Przejdź do zawartości

Irena Turkewycz-Martyneć

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Irena Turkewycz-Martyneć
Ірена Туркевич-Мартинець
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

25 grudnia 1899
Brody, Ukraina

Data i miejsce śmierci

5 lipca 1983
Winnipeg, Manitoba, Kanada

Zawód, zajęcie

wokalistka, pedagog

Narodowość

ukraińska

Alma Mater

Lwowska Narodowa Akademia Muzyczna

Wyznanie

Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego

Małżeństwo

Володимир Мартинець

Irena Turkewycz-Martyneć (ur. 1899 w Brodach, zm. 1983 w Winnipeg) – ukraińska śpiewaczka operowa, primadonna Opery Lwowskiej, czołowa śpiewaczka wielu teatrów operowych w Europie[1].

Wczesne życie

[edytuj | edytuj kod]
Środkowy rząd (od lewej do prawej): Irena, brat Lew (z rakietą), siostra Stefania, około 1915

Irena Turkewycz urodziła się 25 grudnia 1899 r. w Brodach. Była trzecim dzieckiem greckokatolickiego kapłana, dyrygenta chóralnego, katechety i krytyka muzycznego Iwana Turkewycza i jego żony Sofii zd. Kormosz[2].

Kiedy miała sześć lat, jej ojciec został katechetą seminarium w Zaleszczykach, otrzymując oddzielny dom położony w pobliżu brzegu Dniestru. Stał się on centrum życia muzycznego miasta, w dużej mierze dzięki Sofii Turkewycz, utalentowanej muzycznie pianistce i jej dzieciom. Od najmłodszych lat Irena wykazywała muzyczne i artystyczne zdolności, uczestniczyła w koncertach na rocznice urodzin i śmierci Tarasa Szewczenki. Pierwszych lekcji muzyki udzielała jej matka, później w ich domu pojawił się profesjonalny nauczyciel[2].

W 1911 r. jej ojciec został katechetą II gimnazjum ukraińskiego we Lwowie, a rodzina przeprowadziła się tam na stałe. Irena Turkewycz podjęła naukę w gimnazjum bazylianek, gdzie poza obowiązkowymi zajęciami uczyła się gry fortepianie. Jej nauczycielem teorii muzyki był Stanisław Ludkewycz[2]. Przed rozpoczęciem I wojny światowej rodzina wyjechała do Wiednia, gdzie pozostawała do 1916 r. W kościele św. Barbary ojciec Ireny prowadził chór, który był wówczas jednym z największych i najlepszych ukraińskich chórów kościelnych w Europie[2]. Po powrocie do Lwowa Irena kontynuowała naukę w szkole bazylianek[2].

Była studentką Wydziału Prawa Uniwersytetu Lwowskiego, Wyższego Instytutu Muzycznego im. Mykoły Łysenki (pod kierunkiem profesorów Flem-Płomenskiego i Zaremby) oraz szkoły teatralnej (w klasie profesorów Kozłowskiego i Bohdana Kryżanowskiego). Działalność koncertową rozpoczęła w 1923 roku jako solistka lwowskiego chóru "Banduryst".

Na scenie operowej zadebiutowała w partii Maženki w Sprzedanej narzeczonej Bedřicha Smetany, w inscenizacji Josefa Stadnika w teatrze "Ukraińska Rozmowa" z okazji 100. rocznicy urodzin kompozytora. 21 czerwca 1929 r. wystąpiła na scenie Lwowskiego Teatru Opery i Baletu, w inscenizacji opery Fidelio Ludwiga van Beethovena, w której wystąpili uczniowie starszych lat Konserwatorium Lwowskiego pod kierunkiem nauczyciela Adama Soltisa. W recenzji gazety "Diło" z 22 czerwca 1929 r. jej występ opisywano z zachwytem[3][4][5].

Wykazała się również talentem aktorki dramatycznej. Pisarz Zynowij Knysz w swoich wspomnieniach o muzycznym życiu Lwowa pisze, że w 1929 r. zorganizowała w domu ojca koło teatralne i wystawiła spektakle "Grzech" Wołodymyra Wynnyczenki i "Mgła Iwanowych nocy" Hermanna Zudermanna[6] Wiosną 1930 r. dała pierwszy koncert solowy, wykonując arię Gorysławy z opery Rusłan i Ludmiła, Cio-Cio-san z opery Madame Butterfly oraz kilka romansów i ukraińskich pieśni ludowych.

W tym samym roku wyjechała do Berlina (mieszkała tam jej siostra Stefania) i przez trzy lata studiowała w Hochschule für Musik u prof. Weissborna, który pracował z takimi studentami jak Dietrich Fischer-Dieskau. Studiowała w Państwowej Operze w Berlinie i ukończyła dramaturgię w Hochschule für Musik[7][8].

