Instrument muzyczny

Instrument muzyczny

Instrument muzyczny – urządzenie przeznaczone lub przystosowane do wydawania dźwięków muzycznych.

Dźwięk w instrumencie muzycznym wytwarzany jest za pomocą wibratora, którego własności fizyczne wpływają na wysokość dźwięku i jego barwę – najbardziej charakterystyczną cechę pozwalającą odróżnić poszczególne instrumenty tylko za pomocą słuchu.

Historia instrumentów muzycznych sięga początków kultury człowieka. Wczesne instrumenty muzyczne używane były do rytuałów, takich jak ogłaszanie powodzenia na polowaniu za pomocą rogu lub rytmiczne uderzanie w bęben podczas ceremonii religijnej. Instrumenty muzyczne ewoluowały wraz ze zmieniającymi się zastosowaniami i technologiami – od prymitywnych, wykonanych z pojedynczych części roślin i zwierząt (tykwy, kora, muszle, kości), po złożone materiałowo i strukturalnie (skrzypce, akordeon, organy) oraz współczesne instrumenty elektroniczne.

Klasyfikacja instrumentów muzycznych jest dyscypliną samą w sobie, a na przestrzeni lat stosowano różne systemy podziału. Instrumenty można szeregować według ich skali, tworzywa, rozmiaru, roli, itp. Najpowszechniejsza metoda naukowa – klasyfikacja Hornbostela-Sachsa – dzieli instrumenty wg źródła dźwięku.

Dziedziną naukową, której przedmiotem są instrumenty muzyczne jest instrumentologia.

Osoba grająca na instrumencie muzycznym nazywana jest instrumentalistą.

Budowa i działanie

Instrumenty muzyczne wytwarzane są w szerokiej gamie stylów i kształtów, przy użyciu wielu różnych materiałów. Wczesne instrumenty muzyczne były wykonane ze "znalezionych przedmiotów", takich jak muszle, kości i części roślin. Wraz z ewolucją instrumentów zmieniał się dobór i jakość materiałów; zmieniała się również budowa. Współczesne instrumentarium obejmuje formy monolityczne, jak np. fujarka, oraz bogate strukturalnie i materiałowo konstrukcje, jak np. organy.

Instrumentoznawstwo wyróżnia w budowie instrumentu muzycznego trzy elementy: wibrator, rezonator oraz incytator. Główną częścią odpowiedzialną za generowanie dźwięków jest wibrator – ciało stałe lub słup powietrza będący źródłem drgań. Incytator wzbudza wibrator do drgań a rezonator zwiększa natężenie dźwięku i modyfikuje jego barwę. W skrzypcach wibratorem są struny, incytatorem smyczek a rezonatorem pudło rezonansowe. W trąbce odpowiednio słup powietrza, prąd powietrza z płuc oraz czara głosowa.

Konstrukcja instrumentów muzycznych, poza wymaganiami wynikającymi z uwarunkowań technicznych uwzględnia również walory estetyczne. Podobne instrumenty wytwarzane na przestrzeni wieków w różnych częściach świata przyjmują rozmaitą stylistykę. Flet – najstarszy instrument dęty – wykonywany jest z kości, trzciny, drewna, metali, minerałów, szkła lub plastiku; od prostej, surowej formy cienkiej rurki, po bogate zdobniczo korpusy z mechanizmami klapek.

Konstrukcja instrumentu muzycznego – rodzaj materiałów, geometria poszczególnych komponentów oraz sposób ich połączenia przekładają się na barwę wytwarzanego dźwięku. W terminologii muzycznej do określenia barwy dźwięków używa się określeń nawiązujących do nazw instrumentów (np. barwa klarnetowa, wiolonczelowa) lub zjawisk fizycznych (barwa jasna, ciepła, płaska, nosowa).

Gra się na instrumencie muzycznym poprzez interakcję z nim w jakiś sposób – na przykład szarpanie strun instrumentu strunowego, uderzanie w powierzchnię bębna lub dmuchanie w róg zwierzęcia.

