Prosienicznik
 Prosienicznik plamisty | |||||
| Systematyka[1][2] | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Podkrólestwo | |||||
| Nadgromada | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadklasa | |||||
| Klasa | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Rodzaj |
prosienicznik | ||||
| Nazwa systematyczna | |||||
| Hypochaeris L. Sp. Pl. 810. 1753 | |||||
| Typ nomenklatoryczny | |||||
| |||||
Prosienicznik (Hypochaeris L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje ok. 64 gatunki[4]. Centrum największego zróżnicowania rodzaju jest w Ameryce Południowej, poza tym przedstawiciele rodzaju występują w północnej Afryce, w Azji i w Europie. W Polsce rosną cztery gatunki z tego rodzaju.
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Zasięg rodzaju obejmuje wyspy Makaronezji, basen Morza Śródziemnego z północną Afryką i Bliskim Wschodem, niemal całą Europę (bez Islandii), strefę umiarkowaną Azji od Kazachstanu i Syberii, poprzez Chiny i Półwysep Koreański po Japonię, a także Amerykę Południową[4]. W basenie Morza Śródziemnego występuje ok. 12 gatunków[5], w Europie 9[6], z czego cztery obecne są we florze Polski[7]. Pojedyncze gatunki rosną jako rodzime w Azji. Największe zróżnicowanie gatunkowe rodzaju jest w Ameryce Południowej, gdzie rośnie ok. 50 gatunków. O ile jednak gatunki ze Starego Świata reprezentują 4 sekcje, o tyle wszystkie amerykańskie – tylko jedną – Achyrophorus Scop. Analizy molekularne rybosomalnego RNA i chloroplastowego DNA wykazały, że wszystkie gatunki amerykańskie pochodzą od gatunku występującego w Maroku – H. angustifolia[5]. Po stosunkowo niedawnej migracji do Ameryki nastąpiła tam ich gwałtowna radiacja ewolucyjna[8].
Rośliny z tego rodzaju rosną jako introdukowane w Ameryce Północnej, w Południowej Afryce, w południowej i wschodniej Azji, w Australii i Nowej Zelandii[4]. Niektóre gatunki są inwazyjne, np. prosienicznik szorstki H. radicata w Australii[6].
- Gatunki występujące w Polsce[7]
- prosienicznik gładki Hypochaeris glabra L.
- prosienicznik jednogłówkowy Hypochaeris uniflora Vill.
- prosienicznik plamisty Hypochaeris maculata L.
- prosienicznik szorstki Hypochaeris radicata L.
Uwaga: w liście krajowej nazwa rodzajowa podana jest w pisowni Hypochoeris[7].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Rośliny roczne i byliny, gładkie lub owłosione, zwykle szorstko. Włoski są wielokomórkowe, nierozgałęzione[9]. Rośliny mają korzeń palowy, łodygę jedną lub kilka do kilkunastu, są one prosto wzniesione, rozgałęzione lub nie[8].
- Liście
- Tylko odziomkowe lub odziomkowe i łodygowe, ale te drugie tylko w dolnej części pędu. Liście są ogonkowe lub siedzące, w zarysie odwrotnie jajowate lub eliptyczne, całobrzegie, ząbkowane do pierzasto klapowanych[8].
- Kwiaty
- Skupione w pojedynczy, szczytowy koszyczek, rzadziej zebrane w luźny, rozgałęziony wiechowato lub baldachogroniasto kwiatostan złożony. Koszyczki tworzą się na szypule zwykle w górze nieco rozszerzającej się. Okrywy są walcowate lub dzwonkowate, o średnicy 5–20 mm (powiększającej się w czasie owocowania). Listki okrywy w liczbie 20–30 wyrastają w 3–4 rzędach, mają kształt równowąskolancetowaty, mogą być nagie lub owłosione. Dno kwiatostanu płaskie, dołeczkowane i z plewinkami szydlastymi lub równowąskimi. Wszystkie kwiaty języczkowe, żółte, rzadziej pomarańczowe, białawe, różowe lub szarozielone[8].
- Owoce
- Niełupki wszystkie jednakowe, z dzióbkiem lub zróżnicowane na posiadające dzióbek i ucięte. Zwykle brązowe lub złote, elipsoidalne lub wrzecionowate, z 4–5 lub 10 żeberkami. Puch kielichowy jest trwały, biały lub beżowy, w jednym rzędzie i wówczas wszystkie włoski są pierzaste lub w dwóch rzędach i wówczas wewnętrzne są pierzaste i dłuższe, a zewnętrzne drobnoząbkowane i krótsze[8].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae, podrodziny Cichorioideae, z plemienia Cichorieae i podplemienia Hypochaeridinae[10].
