Izjasław I
| |
| Książę Turowski | |
| Okres |
od ok. 1045 |
|---|---|
| Poprzednik |
Jarosław Mądry (wydzielenie z Wlk. ks. kijowskiego) |
| Następca | |
| Książę Nowogrodzki | |
| Okres |
od 1052 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Wielki Książę Kijowski | |
| Okres |
od 1054 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Wielki Książę Kijowski | |
| Okres |
od 1069 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Wielki Książę Kijowski | |
| Okres |
od 1077 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data urodzenia |
ok. 1024 |
| Data i miejsce śmierci |
3 października 1078 |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Rodzeństwo | |
| Żona | |
| Dzieci | |
Izjasław I (st.rus.. Изѧславъ[1]) (ur. ok. 1024, zm. 3 października 1078 pod Czernihowem) – książę turowski, książę nowogrodzki w latach 1052–1054, wielki książę kijowski w latach: 1054–1068, 1069–1073 oraz 1077–1078.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Syn Jarosława I Mądrego z dynastii Rurykowiczów oraz Ingigerdy-Ireny, córki króla szwedzkiego Olafa III[2]. W 1043 lub 1044 ożeniony z Gertrudą córką Mieszka II (króla Polski). Wcześniej otrzymał od ojca we władanie księstwo Turowskie[3]. Po śmierci starszego brata Włodzimierza w 1052 Izjasław, jako najstarszy spośród żyjących braci, stał się potencjalnym następcą tronu wielkoksiążęcego w Kijowie [4][5]. Ponadto otrzymał wówczas we władanie księstwo Nowogrodzkie[5]. Zgodnie z Powieścią minionych lat Jarosław Mądry potwierdził jego prawa do tronu na łożu śmierci[4]. Po śmierci ojca w lutym 1054, zgodnie z jego wolą, Izjasław przejął władzę w Kijowie[4][5]. Światosław otrzymał księstwo czernihowskie, a Wsiewołod perejesławskie[6].
Pierwsze rządy (1054-1068)[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze lata panowania Izjasława upływały pod znakiem dobrych relacji z rodzeństwem; efektem współpracy braci było opracowanie nowego wariantu lokalnego zbioru praw, tzw. Prawdy Ruskiej[7]. Wariant ten nazywa się Prawdą Jarosławiczów[7]. W 1058 Izjasław odniósł zwycięstwo nad bałtyckim plemieniem Galindów[8]. W roku 1060 połączone siły braci pokonały w bitwie Turków-Guzów[8]. W 1061 ponieśli klęskę w starciu z Połowcami[8].
W 1066 Wsiesław Briaczysławicz, książę połocki, niepochodzący z linii Jarosławiczów, zajął Nowogród Wielki wraz z pobliskimi grodami; stanowiło to poważne zagrożenie dla dominacji linii Izjasława i jego braci w regionie[7][9][a]. W związku z tym Izjasław, Światosław i Wsiewołod, pod koniec lat 60. zaatakowali wspólnie Wsiesława i pokonali go w bitwie nad rzeką Niemigą (1067)[7][11]. Następnie podstępem, nie dotrzymawszy poręczenia nietykalności danego Wsiesławowi, uwięzili go w Kijowie[11][6].
Poważnym zagrożeniem, z którym mierzył się Izjasław, były ataki ze strony plemienia Połowców, które około 1054 przywędrowało w okolice stepów nadczarnomorskich[12]. Pierwszy poświadczony źródłowo atak Połowców na Ruś miał miejsce w 1061[12]. Ich powtarzające się napady podważały stopniowo zaufanie do władzy Izjasława[12]. W 1068 nastąpił kolejny potężny rajd Połowców, naprzeciw którym stanęły połączone siły Izjasława i braci[13]. Wojska Rusinów poniosły klęskę nad rzeką Ałtą, a Izjasław salwował się ucieczką do Kijowa[6][13]. Wywołało to wzburzenie ludu Kijowa, który poprzez posłów zażądał od Izjasława, by ten wydał ludności broń i umożliwił jej w ten sposób obronę przed Połowcami[13]. Wobec odmowy księcia, tłum uwolnił przetrzymywanego w Kijowie Wsiesława Briaczysławicza i osadził go na tronie, Izjasław zaś opuścił wraz z rodziną stolicę Rusi[13].
Pierwsze wygnanie[edytuj | edytuj kod]
Po opuszczeniu Rusi Izjasław udał się na dwór Bolesława Szczodrego[14]. Dotarł do Krakowa jesienią 1068, prosząc księcia Polski o interwencję w swojej sprawie[15]. Bolesław postanowił przywrócić Izjasława na tron. Wiosną 1069 ruszyła polska wyprawa wojskowa na Ruś[16]. Zanim doszło do militarnej konfrontacji, Wsiesław opuścił swoją drużynę i zbiegł do Połocka[17]. Z kolei bracia Izjasława przyjęli wobec niego postawę ugodową i umożliwili zajęcie stolicy przez polskie wojsko bez walki[18]. Izjasław odzyskał władzę w Kijowie w maju 1069[19].
