II Korpus Krakowski

Umundurowanie oddziałów powstańczych

Józef Hauke-Bosak, dowódca II Korpusu

ppłk Karol Kalita – Rębajło

Lansjer

Huzar

Fizylier

II Korpus „Krakowski” – korpus sił powstańczych okresu powstania styczniowego

Główny cel, jaki postawił sobie Romuald Traugutt po objęciu władzy nad powstaniem, to przekształcenie oddziałów partyzanckich w rzeczywistą siłę zbrojną. Dekretem z dnia 15 grudnia 1863 r. powołał regularne oddziały aż do poziomu korpusu. Ograniczył samodzielność istniejących oddziałów, zakazał dowolnego ich formowania i rozformowywania, stawały się one tym samym składową większych formacji.

W zamyśle miało powstać pięć korpusów, cztery na terenie Królestwa, piąty na Litwie i miały tworzyć kadry przyszłej masowej formacji dla potrzeb planowanej kolejnej kampanii. W praktyce udało się stworzyć zalążki dwu – II Korpus („Krakowski”) pod dowództwem Józefa Bosaka i I Korpus „Lubelski” – Michała Heydenreicha-Kruka, w pozostałych województwach istniały one tylko na papierze.

Formowanie

Wykorzystując duże kompleksy leśne i trudno dostępne tereny w rejonie Gór Świętokrzyskich oraz „żywy” ruch powstańczy na tym terenie Józef Hauke skonsolidował niewielkie, nieźle uzbrojone, samodzielnie działające oddziały powstańcze tworząc w okolicach Cisowa kilkutysięczne zgrupowanie. Przewidywany stan kompanii piechoty miał wynosić 5 oficerów i 74 żołnierzy dla kompanii kosynierów 5 oficerów i 82 żołnierzy, z pośrednich źródeł wynika że zasada organizacyjna wszystkich dywizji miała być identyczna z organizacją dywizji krakowskiej.

Korpus podzielony był na trzy dywizje: dywizja – 4 pułki po 2 bataliony pułkowe składające się z 8 kompanii i 2 plutonów rakietników, batalionu kosynierów (4 kompanie), oraz dodatkowo batalion rezerwowy (4 kompanie i pluton rakietników). Skład dywizji uzupełniała kawaleria dywizji w składzie 4 szwadronów liniowych i 4 rezerwowych, oraz artyleria dywizji składająca się z plutonu dwudziałowego.

Ani jedna dywizja nie osiągnęła pełnego stanu osobowego, a dywizja kaliska była jedynie w fazie szczątkowej, najwyższa stopień organizacji, wyszkolenia i wyposażenie posiadała dywizja krakowska.

Dowódca II Korpusu gen. Józef Hauke-Bosak.

Dywizja Krakowska

Dowódca płk Apolinary Kurowski, mjr Ludwik Topór-Zwierzdowski

Pułk Kielecki (im. Chmieleńskiego)

Dowódca mjr Julian Rosenbach

• 1 i 2 batalion piechoty (8 kompanii i 2 plutony rakietników),
• batalion kosynierów kieleckich (4 kompanie),
• batalion rezerwowy kielecki (4 kompanie i pluton rakietników).

Pułk Miechowski

Dowódca ppłk Bogdan

• 3 i 4 batalion piechoty (8 kompanii i 2 plutony rakietników),
• batalion kosynierów miechowskich (4 kompanie),
• batalion rezerwowy miechowski (4 kompanie i pluton rakietników).

Pułk Stopnicki

Dowódca ppłk Karol Kalita-Rębajło

• 5 i 6 batalion piechoty (8 kompanii i 2 plutony rakietników),
• batalion kosynierów stopnickich (4 kompanie),
• batalion rezerwowy stopnicki (4 kompanie i pluton rakietników).

Pułk Olkuski

Dowódca mjr Andrzej Denisewicz

• 7 i 8 batalion piechoty (8 kompanii i 2 plutony rakietników),
• batalion kosynierów olkuskich (4 kompanie),
• batalion rezerwowy olkuski (4 kompanie i pluton rakietników).

Kawaleria dywizji

Dowódca mjr Solbach

• 4 szwadrony liniowe,
• 4 szwadrony rezerwowe

Artyleria dywizji

Dowódca nieznany

• pluton dwudziałowy

Dywizja Sandomierska

Pułk Opoczyński

Dowódca Jan Rudowski

• 1 kadrowy batalion strzelców – d-ca mjr Mateusz Bezkiszkin,
• 2 batalion – d-ca Majewski, następnie kpt. Walter,
• 3 batalion – d-ca mjr Mieczysław Szemiot,
• szwadron jazdy – d-ca rtm. (?) Solbach
• 50 kawalerzystów stanowiących osobistą eskortę J. Rudowskiego

Pułk Radomski

Dowódca mjr Michalski?

Pułk Opatowski

Dowódca mjr Liwocz (Zajkowski)

Pułk Sandomierski

Dowódca?

Kawaleria dywizji

Dowódca mjr Markiewicz

Artyleria dywizji

Dowódca?

Dywizja Kaliska

Dowódca płk Koperski

brak danych!

Działania zbrojne

Oddziały II Korpusu stoczyły kilka potyczek między innymi pod: Ociesękami, Chmielnikiem, Iłżą.

W lutym 1864 roku wojska rosyjskie w sile 4-5 tysięcy ludzi przygotowały obławę na siły II Korpusu. Plan dowództwa rosyjskiego zakładał koncentryczny atak na Cisów z kilku kierunków.

Atak nastąpił z trzech kierunków od: zachodu, północy i południa z kierunku wschodniego okrążenie miał zamknąć rosyjski garnizon Opatowa, powstańcom udało się przechwycić adresowane do dowódcy garnizonu opatowskiego rozkazy i ogólny plan likwidacji sił powstańczych. Dlatego też A. Kurowski (wówczas szef sztabu) i Ludwik Zwierzdowski (dowódca Dywizji Krakowskiej) baz wahania podjęli decyzję przełamania okrążenia połączonego z atakiem na Opatów. Bitwa opatowska nie przyniosła rozstrzygnięcia w kulminacyjnej fazie A. Kurowski (zastępujący rannego Zwierzdowskiego) zarządza odwrót, jednak przyjęty kierunek odwrotu (do Cisowa z którego chciały wcześniej uciec) okazał się tragiczny dla sił powstańczych.

Bitwa opatowska i jej konsekwencje praktycznie kończą istnienie II Korpusu, a jednocześnie powstanie styczniowe.

Bibliografia

• Eligiusz Kozłowski, Od Węgrowa do Opatowa 3.02.1863 – 21.02.1864 Wybrane bitwy z Powstania Styczniowego, Wydawnictwo MON, Warszawa 1962.
• S. Kotarski, Opatów w latach 1861-1864, Opatów 1935.
• Tadeusz Manteuffel (red.), Historia Polski, t. II, cz. III, Warszawa 1959.