W 1933 r. przeniosła się do Pragi, gdzie jej siostra Stefania uczyła gry na fortepianie i akompaniowała w Praskim Konserwatorium. Brała lekcje śpiewu w Konserwatorium w Pradze i śpiewała w Operze w Pradze[2].

Kariera artystyczna

[edytuj | edytuj kod]

Irena wyszła za mąż za polityka Wołodymyra Martyncia, działacza Ukraińskiej Organizacji Wojskowej, a następnie Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Przez dwanaście lat małżeństwo zmieniało miejsce zamieszkania wraz z kolejnymi przeprowadzkami śpiewaczki[9]. Latem 1942 r. Irena wraz z mężem wróciła do okupowanego przez hitlerowców Lwowa i przyjęła propozycję objęcia stanowiska solistki Lwowskiego Teatru Opery i Baletu. W latach 1942–1944 wykonywała następujące role:

Opera Kompozytor Rola
Zaporożec za Dunajem Semen Hułak-Artemowski Oksana
Kateryna Mykoła Arkas Mаmа
Halka Stanisław Moniuszko Halka
Faust Charles Gounod Małgorzata
Carmen Georges Bizet Micaëla
Traviata Giuseppe Verdi Violetta
Manon Jules Massenet Manon
Tosca Giacomo Puccini Tosca
Dama pikowa Piotr Czajkowski Liza

Latem 1943 r. Irena wraz z koloraturową sopranistką Niną Szewczenką i barytonem Michałem Olchowem odbyła trasę koncertową po miastach i wioskach Galicji. Jej głos był często słyszany w Radiu Lwowskim. Wiosną 1944 r. Irena Turkewycz-Martyneć i grupa lwowskich artystów operowych wyjechali do Niemiec - na tydzień przed przybyciem Armii Radzieckiej.

W Niemczech była liderem zespołów operowych "Duma" w Karlsbad (Baden) i "Orlik" w Berchtesgaden (Niemcy), wykonując z nimi m.in. "Natałkę Połtawkę" i "Topielicę", fantastyczno-liryczną operę Mykoły Łysenki na podstawie opowiadania Nikołaja Gogola "Noc majowa" ze zbioru "Wieczory na chutorze w pobliżu Dykańki"[10]. 28 stycznia 1946 r. Irena wstąpiła do organizacji "Stowarzyszenie Ukraińskich Artystów Sceny", utworzonej w obozie dla przesiedleńców, położonym niedaleko Augsburga[2].

Na emigracji w Kanadzie

[edytuj | edytuj kod]

W 1949 r. Irena wyemigrowała do Kanady i osiadła w Winnipeg. Jej mąż objął stanowisko redaktora gazety "Nowa droga", a Irena została członkiem zespołu teatru "Renesans".

W 1960 roku Irena bardzo aktywnie współpracowała z dziecięcą operą w Winnipeg w Kanadyjsko-Ukraińskim Instytucie "Proswita" przy Pritchard Avenue i Arlington Street w północnej dzielnicy miasta[11]. Kierowany przez nią zespół w 1964 r. wystawił operę Mykoły Łysenki "Koza-dereza", a rok później operę "Snihowa krala". Obydwie inscenizacje odbyły się w Pantages Playhouse w Winnipeg[12][13]. W 1967 roku zespół wystąpił ze spektaklem "Koza-Dereza" na międzynarodowej wystawie międzynarodowej (Expo-67) na stulecie Kanady.

7 października 1977 r. Ukraiński Kongres Kanadyjski nadał Irenie Turkewycz-Martynec Medal Tarasa Szewczenki[14].

Zmarła 5 lipca 1983 r. w Winnipeg.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Marunchak, M.H. The Ukrainian Canadians: A History. Ukrainian Free Academy of Sciences, Winnipeg, Ottawa, 1970, s. 677.
  2. a b c d e f g Анатолій Житкевич, Елегія життя [online] [dostęp 2018-05-07].
  3. Ukrainska Besida Theater – Internet Encyclopedia of Ukraine.
  4. Stadnyk, Yosyp – Internet Encyclopedia of Ukraine.
  5. Dilo – Internet Encyclopedia of Ukraine.
  6. The Fires of St. John.
  7. Музично-меморіальний музей Соломії Крушельницької у Львові.
  8. Turkevych-Lukiianovych, Stefaniia – Internet Encyclopedia of Ukraine.
  9. Volodymyr Martynets – Internet Encyclopedia of Ukraine.
  10. Mykhailo Starytsky. [w:] Internet Encyclopedia of Ukraine [on-line]. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
  11. Martynowych, Orest T., The Canadian Ukrainian Institute 'Prosvita'
  12. Український Голос/Ukrainian Voice, March 3, 1965, page 8
  13. The Winnipeg Tribune, February 27, 1965, page 13
  14. Shevchenko Medal Award.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Marunchak, Michael, H. The Ukrainian Canadians: A History, Winnipeg, Ottawa: Ukrainian Free Academy of Sciences, 1970.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]