Drugie rządy (1069-1073)[edytuj | edytuj kod]
Krótko po objęciu rządów Izjasław wyprawił się na Połock, który pozostawał we władaniu Wsiesława, i zdobył go[20]. W mieście tym osadził jako władcę swojego syna Mścisława[20]. W 1071, książę węgierski Władysław zwrócił się do Izjasława o pomoc w wojnie, którą wraz z bratem Gezą toczyli przeciwko kuzynowi, Solomonowi[21]. Izjasław jednak nie poparł żadnej ze stron konfliktu[22].
W 1072 miał miejsce zjazd w Wyszogrodzie, podczas którego doszło do uroczystej kanonizacji i przeniesienia relikwii śś. Borysa i Gleba do ufundowanej przez Izjasława cerkwi pod ich wezwaniem[23][b]. W marcu 1073 został ponownie wygnany, tym razem przez swoich braci, Światosława i Wsiewołoda[22][25].
Drugie wygnanie[edytuj | edytuj kod]
Po wygnaniu przez braci Izjasław ponownie przybył do Krakowa prosić Bolesława o wsparcie w odzyskaniu władzy, tym razem jednak książę Polski nie zdecydował się na udzielenie wyraźnej pomocy[22]. Władca Polski ograniczył się jedynie do kilku skromnych akcji zbrojnych w rejonie przygranicznym[c], a już wiosną 1074 zawarł porozumienie ze Światosławem i Wsiewołodem[27]. Zmusił[d] Izjasława do opuszczenia Polski, jednocześnie przywłaszczając sobie znaczną część znajdujących się w jego posiadaniu kosztowności[27].
Opuściwszy Polskę, Izjasław wraz z rodziną wyruszył na tereny cesarstwa niemieckiego; tam, najpóźniej z początkiem 1075, znalazł schronienie na dworze margrabiego łużyckiego Dediego[29][30]. Podczas pobytu doszło do zawarcia małżeństwa między synem Izjasława, Jaropełkiem, a przybraną córką Dediego, Kunegundą[31]. W 1075, przy asyście Dediego, zaaranżowano spotkanie Izjasława z Henrykiem IV[32]. Henryk przystał wówczas na książęcą prośbę o pomoc w odzyskaniu władzy i wysłał do Kijowa poselstwo z zadaniem mediacji w tej sprawie[32]. Światosław, przyjąwszy poselstwo niemieckie, zdołał nakłonić je do rezygnacji z jakichkolwiek planów interwencji na rzecz Izjasława[33].
Równocześnie Izjasław wysłał swojego syna Jaropełka do Rzymu z zadaniem pozyskania dla swojej sprawy przychylności papieża Grzegorza VII[34]. Misja ta przyniosła skutek w postaci dwóch listów papieża: pierwszego adresowanego do Izjasława i Gertrudy, z zapewnieniami wsparcia, i drugiego, skierowanego do Bolesława Szczodrego, gdzie Grzegorz napomina władcę Polski i nakazuje mu zwrócenie Izjasławowi zagrabionych pieniędzy[35]
W 1076 zmarł Światosław, co uczyniło kwestię odzyskania przez Izjasława tronu bardziej realną[35]. Władzę w Kijowie przejął na krótko Wsiewołod[35]. Z początkiem 1077 ruszyła kolejna wyprawa Bolesława Szczodrego na Ruś, zanim jednak doszło do eskalacji konfliktu, Wsiewołod zgodził się na ustąpienie z tronu, w zamian za obietnicę przejęcia rządów po śmierci Izjasława[36]. Wówczas Ruś utraciła na rzecz Polski Grody Czerwieńskie[37].
Trzecie rządy (1077-1078)[edytuj | edytuj kod]
Zgodnie z przekazem latopisów Izjasław osiadł ponownie na tronie 15 lipca[38]. Po objęciu władzy obsadził swoich synów na niezależnych księstwach: Światopełka-Michała w Nowogrodzie, a Jaropełka-Piotra w Wyszogrodzie[39]. Swojemu bratankowi, Włodzimierzowi Monomachowi, przekazał Smoleńsk[39].
W następnym roku Wsiewołod zwrócił się do Izjasława o pomoc w walce z bratankiem Olegiem Michałem o władzę nad Czernihowem[40][41]. Izjasław zginął w toczonej przeciw Olegowi bitwie[37]. Mimo to zakończyła się ona zwycięstwem, a po śmierci Izjasława władzę w Rusi Kijowskiej przejął Wsiewołod[42]. Izjasława pochowano w cerkwi Świętej Bogarodzicy w Kijowie[43].
Przodkowie[edytuj | edytuj kod]
| 4. Włodzimierz I Wielki 956 lub 958 - 15 lipca 1015 | ||||||
| 2. Jarosław I Mądry przed 986 - 20 lutego 1054 | ||||||
| 5. Rogneda około 956 - 1002 | ||||||
| 1. Izjasław I około 1024/1025 - 3 października 1078 | ||||||
| 6. Olof Skötkonung około 985 - 1021/1022 | ||||||
| 3. Ingegerda szwedzka XI wiek - 11 lutego 1050 lub 1051 | ||||||
| 7. Astryda | ||||||
Potomstwo[edytuj | edytuj kod]
Z Gertrudą, córką Mieszka II Lamberta
- Jaropełk Piotr
- Mścisław
- Światopełk II Michał (ur. 1050[44]) - książę kijowski (1093-1113)
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ W owym czasie przyjęte zasady dziedziczenia tronu kijowskiego przedstawiały się w ten sposób, że każdy z synów sprawującego władzę Wielkiego Księcia miał prawo sukcesji w odpowiednim momencie[10].
