Inflacja
Inflacja – proces wzrostu ogólnego poziomu cen[1].
W praktyce inflacja na rynku konsumpcyjnym jest inna niż inflacja na rynku zaopatrzeniowym i nieco inaczej wpływa na kondycję gospodarki. Przeciwieństwem inflacji jest deflacja.
Korzystnym efektem niewielkiej inflacji może być ułatwienie renegocjacji realnej wartości niektórych cen oraz płac (zobacz też iluzja pieniądza). Inflacja często stosowana jest przez rządy państw do finansowania budżetu, dzięki wykorzystaniu zjawiska tzw. pułapki inflacyjnej.
Rewolucja semantyczna zmieniła znaczenie słów inflacja oraz deflacja, które odnosiły się do podaży pieniądza. Dziś używa się ich do określenia wzrostu lub spadku cen towarów oraz płac. Owa zmiana znaczeniowa ma istotne następstwa, gdyż odgrywa dużą rolę w kształtowaniu się przychylnego nastawienia do inflacjonizmu[2].
Spis treści
Przyczyny inflacji[edytuj | edytuj kod]
- nadmierne zwiększanie podaży pieniądza poprzez jego emisję przez bank centralny lub kreację w bankach komercyjnych[3]
- niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych (np. surowców energetycznych), który prowadzi do ograniczenia zagregowanej podaży
- wzrost zagregowanego popytu w gospodarce
- niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy)
- przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo)
- ingerencja państwa w politykę emisyjną Banku Centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza.
- wadliwa struktura gospodarki
- import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie wzrost cen)
- długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem)
- monopolizacja gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę)
- zadłużenie głównych przedsiębiorstw w danym sektorze
Skutki inflacji[edytuj | edytuj kod]
Negatywne skutki inflacji to:
- Redystrybucja siły nabywczej na korzyść emitującego pieniądz fiducjarny (zwykle rządu bądź podległej mu organizacji) kosztem reszty użytkowników. Stąd też inflacja nazywana bywa także „ukrytym podatkiem”[4].
- Realny spadek wartości zobowiązań i wierzytelności, które nie podlegają waloryzacji; w szczególności skutkiem inflacji jest względne zmniejszenie się dochodów osób, których nominalne dochody są stałe – te niekorzystne konsekwencje inflacji można w pewnym stopniu zmniejszyć dokonując odpowiednio często waloryzacji zobowiązań.
- Tzw. koszty zdartych (lub zdzieranych) zelówek – są związane z tym, że w warunkach wysokiej inflacji ludzie dążą do utrzymywania mniejszych zasobów gotówki, co związane jest z pewnymi kosztami, jak np. koszty dojazdu do bankomatu.
- Tzw. koszty zmienianych jadłospisów – są to koszty związane z tym, że w warunkach wysokiej inflacji firmy częściej muszą zmieniać ceny, co wiąże się z dodatkowymi kosztami – przykładowo restauracje muszą częściej zmieniać jadłospisy.
Inne skutki inflacji
- Ponieważ siła nabywcza pieniądza maleje, konsumenci chcą się go pozbyć, zakupując dobra, których wartość nie maleje. Tym samym napędzają te sektory gospodarki, które produkują dobra trwałe (szeroko pojęte maszyny, biżuterię, złoto itp.).
- Ponieważ rosną ceny dóbr, konsumenci chętniej kupują ich tańsze zamienniki. Na przykład, gdy drożeje szynka z 10 zł/kg do 12 zł/kg, a kiełbasa z 5 zł/kg do 6 zł/kg (oba produkty po 20%), to osoby, których już nie stać na zakup szynki, kupią kiełbasę. Tym samym producenci kiełbas zwiększą dochody, a producenci szynki – zmniejszą.
- Powyższy skutek wywołuje wzrost (niekoniecznie równomierny) cen innych towarów. Jeżeli wzrasta cena benzyny (także np. przez nakładanie podatków, w tym akcyzy), rosną koszty transportu i ceny wszystkich towarów, które są transportowane. Tym samym wzrost ceny benzyny może spowodować wzrost cen chleba.
Osobnym problemem jest niepewność co do przyszłej wartości inflacji. Podnosi to ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej. Uważa się, że niepewność co do wartości inflacji jest tym większa, im wyższy jest poziom inflacji.
Najpopularniejszą miarą inflacji jest indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI). W Polsce inflacja w cenach płaconych przez konsumentów wyniosła 0,9% w roku 2003 (w grudniu 2010 wyniosła 3,1%).
Prócz całorocznego indeksu wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych podawany jest także indeks dla poszczególnych miesięcy roku – np. inflacja grudzień do grudnia – procentowy wzrost poziomu cen towarów i usług w grudniu danego roku w stosunku do poziomu cen w grudniu roku poprzedniego.
Drugą miarą inflacji jest indeks cen producentów PPI. Jest to wskaźnik zmiany cen produkcji przemysłowej.
