Ion Antonescu
| |
| Pełne imię i nazwisko |
Ion Victor Antonescu |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
15 czerwca 1882 |
| Data i miejsce śmierci |
1 czerwca 1946 |
| Premier Rumunii | |
| Okres |
od 5 września 1940 |
| Przynależność polityczna |
Ruch Legionowy / bezpartyjny |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Conducător Rumunii | |
| Okres |
od 5 września 1940 |
| Przynależność polityczna |
Ruch Legionowy / bezpartyjny |
| Odznaczenia | |
        
| |
Ion Antonescu [iˈon antoˈnesku] (ur. 15 czerwca 1882 w Pitești, zm. 1 czerwca 1946 w Jilavie) – rumuński polityk i wojskowy. W latach 1940–1944 sprawował w Królestwie Rumunii funkcję premiera, faktycznie natomiast posiadał autorytarną władzę dyktatorską jako Conducător[1]. W latach 1937–1938, 1940–1941 oraz 1941–1942 minister wojny, w 1941 również minister spraw zagranicznych oraz minister kultury i spraw religijnych. Marszałek Rumuńskich Sił Zbrojnych.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Pochodził ze średniozamożnej rodziny mieszczańskiej, która od kilku pokoleń rozwijała tradycje wojskowe. Za namową ojca rozpoczął naukę w Szkole Wojskowej w Krajowie. W 1904 roku jako podporucznik rozpoczął regularną służbę w rumuńskiej armii. Był trudnym do okiełznania żołnierzem. Buntował się przeciwko rozkazom, miał indywidualistyczne zapędy. Zdradzał także upodobania do całkowitego podporządkowywania sobie podwładnych. Był jednak inteligentnym człowiekiem, sprawnym organizatorem i niewątpliwie posiadał zmysł dowódczy. Służył w kawalerii, a w latach 1911−1913 rozwijał swoje umiejętności w Wyższej Szkole Wojskowej[1]. Odznaczył się dużym zaangażowaniem w tłumienie chłopskich protestów, a podczas II wojny bałkańskiej pracował w sztabie. W czasie I wojny światowej sprawował przede wszystkim funkcje sztabowe. W 1918−1919 brał udział w stłumieniu rebelii chłopskiej w rejonie Gałacza oraz walce z Węgierską Republiką Rad. W pierwszej połowie lat 20. XX wieku wyjeżdżał z licznymi misjami dyplomatycznymi, w tym do Wielkiej Brytanii i Francji, obejmując stanowiska attache wojskowego[1]. Od 1928 roku pracował w rumuńskim Sztabie Generalnym, a w 1933 roku został jego szefem. Już rok później zmuszony był ustąpić ze stanowiska, bowiem jego koncepcje dotyczące rozbudowy i reorganizacji armii nie zostały zaakceptowane przez ministra obrony. Co więcej, popadł w konflikt z królem Karolem II. Antonescu zainteresowały się rumuńskie służby wewnętrzne. Niechęć do króla sprowokowała wojskowego do silnego zaangażowania w politykę. Nawiązał on ścisłą współpracę ze skrajnie prawicowymi ugrupowaniami, które w 1937 roku uzyskały duże poparcie w wyborach parlamentarnych. Antonescu został mianowany ministrem obrony w rządzie Octaviana Goga. Następnie rozpoczął szeroko zakrojone przygotowania do ewentualnej wojny z Bułgarią, starając się zabezpieczyć kraj na wypadek konfliktu. Nie ma zbieżności co do ówczesnych poglądów wojskowego na sprawy polityki zagranicznej. Można jednak domniemywać, że już wtedy sympatyzował z Włochami i Niemcami. Linia programowa obydwu ruchów polityczno-społecznych była w dużej mierze zgodna z jego poglądami[1].
5 września 1940 roku został powołany przez króla Karola II na stanowisko premiera. Po objęciu funkcji zmusił 6 września 1940 roku króla do abdykacji na rzecz dziewiętnastoletniego syna Michała I, sam zaś ogłosił siebie conducatorem („wodzem”), przejął faktyczną władzę dyktatorską i pozwolił III Rzeszy na wprowadzenie wojsk do Rumunii[2]. Władzę sprawował przy pomocy faszystowskiej Żelaznej Gwardii.
