Iwan Puluj

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Iwan Pawłowicz Puluj
Іва́н Па́влович Пулю́й
Ilustracja
Portret Iwana Puluja (1870)
Data i miejsce urodzenia

2 lutego 1845[1]
Grzymałów, Austro-Węgry (obecnie Ukraina)[1]

Data i miejsce śmierci

31 stycznia 1918[2]
Smíchov, Austro-Węgry (obecnie dzielnica Pragi, Czechy)[2][a]

Miejsce spoczynku

Praga[1]

Zawód, zajęcie

fizyk

Narodowość

ukraińska

Alma Mater

Uniwersytet Wiedeński

Rodzice

Paweł Puluj, Ksenia Bursztyńska

Małżeństwo

Katarzyna Stožicky

Dzieci

Natalia, Olga, Maria Ksenia Margareta, Aleksander Hans, Paweł, Georg

Multimedia w Wikimedia Commons

Iwan Pawłowycz Puluj (ukr. Іва́н Па́влович Пулю́й; niem. Johann Puluj; ur. 2 lutego 1845 w Grzymałowie[1], zm. 31 stycznia 1918 w Smichowie[2], obecnie dzielnica Pragi) – ukraiński[3][4] i austro-węgierski fizyk wynalazca, tłumacz i patriota, który był pionierem stosowania promieni X do obrazowania w medycynie. Do końca XX wieku jego wkład na tym polu nie był szerzej uznany.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Grób Iwana Puluja i jego żony na cmentarzu Malvazinky

Był synem Pawła i Ksenii z domu Bursztyńskiej[5]. W 1864 roku ukończył z wyróżnieniem c.-k. gimnazjum z wykładowym językiem niemieckim w Tarnopolu[1].

W 1869 roku ukończył z wyróżnieniem studia na Wydziale Teologii Uniwersytetu Wiedeńskiego, a w roku 1872 także na Wydziale Filozofii. W 1876 roku uzyskał stopień naukowy doktora, broniąc pracy na temat tarcia wewnętrznego w gazach na Uniwersytecie w Strasburgu (promotor August Kundt). Wykładał w Akademii Marynarki Wojennej w Fiume (obecnie Rijeka w Chorwacji) (1874–1876), na Uniwersytecie Wiedeńskim (1874–1884) oraz w Niemieckim Technicznym Uniwersytecie(inne języki) (niem. Deutsche Technische Hochschule) w Pradze (1884–1916). W roku akademickim 1898/1899 był rektorem, a od 1902 pełnił funkcję dziekana Wydziału Elektrycznego tej uczelni[6]. Pracował również jako doradca do spraw inżynierii elektrycznej dla lokalnych władz Czech i Moraw[1][7].

Brał udział w dokonaniu pierwszego przekładu Biblii na język ukraiński opublikowanego w roku 1903, znanego jako Biblia Kulisza[1][7][8].

Został pochowany na cmentarzu Malvazinky[6].

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

4 października 1884 ożenił się w Wiedniu z Katarzyną z domu Stožicky (1863–1945)[2][5][6]. Mieli sześcioro dzieci: Natalię (żonę Wasyla Barwinskiego(inne języki)), Olgę, Marię Ksenię Margaretę (zm. w 1974 w Wiedniu), Aleksandra Hansa (1901–1984), Pawła (zm. 1986) i Georga (1906–1987)[9].

Działalność naukowa[edytuj | edytuj kod]

Prowadził badania promieni katodowych, czego wynikiem było opublikowanie kilku prac na ten temat w latach 1880 i 1882. W wyniku eksperymentów z tym, co sam nazwał zimnym światłem, opracował „lampę Puluja”[10], będącą później przez jakiś czas w masowej produkcji. Urządzenie to było typem prymitywnej lampy rentgenowskiej, jednak aż do czasu gdy Wilhelm Röntgen odkrył promienie X i opublikował wyniki swoich eksperymentów, Puluj nie zdawał sobie do końca sprawy z możliwości swego urządzenia. Był jednak jednym z pierwszych, którzy wykorzystywali promieniowanie rentgenowskie i jako pierwszy zastosował je w diagnostyce medycznej[11][7].

Wyniki swoich badań opublikował w pracy pt. Strahlende Elektrodenmaterie und der sogenannte vierte Aggregatzustand w Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften (1880–1883), ale przedstawił swoje pomysły w niejasny sposób, korzystając z przestarzałej terminologii. Zyskał uznanie, dopiero gdy praca została przetłumaczona i opublikowana w formie książkowej przez Royal Society w Wielkiej Brytanii[12].

Urządzenie Puluja służące do określenia mechanicznego równoważnika ciepła.

Dokonał również wielu innych odkryć. Należy do nich skonstruowanie urządzenia do określania mechanicznego równoważnika ciepła, które było prezentowane na Wystawie Światowej w Paryżu w 1878 roku. Miał też wkład w uruchomienie kilku elektrowni w Austro-Węgrzech[13].

Opublikował kilkadziesiąt artykułów i broszur, jest autorem ponad 50 prac naukowych[1], w tym z zakresu astronomii[14].

