Idiolekt
Idiolekt (gr. ἴδιος idios „własny, swoisty” + λέξις leksis „mowa”), język osobniczy[1][2] – odmiana mowy właściwa dla danego użytkownika języka w danym okresie jego rozwoju, tzw. indywidualny dialekt[3][4]. Różnice idiolektalne dotyczą w mniejszym stopniu systemu gramatycznego, w większym cech leksykalnych i fonetycznych[5][3]. Na idiolekt mogą się składać zarówno środki znane biernie, jak i używane aktywnie[6].
Mowa jednostkowa stanowi odzwierciedlenie wpływów wywartych przez otoczenie w procesie przyswajania języka[7]. Nie jest jednak tworem trwałym, gdyż podlega modyfikacjom w życiu jednostki[3]. Kształtuje się u każdego użytkownika języka, pod wpływem jego przynależności do grupy społecznej, tradycji rodzinnych, wykształcenia, osobistego gustu stylistycznego. Idiolekt może być nieświadomy, ale bywa też efektem celowych zabiegów mówiącego, np. w celu zdystansowania się od otoczenia[8]. Jest trudny do precyzyjnego zdefiniowania, gdyż cechuje się zmiennością i nie musi zawsze występować w tej samej postaci[9].
Język osobniczy odgrywa ważną rolę w dialektologii, która często uznaje idiolekty poszczególnych użytkowników za punkt wyjścia do opisu jakiejś gwary[5]. Język bywa także pojmowany jako zespół idiolektów, nie zaś jako właściwy byt. Szczególnie znaczenie idiolektowi jako przedmiotowi badań przypisywali młodogramatycy[10]. Od analizy własnego idiolektu rozpoczynają badania ojczystego języka zwolennicy gramatyki generatywnej[5]. Badania naukowe dotyczą też idiolektów postaci literackich w aspekcie tłumaczenia na inne języki[11]. Ponadto analiza idiolektów jest centralną metodą językoznawstwa kryminalistycznego. Czasami badania właściwości językowych tekstów pozwalają ograniczyć krąg podejrzanych, umożliwiając np. określenie autorstwa listów z pogróżkami[12][13].
Mowę właściwą dla danej rodziny określa się mianem familiolektu[14].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ j, [w:] Słownik słów kluczowych językoznawstwa slawistycznego [online], Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk [dostęp 2018-11-02].
- ↑ idiolekt [online], Dobryslownik.pl [dostęp 2018-11-02].
- ↑ a b c John Lyons, Language and Linguistics, Cambridge: Cambridge University Press, 1981, s. 26–27, DOI: 10.1017/CBO9780511809859, ISBN 978-0-521-29775-2, ISBN 978-0-511-80985-9, OCLC 7565470 (ang.).
- ↑ Magdalena Zyga, Idiolekte in deutschsprachigen literarischen Texten. Das Problem ihrer Übersetzung ins Polnische und Englische, Hamburg: Dr. Kovač Verlag, 2013, s. 15-24 [dostęp 2024-03-12] (niem.).
- ↑ a b c Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 243, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897.
- ↑ Jozef Mistrík i inni, Encyklopédia jazykovedy, Bratislava: Obzor, 1993, s. 186, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
- ↑ Marie Krčmová, Idiolekt, [w:] Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 [zarchiwizowane z adresu 2021-01-28] (cz.).
- ↑ Har alla svenskar en egen personlig dialekt?, [w:] Institutet för språk och folkminnen [online] [dostęp 2017-12-13] (szw.).
- ↑ Sabine Ehrhardt, Authorship attribution analysis, [w:] Jacqueline Visconti (red.), Handbook of Communication in the Legal Sphere, Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2018 (Handbooks of Applied Linguistics 14), s. 169–200, DOI: 10.1515/9781614514664-010, ISBN 978-1-61451-466-4 (ang.).
- ↑ Gabdołła Kalijew, Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі, Ałmaty: Сөздік-Словарь, 2005, s. 137–138, ISBN 9965-409-88-9 (kaz.).
- ↑ Magdalena Zyga: Idiolekte in deutschsprachigen literarischen Texten. Das Problem ihrer Übersetzung ins Polnische und Englische. Hamburg: Dr. Kovač Verlag, 2013.
- ↑ Sandra Hansen, Als Sprachwissenschaftler auf Verbrecherjagd. Die forensische Linguistik beim Bundeskriminalamt [online], scienzz-magazin, 15 sierpnia 2006 [dostęp 2019-08-21] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-12] (niem.).
- ↑ Gerald R. McMenamin, Dongdoo Choi, Forensic Linguistics: Advances in Forensic Stylistics, London: CRC Press, 2002, DOI: 10.1201/9781420041170, ISBN 978-0-429-24797-2, ISBN 978-1-4200-4117-0 (ang.).
- ↑ Justyna Staroń, Afektonimy w najnowszej polszczyźnie, „Roczniki Humanistyczne”, r. 2013, t. 61, nr 6: Językoznawstwo, s. 116.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Alex Barber, Eduardo Garcia Ramirez, Idiolects, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 1 marca 2017, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-02] (ang.). (Idiolekty)