23 listopada 1940 roku Antonescu podpisał układ o dołączeniu Rumunii do paktu trzech. W styczniu 1941 r. stłumił pucz Żelaznej Gwardii. W czerwcu podczas spotkania z Adolfem Hitlerem powiedział, że armia rumuńska jest gotowa wziąć udział w walkach na froncie wschodnim. Liczył, że dzięki obecności w obozie zwycięzców (jakimi miały być państwa Osi) Rumunia odzyska Besarabię i północną Bukowinę, które utraciła na rzecz ZSRR po ultimatum sowieckim 26 czerwca 1940 roku. Wypełniając swe zobowiązania w sojuszu z Niemcami, rozpoczął w 1941 roku wojnę z ZSRR. Podczas jego rządów tysiące Żydów z Besarabii i Bukowiny zostało deportowanych do Transnistrii, gdzie urządzono obozy śmierci. Większość Żydów, którzy znaleźli się w tych obozach, nie przeżyło wojny. W okresie rządów Antonescu w Rumunii zginęło od 280 tysięcy do 380 tysięcy Żydów[3]. Gdy 12 kwietnia 1944 roku dotarła do niego propozycja sowiecka dotycząca zaprzestania działań wojennych, pozostawił ją bez odpowiedzi.
20 sierpnia 1944 roku Armia Czerwona rozpoczęła ofensywę przeciwko wojskom rumuńskim i niemieckim nad Dniestrem dokonując głębokiego przełamania frontu, okrążając w okolicy Kiszyniowa 20 dywizji niemieckich i prąc w głąb kraju. Po klęsce rumuńskiej 4 Armii 23 sierpnia 1944 roku król Michał I próbował przekonać Antonescu do ogłoszenia zawieszenia broni. Gdy dyktator odmówił, został aresztowany i uwięziony, a sformowany przez króla rząd wydał rozkaz przerwania walk z Armią Czerwoną, zaś 25 sierpnia 1944 roku wypowiedział wojnę III Rzeszy. Na żądanie Józefa Stalina niedawny conducator został przekazany Sowietom i 3 września przewieziony do Moskwy. Jego proces rozpoczął się jednak w Bukareszcie 6 maja 1946 roku. Został skazany na karę śmierci i rozstrzelany. Wyrok wykonano 1 czerwca 1946 roku.
Antonescu pośmiertnie[edytuj | edytuj kod]
Został częściowo zrehabilitowany przez Nicolae Ceaușescu, co było zgodne z nacjonalizmem i antyradzieckością Ceaușescu. Antonescu postrzegany był przez ówczesnych komunistów jako patriota, który popełnił szereg błędów, lecz nie jako zdrajca[4]. Po upadku komunizmu w Rumunii wśród społeczeństwa wzrosła sympatia do byłego przywódcy[5].
5 grudnia 2006 roku sąd apelacyjny w Bukareszcie wydał wyrok, w którym częściowo zwolnił marszałka Iona Antonescu z odpowiedzialności za sojusz z nazistowskimi Niemcami w wojnie ze Związkiem Radzieckim. Jego oraz innych członków ówczesnego rumuńskiego rządu uznano za niewinnych zbrodni przeciwko pokojowi, ponieważ według opinii sądu wojna rumuńsko-radziecka była „zapobiegawcza i obronna” oraz „prawnie usprawiedliwiona”. „Wojna o wyzwolenie Besarabii i północnej Bukowiny” została uznana za uprawnioną w okresie od 22 czerwca 1941 roku aż do „usunięcia radzieckiego zagrożenia militarnego”[6]. W maju 2008 roku rumuński sąd najwyższy uchylił jednak powyższą decyzję[7]. Informacja o częściowej rehabilitacji prawnej marszałka Antonescu, jako próba przepisania historii, wzbudziła wcześniej protesty w Mołdawii i Rosji[8].
W 2019 roku dziesięć rumuńskich ulic nosiło imię Iona Antonescu (znajdują się one między innymi w Konstancy, Bechecie i Rymniku)[9]. W Sărmașu znajduje się jego popiersie[10][11].
W plebiscycie 100 najwybitniejszych Rumunów zorganizowanym przez Televiziunea Română zajął 6. miejsce[12][13].
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Order Michała Walecznego (trzykrotnie)
- Order Cnoty Wojskowej
- Krzyż Rycerski Krzyża Żelaznego
- Order Zasługi Orła Niemieckiego
- Krzyż Żelazny (dwukrotnie)
- Tarcza Krym
- Krzyż Wielki Orderu Białej Róży Finlandii
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Biografia Ion Antonescu - postacie II wojny światowej, www.sww.w.szu.pl [dostęp 2020-12-31].