Wskaźniki ogłaszane przez prezesa GUS:
- Średnia cena sprzedaży drewna,
- Średnia krajowa cena skupu pszenicy,
- Średnia krajowa cena skupu żyta,
- Wskaźnik cen dóbr inwestycyjnych,
- Wskaźnik cen nakładów inwestycyjnych,
- Wskaźnik cen produkcji budowlano-montażowej,
- Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych,
- Wskaźnik cen towarów nieżywnościowych trwałego użytku,
- Wskaźnik wzrostu cen towarowej produkcji rolniczej,
- Wskaźnik zmian cen skupu podstawowych produktów rolnych
Rodzaje inflacji[edytuj | edytuj kod]
Według kryterium tempa:
- pełzająca – nie przekracza 5% rocznie,
- Inflacja umiarkowana (krocząca) – oscyluje w granicach 5–10% rocznie,
- galopująca – roczny wzrost cen według stopy dwu- albo trzycyfrowej, od 50% w górę
- hiperinflacja – miesięczny wzrost cen przekracza 150%[5],
Według kryterium przyczyny:
- wewnętrzna
- importowana
- endogeniczna
- egzogeniczna
- popytowa
- kosztowa
- pieniężna
- budżetowa
- kredytowa
- płacowa
Według kryterium przejawiania się oraz skutków:
Według kryterium całokształtu stosunków ekonomicznych w kraju:
Według kryterium zależności od innych kategorii makroekonomicznych:
Według kryterium czynnika czasu:
Wielkie kryzysy inflacyjne[edytuj | edytuj kod]
- W Polsce w ciągu pięciu lat cena dolara wzrosła z 9 marek polskich w 1918 r. do ok. 6,4 miliona.
- W tym samym okresie w Rzeszy Niemieckiej wartość marki niemieckiej do dolara zmalała z ok. 4,20 marek do 4,2 biliona marek za dolara (cena znaczka pocztowego w listopadzie 1923 r. wynosiła 500 miliardów marek).
- W czasie kryzysu ekonomicznego na Węgrzech w 1946 r. miesięczna skala inflacji wynosiła 41,9 biliarda procent (odpowiadało to podwajaniu się wysokości cen co 15 godzin). U szczytu inflacji jeden znaczek pocztowy kosztował 20 kwadrylionów (2 z 25 zerami) pengő. Podczas wprowadzania forintów w sierpniu 1946 przelicznik z pengö wynosił 1 do 400 kwadryliardów (400 tysięcy kwadrylionów, 4 i 29 zera) pengő.
- W latach 1988–1989 wzrosła gwałtownie inflacja w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (patrz tabela). Kryzys skłonił władze PRL do rozmów z opozycją, co zapoczątkowało przemiany ustrojowe w Polsce i w pozostałych krajach Bloku Państw Demokracji Ludowej.[potrzebne źródło]
- W połowie roku 2008 Centralny Bank Zimbabwe podał, że roczna stopa inflacji w tym kraju wynosi 2,2 miliona procent, tym samym była najwyższa na świecie. Miejscowi ekonomiści (nie powiązani z Centralnym Bankiem Zimbabwe) sądzili jednak, że inflacja w kraju wynosiła nawet 7 milionów procent. Według danych z 9 października 2008 inflacja średnioroczna w lipcu podskoczyła do 231 mln procent, podczas gdy w czerwcu wynosiła 11,2 mln procent[6]. W swojej kulminacji (w połowie listopada 2008 r., gdy porzucono walutę lokalną i zalegalizowano obrót walutami państw ościennych) tempo inflacji przekraczało 50 mld proc. miesięcznie.[7]
Inflacja w Polsce[edytuj | edytuj kod]
Hiperinflacja w roku 1989 spowodowana była przede wszystkim uzgodnionym podczas obrad Okrągłego Stołu wprowadzeniem zasady waloryzacji płac o wartość inflacji. Patrząc na wskaźniki inflacji średniorocznej od roku 1989 widzimy narastającą hiperinflację w roku 1989. Jej apogeum wypadło na początku następnego roku i zawyżyło inflację średnioroczną za rok 1990.
Reformy (plan Balcerowicza) ministra finansów Leszka Balcerowicza i premiera Tadeusza Mazowieckiego spowodowały obniżenie inflacji od roku 1990.[potrzebne źródło] Wtedy też miała miejsce likwidacja PGR-ów i pierwsza fala bezrobocia. Nastąpiło znaczne zmniejszenie popytu na towary. W następnych latach inflacja systematycznie się zmniejszała. Aczkolwiek inflacyjnie 1 złotówka ma w 2012 roku 34 proc. wartości 1 złotówki z 1995 r. (gdyby jako punkt odniesienia przyjąć cenę złota, to okaże się, że złoty stracił od 1995 ponad 80 proc. wartości).[8]
Gwałtowny jej spadek nastąpił w roku 2002. W tym czasie w Polsce gwałtownie wzrosło bezrobocie połączone z wielką skalą prywatyzacji i z reformą ZUS-u. W roku 2004 obserwujemy niewielki wzrost inflacji po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej.
