Ion Antonescu
| ||
![]() | ||
Pełne imię i nazwisko | Ion Victor Antonescu | |
Data i miejsce urodzenia | 15 czerwca 1882 Pitești | |
Data i miejsce śmierci | 1 czerwca 1946 Jilava | |
Premier Rumunii | ||
Okres | od 5 września 1940 do 23 sierpnia 1944 | |
Przynależność polityczna | Ruch Legionowy / bezpartyjny | |
Poprzednik | Ion Gigurtu | |
Następca | Constantin Sănătescu | |
Conducător Rumunii | ||
Okres | od 5 września 1940 do 23 sierpnia 1944 | |
Przynależność polityczna | Ruch Legionowy / bezpartyjny |


Ion Antonescu [iˈon antoˈnesku] (ur. 15 czerwca 1882 w Pitești, zm. 1 czerwca 1946 w Jilavie) – rumuński polityk i wojskowy w stopniu marszałka. W latach 1940–1944 sprawował w Królestwie Rumunii funkcję premiera, faktycznie posiadał autorytarną władzę dyktatorską jako Conducător[1].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Pochodził ze średniozamożnej rodziny mieszczańskiej, która od kilku pokoleń rozwijała tradycje wojskowe. Za namową ojca rozpoczął naukę w Szkole Wojskowej w Krajowie. W 1904 jako podporucznik rozpoczął regularną służbę w rumuńskiej armii. Był trudnym do okiełznania żołnierzem. Buntował się przeciwko rozkazom, miał indywidualistyczne zapędy. Zdradzał także upodobania do całkowitego podporządkowywania sobie podwładnych. Był jednak inteligentnym człowiekiem, sprawnym organizatorem i niewątpliwie posiadał zmysł dowódczy. Służył w kawalerii, a w latach 1911−1913 rozwijał swoje umiejętności w Wyższej Szkole Wojskowej[1]. Odznaczył się dużym zaangażowaniem w tłumienie chłopskich protestów, a podczas II wojny bałkańskiej pracował w sztabie. W czasie I wojny światowej sprawował przede wszystkim funkcje sztabowe. W 1918−1919 brał udział w stłumieniu rebelii chłopskiej w rejonie Gałacza oraz walce z Węgierską Republiką Rad. W pierwszej połowie lat 20. XX wieku wyjeżdżał z licznymi misjami dyplomatycznymi, w tym do Wielkiej Brytanii i Francji, obejmując stanowiska attache wojskowego[1]. Od 1928 roku pracował w rumuńskim Sztabie Generalnym, a w 1933 został jego szefem. Już rok później zmuszony był ustąpić ze stanowiska, bowiem jego koncepcje dotyczące rozbudowy i reorganizacji armii nie zostały zaakceptowane przez ministra obrony. Co więcej, popadł w konflikt z królem Karolem II. Antonescu zainteresowały się rumuńskie służby wewnętrzne. Niechęć do króla sprowokowała wojskowego do silnego zaangażowania w politykę. Nawiązał on ścisłą współpracę ze skrajnie prawicowymi ugrupowaniami, które w 1937 uzyskały duże poparcie w wyborach parlamentarnych. Antonescu został mianowany ministrem obrony w rządzie Octaviana Goga. Następnie rozpoczął szeroko zakrojone przygotowania do ewentualnej wojny z Bułgarią, starając się zabezpieczyć kraj na wypadek konfliktu. Nie ma zbieżności co do ówczesnych poglądów wojskowego na sprawy polityki zagranicznej. Można jednak domniemywać, że już wtedy sympatyzował z Włochami i Niemcami. Linia programowa obydwu ruchów polityczno-społecznych była w dużej mierze zgodna z jego poglądami[1].
5 września 1940 został powołany przez króla Karola II na stanowisko premiera. Po objęciu funkcji zmusił 6 września 1940 króla do abdykacji na rzecz dziewiętnastoletniego syna Michała I, sam zaś ogłosił siebie conducatorem („wodzem”), przejął faktyczną władzę dyktatorską i pozwolił III Rzeszy na wprowadzenie wojsk do Rumunii[2]. Władzę sprawował przy pomocy faszystowskiej Żelaznej Gwardii.
23 listopada 1940 Antonescu podpisał układ o dołączeniu Rumunii do paktu trzech. W czerwcu roku 1941 podczas spotkania z Adolfem Hitlerem powiedział, że armia rumuńska jest gotowa wziąć udział w walkach na froncie wschodnim. Liczył, że dzięki obecności w obozie zwycięzców (jakimi miały być państwa Osi) Rumunia odzyska Besarabię i północną Bukowinę, które utraciła na rzecz ZSRR po ultimatum sowieckim 26 czerwca 1940. Wypełniając swe zobowiązania w sojuszu z Niemcami, rozpoczął w 1941 roku wojnę z ZSRR. Podczas jego rządów tysiące Żydów z Besarabii i Bukowiny zostało deportowanych do Transnistrii, gdzie urządzono obozy śmierci. Większość Żydów, którzy znaleźli się w tych obozach, nie przeżyło wojny. W okresie rządów Antonescu w Rumunii zginęło od 280 tysięcy do 380 tysięcy Żydów[3]. Gdy 12 kwietnia 1944 dotarła do niego propozycja sowiecka dotycząca zaprzestania działań wojennych, pozostawił ją bez odpowiedzi.