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

  • Strahlende Elektrodenmaterie // Wiener Berichte I. – 1880–81. – pp. 864–923; II. – 1881–83. – pp. 402–420; III. 1881–83. – pp. 693–708; IV. – 1882–85. – pp. 871–881.
  • Strahlende Elektrodenmaterie und der sogenannte vierte Aggregatzustand – Wien: Verlag Carl Gerold Sohn, 1883.
  • Radiant Elektrode Matter and the so Called Fourth State. - London: Physical Memoirs, 1889. – Vol. l, Pt.2. – pp. 233–331.
  • Über die Entstehung der Röntgenstrahlen und ihre photographische Wirkung // Wiener Berichte II Abt. 1896–105. – pp. 228–238.

Wkład w kulturę ukraińską[edytuj | edytuj kod]

Znany również z wkładu w propagowanie kultury ukraińskiej. Aktywnie wspierał ideę otwarcia ukraińskiego uniwersytetu we Lwowie. Opublikował około 30 artykułów dotyczących kwestii obrony praw narodu ukraińskiego, swobód politycznych, propagowania ukraińskiego języka, kultury i organizacji edukacji. Przetłumaczył z języków oryginalnych na język ukraiński Ewangelie (w 1871 roku), a wspólnie z Pantełejmonem Kuliszem cały Nowy Testament (w 1880). To tłumaczenie oraz dokonany wraz z Iwanem Neczuj-Łewyckim przekład Starego Testamentu weszły w skład Biblii opublikowanej przez Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne w roku 1903[1][7].

Będąc wykładowcą organizował zajęcia dla ukraińskich studentów na terenie Austro-Węgier; stworzył też fundusz pomocy dla biednych ukraińskich studentów, którzy studiowali za granicą[1].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Tablica pamiątkowa na domu przy ulicy Preslovej 15 w dzielnicy Smíchov w Pradze, gdzie mieszkał i zmarł Iwan Puluj
Ukraiński znaczek pocztowy wydany z okazji 150. rocznicy urodzin Puluja, w 1995 roku.
Awers monety o nominale 5 hrywien wydanej przez Narodowy Bank Ukrainy z okazji 165. rocznicy urodzin Iwana Puluja.
  • Jego imię nosi ukraiński Tarnopolski Narodowy Uniwersytet Techniczny[15].
  • 2 lutego 1995 roku z okazji 150. rocznicy urodzin Puluja został wydany znaczek pocztowy[16].
  • W 2010 roku z okazji 165. rocznicy urodzin otwarto Muzeum Iwana Puluja[17], a Narodowy Bank Ukrainy wypuścił monetę o nominale 5 hrywien z wizerunkiem naukowca.
  • Ulice w Kijowie[18], Lwowie i innych ukraińskich miastach noszą imię Iwana Puluja.

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Zobacz Miasta Austro-Węgier.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j Ivan Pul'uj. Тернопільський національний технічний університет імені Івана Пулюя. (ang.).
  2. ↑ a b c d Akt zgonu Iwana Puluja, 31 stycznia 1918 [dostęp 2023-02-19] (cz.).
  3. ↑ ІВАН ПУЛЮЙ: життя в ім’я науки та України
  4. ↑ Олександр Рокіцький ІВАН ПУЛЮЙ (1845–1918)
  5. ↑ a b Головач, Пляцко i Сварник 2020 ↓, s. 8.
  6. ↑ a b c Emilie Těšínská, Johann Puluj (1845–1918): his career and the „invisible cathode rays”, „IUCr Newsletter”, (2020) Volume 28, Number 2 (ang.).
  7. ↑ a b c d Lubomyr Onyshkevych: Puliui, Ivan. Internet Encyclopedia of Ukraine. (ang.).
  8. ↑ Mirosława Kawecka. Iwan Neczuj-Łewycki jako tłumacz Biblii. „Roczniki Humanistyczne”. T.XLIV, zeszyt 7, s. 145-148, 1996. 
  9. ↑ Головач, Пляцко i Сварник 2020 ↓, s. 4.
  10. ↑ Puluj-Röhre, 1870. uibk.ac.at. [dostęp 2015-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-05)]. (niem.).
  11. ↑ Roman Gaida, et al.: Ukrainian Physicist Contributes to the Discovery of X-Rays. Mayo Foundation for Medical Education and Research, 1997. [dostęp 2008-04-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 maja 2008)]. (ang.).
  12. ↑ Danylo Kulynyak. Ivan Pului, the discoverer of X-rays. „Ukrainian Weekly”. 68 (23), s. 6, 9 lipca 2000. Parsippany, NJ: Ukrainian National Association, Inc. (ang.). 
  13. ↑ Biograficzny artykuł w języku czeskim w czasopiśmie Politechniki Czeskiej w Pradze (2005, No 2, p. 39–40) opisuje pewne zagadnienia i problemy rozwiązane przez Puluja podczas budowy pierwszych elektrowni w Czechach.
  14. ↑ Bibliografia Estreichera: PULUJ Iwan. estreicher.uj.edu.pl.
  15. ↑ Тернопільський національний технічний університет імені Івана Пулюя. (ukr.).
  16. ↑ Почтовые марки - 1995 год, фотографии Хобби. marki.io.ua. [dostęp 2015-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-24)]. (ukr.).
  17. ↑ Мичко Світлана. Той, хто відкрив Х–промені. У Тернополі з’явився музей видатного фізика Івана Пулюя. „Україна Молода”, 27 lutego 2010. (ukr.). 
  18. ↑ Розпорядження Представника Президента України у місті Києві від 6 липня 1994 року № 604. [dostęp 2014-08-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-09)]. (ukr.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Iwan_Puluj&oldid=72768492”