- ↑ Zdaniem Teresy Michałowskiej prawdopodobnie wtedy miało miejsce ogłoszenie Prawd Jarosławowiczów[24].
- ↑ Teresa Michałowska podkreśla niedostateczność źródeł na temat wydarzeń w owym okresie na granicy polsko-ruskiej: "Nie wiadomo, w jakim związku ze sprawą Iziasława pozostają niejasno odnotowane w Pouczeniu Monomacha wydarzenia na granicy wschodniej, rozgrywające się przypuszczalnie na przełomie 1073 i 1074"[26].
- ↑ O sytuacji tej Michałowska pisze następująco: "Nie wiadomo, czy Bolesław, zatrzymawszy bogactwa, wygnał z Polski Iziasława, jego żonę i synów (jak zdaje się sugerować Powieść), czy też oni sami, poczuwszy się skrzywdzeni, odjechali szukać sprawiedliwości i ratunku gdzie indziej. Tak czy inaczej droga ich wiodła teraz do śmiertelnego wroga Polski — króla Henryka IV"[28].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Latopis nowogrodzki pierwszy
- ↑ Michałowska 2001 ↓, s. 120.
- ↑ Michałowska 2001 ↓, s. 129.
- ↑ a b c Raffensperger 2015 ↓, s. 4.
- ↑ a b c Michałowska 2001 ↓, s. 130.
- ↑ a b c Michałowska 2001 ↓, s. 137.
- ↑ a b c d Bazylow 1985 ↓, s. 96.
- ↑ a b c Michałowska 2001 ↓, s. 134.
- ↑ Raffensperger 2015 ↓, s. 9.
- ↑ Raffensprerger, 2015, s. 5
- ↑ a b Raffensperger 2015 ↓, s. 10-11.
- ↑ a b c Raffensperger 2015 ↓, s. 11.
- ↑ a b c d Raffensperger 2015 ↓, s. 12.
- ↑ Raffensperger 2015 ↓, s. 13.
- ↑ Michałowska 2001 ↓, s. 141.
- ↑ Michałowska 2001 ↓, s. 143.
- ↑ Michałowska 2001 ↓, s. 143-144.
- ↑ Michałowska 2001 ↓, s. 144.
- ↑ Martin 2007 ↓, s. 31.
- ↑ a b Michałowska 2001 ↓, s. 145.
- ↑ Raffensperger 2015 ↓, s. 15.
- ↑ a b c Raffensperger 2015 ↓, s. 16.
- ↑ Michałowska 2001 ↓, s. 147.
- ↑ Michałowska, 2001, s. 147-148
- ↑ Michałowska 2001 ↓, s. 149-150.
- ↑ Michałowska, 2001, s. 154
- ↑ a b Raffensperger 2015 ↓, s. 18.
- ↑ Michałowska, 2001, s. 155
- ↑ Raffensperger 2015 ↓, s. 21.
- ↑ Michałowska 2001 ↓, s. 156.
- ↑ Raffensperger 2015 ↓, s. 22.
- ↑ a b Raffensperger 2015 ↓, s. 23.
- ↑ Raffensperger 2015 ↓, s. 24-25.
- ↑ Raffensperger 2015 ↓, s. 25.
- ↑ a b c Raffensperger 2015 ↓, s. 28.
- ↑ Raffensperger 2015 ↓, s. 28-29.
- ↑ a b Bazylow 1985 ↓, s. 97.
- ↑ Michałowska 2001 ↓, s. 186.
- ↑ a b Michałowska 2001 ↓, s. 187.
- ↑ Martin 2007 ↓, s. 33.
- ↑ Raffensperger 2015 ↓, s. 29.
- ↑ Martin 2007 ↓, s. 33-35.
- ↑ Michałowska 2001 ↓, s. 189-190.
- ↑ Michałowska 2001 ↓, s. 132.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ludwik Bazylow, Historia Rosji. Tom 1, Warszawa: PWN, 1985, ISBN 83-01-03731-8.
- Ізяслав Ярославич w: Енциклопедія історії України: Т. 3. Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. – Київ 2005, Wyd. «Наукова думка». ISBN 966-00-0632-2 s. 431
- Janet Martin, Medieval Russia 980-1584, Cambridge University Press, 2007, ISBN 978-0-521-67636-6.
- Teresa Michałowska, Ego Gertruda. Studium historycznoliterackie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13531-X.
- Christian Raffensperger, Iziaslav Iaroslavich's Excellent Adventure: Constructing Kinship to Gain and Regain Power in Eleventh-Century Europe, „Medieval Prosopography” (30), 2015, s. 1-30.
