano elementy do powstańczego uzbrojenia. Działał tu też powstańczy szpital.

Obecnie obok podupadającej odlewni działa we wsi duży tartak, przerabiający drewno dostarczane z lasów w dolinie Czarnego Hronu. Mieszkańcy pracują również w hucie w sąsiedniej Podbrezovej lub w Breźnie.

Hronec jest punktem wyjściowym znakowanych szlaków turystycznych: na pobliski szczyt Chvatimech (880 m n.p.m.) oraz na Štromp (958 m n.p.m.) w Rudawach Weporskich. Uznaną atrakcją turystyczną jest Czarnohrońska Kolej Leśna kursująca ponownie od 1992 r. na odcinku Hronec – Čierny Balog (obecnie: Chvatimech – Hronec – Čierny Balog – Vydrová dolina).

Historia hutnictwa w Hroncu[edytuj | edytuj kod]

Równolegle z rozpoczęciem wydobycia rudy żelaza powstała w Hroncu prymitywna huta i kuźnice, przetwarzające jej produkcję na gotowe wyroby. Funkcjonowały one nieprzerwanie do końca XVIII w. W latach 1795 i 1805 wzniesiono tu dwa pierwsze w regionie wielkie piece, co zdecydowanie zwiększyło produkcję huty i jej jakość. Ponieważ miejscowa ruda nadawała się dobrze do produkcji żeliwa, szybko rozwinęło się odlewnictwo. Zakład wyspecjalizował się w wykonywaniu dużych odlewów, a w I połowie XIX w. był największą odlewnią na terenie ówczesnych Węgier[7].

W 1853 r. hronecka huta uruchomiła w Podbrezovej walcownię, która w krótkim czasie stała się zaczątkiem nowej, dużej huty, istniejącej do dziś. Po kryzysie gospodarczym w II połowie XIX w. zakład w Hroncu podupadł. W 1883 r. wygaszono ostatni wielki piec[7], pozostawiając jedynie odlewnię, do której surowiec zaczęto dowozić od 1895 r. koleją m.in. z niedalekiej Podbrezovej. W 1919 r. zakład został wykupiony przez nowo powstałe państwo czechosłowackie, a następnie znacznie zmodernizowany. Po II wojnie światowej odlewnię, częściowo zniszczoną, w 1946 r. odbudowano[7]. W znacznie ograniczonym zakresie funkcjonuje ona do chwili obecnej.

Osoby związane z miejscowością[edytuj | edytuj kod]

W Hroncu urodził się Ladislav Chudík (1924-2015), wybitny słowacki aktor teatralny i filmowy. Jego imieniem nazwano jedno ze źródeł na terenie wsi, u wylotu doliny Osrblianki (Prameň Ladislava Chudíka, popularnie "Chudíčka"), obmurowane w latach 2004/2005 i zaopatrzone w pamiątkową tabliczkę[8].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

  • dawna siedziba cesarskiego urzędnika (słow. komorský dom) z połowy XVIII w., barokowy, częściowo przebudowany;
  • kościół pw. św. Klemensa z lat 1821–1826 - murowany, klasycystyczny, jednonawowy, z półkoliście zamkniętym prezbiterium i wieżą na osi, wtopioną w korpus budowli;
  • przęsło pierwszego żeliwnego mostu w środkowej Europie z 1810 r., wykonane w tutejszej hucie – eksponowane przed zabudowaniami odlewni;
  • żeliwne, odlewane latarnie z przełomu XIX i XX w. – nielicznie w centrum miejscowości.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-11-17]. (słow.).
  2. Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-02-08].
  3. a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
  4. Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-02-08].
  5. Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-02-08].
  6. wg strony wsi Hronec [1]
  7. a b c d Jozef Böhmer i in.: Slovenské rudohorie. Veporské vrchy. Turistický sprievodca ČSSR č. 20, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1987, s. 221-222, 245-256
  8. Mapa turystyczna. [dostęp 2024-02-02].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Adamec Vladimír, Jedličková Nora: Slovensko. Turistický lexikon, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1991, ISBN 80-7096-152-X;

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]