Podział instrumentów muzycznych

Najczęściej stosowana klasyfikacja instrumentów muzycznych dzieli je na strunowe, dęte i perkusyjne. Mimo iż powszechna i popularna, nie jest jednak naukowa i z punktu widzenia samej idei kategoryzacji, pozbawiona sensu, gdyż brak w niej wspólnego kryterium podziału. Kryterium wydzielenia grupy instrumentów strunowych jest rodzaj drgającego materiału (struna), instrumentów dętych – incytator, czyli siła pobudzająca wibrator do drgań (zadęcie), instrumentów perkusyjnych – działanie samo w sobie (łac. percussio – uderzanie). Curt Sachs – twórca nowoczesnej instrumentologii w swojej książce Historia instrumentów muzycznych pisze, że w podobny sposób można by podzielić wszystkich Amerykanów na Kalifornijczyków, bankierów i katolików.

Klasyfikacja popularna, poprzez swoje ograniczenia zakresowe, obejmuje tylko fragment współczesnego instrumentarium. Nie da się według niej zaszeregować części instrumentarium historycznego, ludowego i egzotycznego, a nawet niektórych współczesnych instrumentów takich jak harmonika szklana (instrument pocierany), drumla i pozytywka (instrumenty z języczkami szarpanymi).

Klasyfikacja popularna, mimo iż nienaukowa i nielogiczna, jest z powodu swojej intuicyjnej przystępności dla niewykwalifikowanego odbiorcy najbardziej rozpowszechniona w mediach, a nawet w środowiskach naukowych.

Opracowana przez Curta Sachsa i Ericha von Hornbostela klasyfikacja naukowa dzieli instrumenty muzyczne według źródła dźwięku (tzw. wibratora). Została ona opracowana w sposób pozwalający – według jej autorów – zakwalifikować każdy instrument muzyczny niezależnie od jego pochodzenia.

Błędem spotykanym w mediach popularnych, a także w środowiskach naukowych jest stosowanie nazewnictwa naukowego do określania grup instrumentów w podziale popularnym, i na odwrót. Przykładem może być wymienne stosowanie określeń „instrument dęty” i „aerofon”, czy „idiofon” i „instrument perkusyjny”, ponieważ instrumenty dęte stanowią tylko część aerofonów a idiofony – część instrumentów perkusyjnych.

Klasyfikacja naukowa

• Chordofony – instrumenty, w których wibratorem jest napięta struna,
• Aerofony – instrumenty, w których wibratorem jest drgające powietrze,
• Membranofony – instrumenty, w których wibratorem jest napięta membrana,
• Idiofony – instrumenty, w których wibratorem jest ciało stałe mające własną sprężystość,
• Elektrofony – instrumenty, w których wibratorem jest membrana głośnika, a źródłem drgań pobudzających wibrator układ elektryczny.

Klasyfikacja popularna

Wymienione poniżej podgrupy trzech podstawowych grup instrumentów w podziale popularnym mogą być w niektórych przypadkach stosowane zamiennie. Wynika to z faktu praktycznego podejścia do klasyfikacji i większego lub mniejszego spopularyzowania terminologii.

• instrumenty strunowe – instrumenty muzyczne, w których źródłem dźwięku jest drgająca struna
  • smyczkowe (skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas)
  • szarpane (harfa, gitara, lutnia, klawesyn)
  • uderzane (fortepian, pianino, cymbały)

• instrumenty dęte – instrumenty muzyczne, w których dźwięk pobudzany jest zadęciem
  • drewniane (flet, obój, rożek angielski, klarnet, fagot, kontrafagot, saksofon – choć budowany z metalu, posiada drewniany stroik)
  • blaszane (waltornia, trąbka, puzon, tuba)
  • klawiszowe (organy, akordeon, fisharmonia)
  • głos i gwizd ludzki