- ↑ Kevin Coogan: Dreamer of the Day: Francis Parker Yockey and the Postwar Fascist International Autonomedia, 1999, ISBN 1-57027-039-2; Radu Ioanid: The Sword of the Archangel, Columbia University Press, 1990, ISBN 0-88033-189-5; Radu Ioanid: „The Sacralised Politics of the Romanian Iron Guard,” en Totalitarian Movements & Political Religions, Volume 5, Number 3 (Winter 2004), págs. 419-453. Nicholas M. Nagy-Talavera: The Green Shirts and the Others: A History of Fascism in Hungary and Rumania. Hoover Institution Press, 1970. Hans Rogger y Eugen Weber, University of California Press; del mismo: „The Men of the Archangel” Eugen Weber (ed.), en International Fascism: New Thoughts and Approaches, Sage Publications, 1979, ISBN 0-8039-9842-2 y ISBN 0-8039-9843-0 [Pbk]; Stanley G. Payne Fascism: Comparison and Definition s. 115–118, University of Wisconsin Press, 1980, ISBN 0-299-08060-9; Fascism (Oxford Readers) editado por Roger Griffin, Part III, A., xi. „Romania”, pg 219-222 Oxford University Press, 1995, ISBN 0-19-289249-5; Alexander E. Ronnett: The Legionary Movement, Loyola University Press, 1974 (la segunda edición se publicó como Romanian Nationalism: The Legionary Movement, Romanian-American National Congress, 1995, ISBN 0-8294-0232-2); Horia Sima: The History of the Legionary Movement, Legionary Press, 1995, ISBN 1-899627-01-4; Michel Sturdza: The suicide of Europe: Memoirs of Prince Michael Sturdza, American Opinion Books, 1968, ISBN 0-88279-214-8; Leon Volovici: Nationalist Ideology and Antisemitism: The Case of Romanian Intellectuals in the 1930s, Pergamon Press, Oxford, 1991; Eugen Weber (1965): «Romania»; en The European Right: A Historical Profile.
- ↑ „Moldova critică reabilitarea parţială a lui Antonescu”, BBC Romanian edition.
- ↑ Katherine Verdery, National Ideology Under Socialism: Identity and Cultural Politics in Ceauşescu’s Romania,s. 352, University of California Press, Berkeley, 1991, ISBN 0-520-20358-5.
- ↑ Biserica lui Antonescu, jurnalul.ro [dostęp 2020-12-31].
- ↑ Razboiul anti-URSS a fost legitim: ZIUA, www.ziua.ro [dostęp 2021-05-03].
- ↑ Reabilitarea numelui mareşalului Antonescu, respinsă, Mediafax.ro [dostęp 2021-05-03] (rum.).
- ↑ Rusia il considera pe Antonescu criminal de razboi, 9AM [dostęp 2021-05-08] (ang.).
- ↑ In tara cu noua strazi care poarta numele lui Antonescu, Guvernul tace o saptamana in cazul distrugerii cimitirului evreiesc din Husi, Ziare.com [dostęp 2020-12-31] (rum.).
- ↑ Lev Golinkin, Nazi collaborator monuments around the world, The Forward, 26 stycznia 2021 [dostęp 2021-05-03] (ang.).
- ↑ Cum încalcă legea autoritățile, minimalizând rolul criminalilor de război din România anilor '40, G4Media.ro, 22 lutego 2021 [dostęp 2021-05-03] (rum.).
- ↑ Domnitorii domina topul celor mai mari 10 romani - Arhiva noiembrie 2007 - HotNews.ro, www.hotnews.ro, 8 lipca 2006 [dostęp 2021-05-04] (rum.).
- ↑ TVR - Mari romani, Top 10, jurnalul.ro [dostęp 2021-05-04].
- Premierzy Rumunii
- Rumuńscy ministrowie obrony
- Rumuńscy ministrowie spraw zagranicznych
- Marszałkowie Rumunii
- Rumuńscy generałowie
- Odznaczeni Orderem Michała Walecznego
- Odznaczeni Orderem Cnoty Wojskowej
- Odznaczeni Krzyżem Rycerskim
- Odznaczeni Orderem Zasługi Orła Niemieckiego
- Odznaczeni Krzyżem Żelaznym
- Odznaczeni Orderem Białej Róży Finlandii
- Uczestnicy I wojny światowej (Królestwo Rumunii)
- Straceni szefowie rządów
- Straceni przez rozstrzelanie
- Ludzie urodzeni w Pitești
- Urodzeni w 1882
- Zmarli w 1946