50°43′54″N 21°16′30″E/50,731667 21,275000Iwaniska
| ||||
 Iwaniska – centrum miasta | ||||
| ||||
| Państwo | ||||
|---|---|---|---|---|
| Województwo | ||||
| Powiat | ||||
| Gmina | ||||
| Prawa miejskie |
1403–1869; 2022 | |||
| Burmistrz |
Marek Staniek | |||
| Powierzchnia |
5,98[1] km² | |||
| Populacja (31.12.2021) • liczba ludności |
| |||
| Strefa numeracyjna |
15 | |||
| Kod pocztowy |
27-570[3] | |||
| Tablice rejestracyjne |
TOP | |||
Położenie na mapie gminy Iwaniska  | ||||
Położenie na mapie Polski  | ||||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | ||||
Położenie na mapie powiatu opatowskiego  | ||||
| 50°43′54″N 21°16′30″E/50,731667 21,275000
| ||||
| SIMC |
0793673 | |||
| Strona internetowa | ||||
Iwaniska – miasto w Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie opatowskim, w gminie Iwaniska[4]. Jest zarazem siedzibą tejże gminy.
Iwaniska uzyskały lokację miejską w 1403 roku, zdegradowane w 1869 roku[5], w 2022 odzyskały prawa miejskie[6].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Iwaniska znajdują się 13 km na południowy zachód od Opatowa. Miasto położone jest nad rzeką Koprzywianką, na południowo-wschodnim krańcu Gór Świętokrzyskich. Na południe i południowy zachód od miejscowości rozciąga się Pasmo Iwaniskie tych gór.
Przez Iwaniska przebiega droga wojewódzka nr 757 z Opatowa do Stopnicy, a swój początek ma tu droga wojewódzka nr 758 do Koprzywnicy.
Około 2 km na południowy wschód od Iwanisk znajduje się miejscowość Ujazd z ruinami zamku Krzyżtopór.
| Integralne części miasta Iwaniska[7][8] | ||
|---|---|---|
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
| 0793680 | Płaszczyzna | osada |
| 0793696 | Podlesie | przysiółek |
| 0793704 | Zabłocie | przysiółek |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza osada powstała tu na przełomie XIII i XIV w. W 1403 r. rodzina Zborowskich na gruntach wsi Onispówka założyła miasto. W tym samym roku okoliczna szlachta wystawiła tu kościół. Początkowo był on kościołem filialnym parafii w Ujeździe. Dopiero po zniszczeniu tamtejszego kościoła, kościół iwaniski stał się parafialnym. Początkowo miasto nosiło nazwę Unieszów lub Uneszów. Od połowy XV w. używana już była współczesna nazwa Iwaniska. W czasie reformacji miasto było ośrodkiem kalwinizmu. W 1552 r. odbył się tu kalwiński synod, z udziałem m.in. Jana Łaskiego. Kolejni właściciele wyjednali dla Iwanisk przywileje na odbywanie targów, a także 13 jarmarków rocznie. Miasto było ważnym ośrodkiem rzemieślniczym. Rozwijały się tu między innymi tak rzadkie specjalności jak złotnictwo, ludwisarstwo i mosiężnictwo. W 1578 r. w mieście było 44 rzemieślników, 19 gorzelników oraz 15 komorników.
W 1629 roku właścicielem miasta położonego w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego był Krzysztof Ossoliński[9].
W 1656 r. Iwaniska zostały splądrowane, a następnie doszczętnie spalone przez oddział kozaków Jerzego Rakoczego. Po tej klęsce miastu nie udało się już odzyskać dawnego znaczenia. W latach 1662–1663 Iwaniska miały zaledwie 50 domów i 416 mieszkańców. W 1674 r. liczba mieszkańców była jeszcze mniejsza i wynosiła 311 osób.
Iwaniska od Ossolińskich, przechodząc przez różne ręce stały się własnością rodziny Sołtyków. Według spisu z 1827 r. w mieście było 167 domów i 1088 mieszkańców. W 1869 r., po powstaniu styczniowym, Iwaniska utraciły prawa miejskie.
W 1914 r. doprowadzono do wsi linię wąskotorową z Bogorii. Stanowiła ona część Jędrzejowskiej Kolei Dojazdowej. W 1959 r. została ona zlikwidowana jako nierentowna.
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie tarnobrzeskim.
Urodzeni w Iwaniskach[edytuj | edytuj kod]
- Andrzej Poniedzielski (1954) – poeta, autor tekstów piosenek, humorysta i twórca scenariuszy.
- Piotr Kaczorowski (1829-1891) – polski malarz. W roku 1845 wstąpił do szkoły sztuk pięknych w Warszawie, po czym wrócił w strony rodzinne i począł samodzielnie malować. Ponownie wraca do Warszawy w r. 1858 by poświęcić się restauracji obrazów religijnych i rodzajowych[10].
- Sławomir Berdychowski (1968-2016) żołnierz, pułkownik Wojsk Specjalnych
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Neogotycki kościół parafialny pw. św. Katarzyny z początku XX wieku (wzniesiony na miejscu kościoła modrzewiowego ufundowanego przez Władysława Morsztyna w 1718 r., który spłonął w 1898 r.).
- Wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A-13 z 27.11.2007)[11].
- Cmentarz wojenny w Iwaniskach z okresu I i II wojny światowej (nr rej.: A.511 z 14.06.1988)[11].
- Stary cmentarz przykościelny z XV w., a także nowszy cmentarz z początku XIX wieku z kaplicą grobową rodziny Łempickich z 1833 r.
Sport[edytuj | edytuj kod]
W Iwaniskach, od 1996 roku, działa klub piłki nożnej, GKS Iwaniska, występujący w sezonie 2019/20 w B klasie, będącej ósmą, pod względem ważności klasą, męskich ligowych rozgrywek piłkarskich w Polsce.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Cmentarz żydowski w Iwaniskach
- Iwaniska (stacja kolejowa)
- Parafia św. Katarzyny w Iwaniskach
- Przyczółek baranowsko-sandomierski
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dz.U. z 2021 r. poz. 1395
- ↑ Bank danych lokalnych GUS. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-09].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 358 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ 10 nowych miast na mapie Polski od 1 stycznia 2022 roku (pol.). www.gov.pl. [dostęp 2022-01-01].
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 34–35.
- ↑ Dz.U. z 2021 r. poz. 0
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, w:Przegląd Nauk Historycznych 2012, r. XI, Nr 2, s. 49.
- ↑ Encyklopedia powszechna z mapami i ilustracjami Orgelbranda t.8 repozytorium cyfrowe Cybra.
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021, s. 36 [dostęp 2015-11-23].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880.
- Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965-1967.
- Jarosław Swajdo, Przewodnik Świętokrzyskie, Wydawnictwo BOSZ, Olszanica 2008.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Oficjalna strona Gminy Iwaniska
- Historia Żydów w Iwaniskach na portalu Wirtualny Sztetl
- Iwaniska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 312.
- Iwaniska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 616.
- Iwaniska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 736.
| Miasto | |
|---|---|
| części miasta | |
| Wsie | |
| Osada | |
| Integralne części wsi |
|
| Miasta |
|
|---|
- Iwaniska
- Ośrodki kalwinizmu w I Rzeczypospolitej
- Prywatne miasta Ossolińskich herbu Topór
- Prywatne miasta szlacheckie I Rzeczypospolitej (województwo sandomierskie)
- Prywatne miasta Zborowskich herbu Jastrzębiec
- Miasta w Polsce lokowane w XV wieku
- Miasta w województwie świętokrzyskim
- Miasta w Polsce, którym nadano prawa miejskie w XXI wieku