• instrumenty perkusyjne – instrumenty muzyczne, w których dźwięk pobudzany jest poprzez pośrednie lub bezpośrednie uderzanie instrumentu lub jego fragmentu
  • podział ze względu na budowę instrumentu
    • membranowe (kotły, bębny)
    • płytowe (gong, talerze)
    • sztabkowe drewniane (ksylofon, marimba), metalowe (dzwonki, czelesta, wibrafon)
    • rurowe (dzwony rurowe)
    • prętowe (trójkąt)
    • inne (kastaniety, pudełka akustyczne, klekotka, terkotka, grzechotka)
  • podział ze względu na emitowany dźwięk
    • o nieokreślonej wysokości dźwięku (bębny, talerze, trójkąt, kastaniety)
    • o określonej wysokości dźwięku (kotły, ksylofon, wibrafon, dzwony rurowe)

Włoskie skróty nazw instrumentów

• ap., ar. – harfa
• batt. – perkusja
• bn. – fagot
• btt. – perkusja
• cast. – kastaniety
• cb. – kontrabas
• cc – fortepian
• cel. – czelesta
• cemb. – klawesyn
• cf., cfg. – kontrafagot
• ch., cht. – gitara
• c.i., cor.ingl. – rożek angielski
• cl. – klarnet
• cmp., cmplli. – dzwonki
• cor. – waltornia
• cor. di b. – rożek basetowy
• Co.i., cor.ingl – rożek angielski
• cr. – waltornia
• cri – rożek angielski
• crnt. – kornet
• Cts – kastaniety
• Fc – sakshorn
• fl. – flet
• Fla – flet altowy
• fl. gr. – flet poprzeczny
• fl. picc., Flpc – flet mały
• fl. trav. – flet poprzeczny
• fp – fortepian
• fr, frs. – bat
• ftp – fortepian
• g.c. – bęben wielki
• Gg. – gong
• gng. – gong
• gr.c. – bęben wielki
• harps.. – klawesyn
• Hrm – harmonia
• mand. – mandolina
• mbf. – marimba
• mrc. – marakasy
• Ob.d.c. – obój myśliwski
• Ob.d'a, Ob.d'am – obój miłosny
• Obpc – obój mały
• org. – organy
• pf., pfte. – fortepian
• pto, ptti – talerz, talerze
• rag., rgn. – terkotka
• sil. – ksylofon
• srf.. – suzafon
• sx, sxf. – saksofon
• tamb. – bęben
• tb. – tuba
• tbl. – temple blocks
• tbne – puzon
• timb., timbl. – kociołki kubańskie
• timp. – kotły
• tmb. – bęben mały
• tmb..bsc., tmbbsc – bębenek baskijski
• tmb.gr., tmbgr – bęben mały
• tmp. – kotły
• Tn. – puzon
• t-no – bębenek baskijski
• Tp. – kotły
• Tpgr – kocioł wielki
• Tppc – kocioł mały
• tr, tpr – trąbka (trbe – trąbki)
• trb., trba. – puzon
• trbn,, trbne – puzon (trbni – puzony)
• trg., trgl. – trójkąt
• Tromp. – trąbka
• v. – skrzypce (l .poj.)
• Vb. – kontrabas
• vbf. – wibrafon
• Vbso – kontrabas (Vbsi – kontrabasy)
• vc. Vclo – wiolonczela (Vclli – wiolonczele)
• vibf – wibrafon
• viol. – skrzypce
• Vle – altówki
• vn., vno – skrzypce (l .poj.)
• vni – skrzypce (l. Mn.)
• xf., xil., xlf – ksylofon

Zobacz też

• instrumentacja
• muzyka
• skale instrumentów muzycznych

Bibliografia

• Krzysztof Baculewski: Encyklopedia muzyki. Pod redakcją Andrzeja Chodkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA, 2006. ISBN 978-83-01-13410-5.brak strony w książce
• Mieczysław Drobner: Instrumentoznawstwo i akustyka. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1997. ISBN 83-224-0469-7.brak strony w książce
• Kurt Sachs: Historia instrumentów muzycznych. Przełożył Stanisław Olędzki. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2005. ISBN 83-7233-036-0.brak strony w książce

Linki zewnętrzne

• YouTube:Czytamy naturę #86 | Muzyka jaskiniowców - Najnudniejszy miliard lat - Wieloryb geologiem|00:42 o tym, jak brzmi instrument muzyczny sprzed 15 tysięcy lat;