| Rok | Inflacja | Rok | Inflacja | Rok | Inflacja | Rok | Inflacja | Rok | Inflacja | Rok | Inflacja | Rok | Inflacja |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1950 | 7,5% | 1960 | 1,8% | 1970 | 1,1% | 1980 | 9,4% | 1990 | 585,8% | 2000 | 10,1% | 2010 | 2,6% |
| 1951 | 9,6% | 1961 | 0,7% | 1971 | -0,1% | 1981 | 21,2% | 1991 | 70,3% | 2001 | 5,5% | 2011 | 4,3% |
| 1952 | 14,4% | 1962 | 2,5% | 1972 | 0,0% | 1982 | 100,8% | 1992 | 43,0% | 2002 | 1,9% | 2012 | 3,7% |
| 1953 | 41,9% | 1963 | 0,8% | 1973 | 2,8% | 1983 | 22,1% | 1993 | 35,3% | 2003 | 0,8% | 2013 | 0,9% |
| 1954 | -6,3% | 1964 | 1,2% | 1974 | 7,1% | 1984 | 15,0% | 1994 | 32,2% | 2004 | 3,5% | 2014 | 0,6% [9] |
| 1955 | -2,4% | 1965 | 0,9% | 1975 | 3,0% | 1985 | 15,1% | 1995 | 27,8% | 2005 | 2,1% | 2015 | |
| 1956 | -1,0% | 1966 | 1,2% | 1976 | 4,4% | 1986 | 17,7% | 1996 | 19,9% | 2006 | 1,0% | 2016 | |
| 1957 | 5,4% | 1967 | 1,5% | 1977 | 4,9% | 1987 | 25,2% | 1997 | 14,9% | 2007 | 2,5% | 2017 | |
| 1958 | 2,7% | 1968 | 1,6% | 1978 | 8,1% | 1988 | 60,2% | 1998 | 11,8% | 2008 | 4,2% | 2018 | |
| 1959 | 1,1% | 1969 | 1,4% | 1979 | 7,0% | 1989 | 251,1% | 1999 | 7,3% | 2009 | 3,5% | 2019 |
UWAGA: dla roku bieżącego podano dotychczasową inflację w stosunku rok do roku.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Agflacja
- Aprecjacja
- Bank centralny
- Bezpośredni cel inflacyjny
- Czysta inflacja
- Deflacja
- Deprecjacja
- Dezinflacja
- Iluzja euro
- Koszyk inflacyjny
- Polityka pieniężna
- Spirala inflacyjna
- Inflacja inercyjna
- Inflacja konsumencka
- Inflacja korekcyjna
- Inflacja monetarna
- Inflacja nieoczekiwana
- Inflacja roszczeniowa
- Hiperinflacja
- Pułapka inflacyjna
- Szkoła austriacka ekonomii
Przypisy
- ↑ Marek Belka: XVI. W: Elementarne zagadnienia ekonomii. Roman Milewski (redaktor naukowy). Wyd. II. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 414 i n. ISBN 8301144378.
- ↑ Ludwig von Mises: Inflacjonistyczna interpretacja historii. kapitalizm.republika.pl, 2008-10-27. [dostęp 2013-02-20].
- ↑ Bank centralny ma wpływ na działalność kredytową banków komercyjnych, poprzez sterowanie popytem na pieniądz oraz podażą pieniądza, poprzez:
-
- prowadzenie operacji otwartego rynku;
- ustalanie stóp procentowych, które będą obowiązywały przy zadłużaniu się banków komercyjnych w banku centralnym (np. stopa redyskontowa);
- regulację poziomu rezerw obowiązkowych (tzn. środków w postaci gotówki lub innych płynnych papierów wartościowych zdeponowanych w banku centralnym).
-
- ↑ Henry Hazlitt: Inflacja. Wróg publiczny nr 1. Warszawa, Fijorr Publishing Company 2007. Str. 3–4
- ↑ Stanisław Owsiak: Podstawy nauki finansów. Warszawa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2002. Str. 194–95
- ↑ W Zimbabwe lipcowa stopa inflacji 231 mln proc.
- ↑ Zimbabwe pokonało hiperinflację i będzie mieć prawdziwy bank centralny
- ↑ Poprzez celową inflację rządy pozbywają się długu
- ↑ Główny Urząd Statystyczny: Gus Roczne wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych w latach 1950–2012 (pol.). [dostęp 2013-01-19].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- George Reisman: Capitalism: A Treatise on Economics. (Ottawa : Jameson Books, 1990), 503–506 & Chapter 19 ISBN 0-915463-73-3.
- Mishkin, Frederic S.: The Economics of Money, Banking, and Financial Markets. New York, Harper Collins, 1995.
- Baumol, William J., Alan S. Blinder: Macroeconomics: Principles and Policy. Tenth edition. Thomson South-Western, 2006. ISBN 0-324-22114-2.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Inflacja – przyczyny, skutki, mechanizmy
- Miesięczne wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych w latach 1989–2009 (pot. inflacja), według GUS