20 sierpnia 1944 Armia Czerwona rozpoczęła ofensywę przeciwko wojskom rumuńskim i niemieckim nad Dniestrem dokonując głębokiego przełamania frontu, okrążając w okolicy Kiszyniowa 20 dywizji niemieckich i prąc w głąb kraju. Po klęsce rumuńskiej 4 Armii 23 sierpnia 1944 król Michał I próbował przekonać Antonescu do ogłoszenia zawieszenia broni. Gdy dyktator odmówił, został aresztowany i uwięziony, a sformowany przez króla rząd wydał rozkaz przerwania walk z Armią Czerwoną, zaś 25 sierpnia 1944 wypowiedział wojnę III Rzeszy. Na żądanie Józefa Stalina niedawny conducator został przekazany Sowietom i 3 września przewieziony do Moskwy. Jego proces rozpoczął się jednak w Bukareszcie 6 maja 1946. Został skazany na karę śmierci i rozstrzelany. Wyrok wykonano 1 czerwca 1946.
Antonescu pośmiertnie[edytuj | edytuj kod]
Został częściowo zrehabilitowany przez Nicolae Ceaușescu, co było zgodne z nacjonalizmem i antyradzieckością Ceaușescu. Antonescu postrzegany był przez ówczesnych komunistów jako patriota, który popełnił szereg błędów, lecz nie jako zdrajca[4].
Po upadku komunizmu w Rumunii wśród społeczeństwa wzrosła sympatia do byłego przywódcy[5]. W 2019 dziesięć rumuńskich ulic nosiło imię Iona Antonescu[6].
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Order Michała Walecznego (trzykrotnie)
- Order Cnoty Wojskowej
- Krzyż Rycerski Krzyża Żelaznego
- Order Zasługi Orła Niemieckiego
- Krzyż Żelazny (dwukrotnie)
- Tarcza Krym
- Krzyż Wielki Orderu Białej Róży Finlandii
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Biografia Ion Antonescu - postacie II wojny światowej, www.sww.w.szu.pl [dostęp 2020-12-31] .
- ↑ Kevin Coogan: Dreamer of the Day: Francis Parker Yockey and the Postwar Fascist International Autonomedia, 1999, ISBN 1-57027-039-2; Radu Ioanid: The Sword of the Archangel, Columbia University Press, 1990, ISBN 0-88033-189-5; Radu Ioanid: „The Sacralised Politics of the Romanian Iron Guard,” en Totalitarian Movements & Political Religions, Volume 5, Number 3 (Winter 2004), págs. 419-453. Nicholas M. Nagy-Talavera: The Green Shirts and the Others: A History of Fascism in Hungary and Rumania. Hoover Institution Press, 1970. Hans Rogger y Eugen Weber, University of California Press; del mismo: „The Men of the Archangel” Eugen Weber (ed.), en International Fascism: New Thoughts and Approaches, Sage Publications, 1979, ISBN 0-8039-9842-2 y ISBN 0-8039-9843-0 [Pbk]; Stanley G. Payne Fascism: Comparison and Definition s. 115–118, University of Wisconsin Press, 1980, ISBN 0-299-08060-9; Fascism (Oxford Readers) editado por Roger Griffin, Part III, A., xi. „Romania”, pg 219-222 Oxford University Press, 1995, ISBN 0-19-289249-5; Alexander E. Ronnett: The Legionary Movement, Loyola University Press, 1974 (la segunda edición se publicó como Romanian Nationalism: The Legionary Movement, Romanian-American National Congress, 1995, ISBN 0-8294-0232-2); Horia Sima: The History of the Legionary Movement, Legionary Press, 1995, ISBN 1-899627-01-4; Michel Sturdza: The suicide of Europe: Memoirs of Prince Michael Sturdza, American Opinion Books, 1968, ISBN 0-88279-214-8; Leon Volovici: Nationalist Ideology and Antisemitism: The Case of Romanian Intellectuals in the 1930s, Pergamon Press, Oxford, 1991; Eugen Weber (1965): «Romania»; en The European Right: A Historical Profile.
- ↑ „Moldova critică reabilitarea parţială a lui Antonescu”, BBC Romanian edition.
- ↑ Katherine Verdery, National Ideology Under Socialism: Identity and Cultural Politics in Ceauşescu’s Romania,s. 352, University of California Press, Berkeley, 1991, ISBN 0-520-20358-5.
- ↑ Biserica lui Antonescu, jurnalul.ro [dostęp 2020-12-31] .
- ↑ In tara cu noua strazi care poarta numele lui Antonescu, Guvernul tace o saptamana in cazul distrugerii cimitirului evreiesc din Husi, Ziare.com [dostęp 2020-12-31] (rum.).
- Premierzy Rumunii
- Rumuńscy ministrowie obrony
- Rumuńscy ministrowie spraw zagranicznych
- Marszałkowie Rumunii
- Rumuńscy generałowie
- Odznaczeni Orderem Michała Walecznego
- Odznaczeni Orderem Cnoty Wojskowej
- Odznaczeni Krzyżem Rycerskim
- Odznaczeni Orderem Zasługi Orła Niemieckiego
- Odznaczeni Krzyżem Żelaznym
- Odznaczeni Orderem Białej Róży Finlandii
- Uczestnicy I wojny światowej (Królestwo Rumunii)
- Straceni szefowie rządów
- Straceni przez rozstrzelanie
- Ludzie urodzeni w Pitești
- Urodzeni w 1882
- Zmarli w 1946