- Wykaz gatunków[4]
- Hypochaeris acaulis (J.Rémy) Britton
- Hypochaeris achyrophorus L.
- Hypochaeris alba Cabrera
- Hypochaeris albiflora (Kuntze) Azevêdo-Gonç. & Matzenb.
- Hypochaeris angustifolia (Litard. & Maire) Maire
- Hypochaeris apargioides Hook. & Arn.
- Hypochaeris arachnoides Poir.
- Hypochaeris arenaria Gaudich.
- Hypochaeris argentina Cabrera
- Hypochaeris ×balbisii Loisel.
- Hypochaeris caespitosa Cabrera
- Hypochaeris catharinensis Cabrera
- Hypochaeris chillensis (Kunth) Britton
- Hypochaeris chondrilloides (A.Gray) Cabrera
- Hypochaeris ciliata (Thunb.) Makino
- Hypochaeris clarionoides (J.Rémy) Reiche
- Hypochaeris claryi Batt.
- Hypochaeris crepioides Tatew. & Kitam.
- Hypochaeris cretensis (L.) Bory & Chaub.
- Hypochaeris echegarayi Hieron.
- Hypochaeris elata Griseb.
- Hypochaeris eremophila Cabrera
- Hypochaeris eriolaena (Sch.Bip.) Reiche
- Hypochaeris facchiniana Ambrosi
- Hypochaeris glabra L. – prosienicznik gładki
- Hypochaeris graminea Hieron.
- Hypochaeris grisebachii Cabrera
- Hypochaeris hohenackeri (Sch.Bip.) Domke
- Hypochaeris hookeri Phil.
- Hypochaeris incana (Hook. & Arn.) Macloskie
- Hypochaeris laciniata (Hicken) Urtubey, Stuessy & Tremetsb.
- Hypochaeris laevigata (L.) Cesati
- Hypochaeris leontodontoides Ball
- Hypochaeris lutea (Vell.) Britton
- Hypochaeris maculata L. – prosienicznik plamisty
- Hypochaeris megapotamica Cabrera
- Hypochaeris melanolepis Phil.
- Hypochaeris meyeniana (Walp.) Benth. & Hook.f. ex Griseb.
- Hypochaeris microcephala (Sch.Bip.) Cabrera
- Hypochaeris mucida Domke
- Hypochaeris nahuelvutae Phil.
- Hypochaeris neopinnatifida Azevêdo-Gonç. & Matzenb.
- Hypochaeris oligocephala (Svent. & Bramw.) Lack
- Hypochaeris palustris (Phil.) De Wild.
- Hypochaeris pampasica Cabrera
- Hypochaeris parodii Cabrera
- Hypochaeris patagonica Cabrera
- Hypochaeris petiolaris (Hook. & Arn.) Griseb.
- Hypochaeris pilosa Reiche
- Hypochaeris radicata L. – prosienicznik szorstki
- Hypochaeris robertia (Sch.Bip.) Fiori
- Hypochaeris rutea Talavera
- Hypochaeris saldensis Batt.
- Hypochaeris salzmanniana DC.
- Hypochaeris sardoa Bacch., Brullo & Terrasi
- Hypochaeris scorzonerae (DC.) F.Muell.
- Hypochaeris sessiliflora Kunth
- Hypochaeris setosa Formánek
- Hypochaeris spathulata (J.Rémy) Reiche
- Hypochaeris taraxacoides Ball
- Hypochaeris tenuiflora (Boiss.) Boiss.
- Hypochaeris tenuifolia (Hook. & Arn.) Griseb.
- Hypochaeris tropicalis Cabrera
- Hypochaeris uniflora Vill. – prosienicznik jednogłówkowy
- Hypochaeris variegata (Lam.) Baker
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
- ↑ a b c d e Hypochaeris L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-23].
- ↑ a b Estrella Urtubey, Tod F. Stuessy, Karin Tremetsberger. Systematics of the South American Hypochaeris sessiliflora Complex (Asteraceae, Cichorieae). „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 96, s. 685–714, 2009.
- ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 458, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 101, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d e David J. Bogler: Hypochaeris Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-09-03].
- ↑ J.W. Kadereit, Charles Jeffrey (red.), Flowering plants. Eudicots: Asterales, Berlin: Springer, 2007, s. 196, ISBN 978-3-540-31051-8, OCLC 184984805.
- ↑ Genus Hypochaeris L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-09-23].