Józef Hen

Józef Hen
Józef Hen, Centrum Kultury Żydowskiej w Krakowie (2013)
Imię i nazwisko	Józef Henryk Cukier
Data i miejsce urodzenia	8 listopada 1923 Warszawa
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura piękna
Odznaczenia

Hen podczas Warszawskich Targów Książki 2013

Józef Hen, właśc. Józef Henryk Cukier (ur. 8 listopada 1923 w Warszawie) – polski pisarz i publicysta żydowskiego pochodzenia, dramaturg, reportażysta, scenarzysta filmowy.

Życiorys

Urodził się i wychował w kamienicy przy ul. Nowolipie 53 w Warszawie. Jego ojciec, Rubin Cukier z Radzynia, był rzemieślnikiem hydraulikiem, matka Ewa (Chawa) Hempel pochodziła z Warszawy. Miał trójkę starszego rodzeństwa (dwie siostry i brata).

Jako dziecko współpracował z założonym przez Janusza Korczaka „Małym Przeglądem”. Ukończył prywatne żydowskie Gimnazjum Męskie im. Magnusa Kryńskiego (mała matura) znajdujące się przy ul. Miodowej 5. Od września 1939 miał kontynuować naukę w liceum w klasie o profilu matematyczno-przyrodniczym.

Podczas obrony Warszawy przebywał na Nowolipiu. W listopadzie 1939 opuścił miasto i przedostał się do Białegostoku. Wojnę spędził w Związku Radzieckim. Pracował przy budowie szosy Lwów-Kijów, a potem trafił do Samarkandy w Uzbekistanie. Pomimo dobrej kondycji fizycznej nie został przyjęty do Armii Andersa. W 1944 wstąpił do Ludowego Wojska Polskiego, opublikował też wtedy pierwszy wiersz (Łódź wierna) w piśmie Głos Żołnierza. W czasie wojny stracił ojca, zabitego w 1945 w Buchenwaldzie, brata Mojżesza (ur. 1920), który zaginął w ZSRR oraz siostrę Mirkę (1917–1942). Wojnę przeżyły matka i siostra Stella (ur. 1915). W 1944 przyjął pseudonim literacki „Hen”, który z czasem zaczął mu służyć za nazwisko. Zaraz po wojnie był redaktorem tygodnika Żołnierz Polski. Służbę wojskową zakończył w stopniu kapitana w 1952.

Już w 1947 opublikował pierwszą książkę Kijów, Taszkent, Berlin. Dzieje włóczęgi, która została uznana za obiecujący debiut. Pisał reportaże, nowele, opowiadania, prozę historyczną i powieści dla dorosłych i młodzieży, a także scenariusze filmowe, które niekiedy też reżyserował, m.in. Autobusy jak żółwie. Na podstawie jego utworów nakręcono na początku lat 60. m.in. filmy Krzyż Walecznych, Nikt nie woła, Kwiecień oraz Prawo i pięść. Później sfilmowano też „Crimen” jako serial Crimen i „Przypadki starościca Wolskiego” jako Rycerze i rabusie. Był także autorem scenariusza serialu historycznego Królewskie sny, opublikowanego później także w wersji książkowej. Publikował też m.in. na łamach tygodnika Świat.

W latach 1967–1969 był atakowany przez środowisko tzw. partyzantów. Nawiązał wówczas współpracę z paryską „Kulturą” Jerzego Giedroycia, w której opublikował trzy opowiadania pod pseudonimem Korab („Western”, „Oko Dajana”, „Bliźniak”). W styczniu 1976 roku podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Napisał m.in. powieść dla młodzieży Bitwa o Kozi Dwór (1955), nawiązującą częściowo do Chłopców z Placu Broni Ferenca Molnára, powieść wojenną Kwiecień (1960), dwie autobiograficzne powieści tworzące cykl „Teatr Heroda” o dojrzewaniu tuż przed II wojną światową i podczas oblężenia Warszawy w 1939 roku („Przed wielką Pauzą” i „Opór”), liczne zbiory opowiadań, w tym Krzyż Walecznych (1964), powieść historyczną Crimen (1975) oraz tomy esejów Nie boję się bezsennych nocy (1987) i wspomnień Nowolipie (1991). Inną pozycją w jego dorobku są beletryzowane biografie, wśród nich Ja, Michał z Montaigne (1978) – panorama XVI-wiecznej Europy ujęta na tle życiorysu francuskiego pisarza, myśliciela i eseisty Michela de Montaigne, oraz Błazen – wielki mąż (1998) – obszerny szkic postaci i wielostronnej działalności Tadeusza Boya-Żeleńskiego, przetykany refleksjami autora na temat epoki, która była jego dzieciństwem (książka miała trzy wydania). Józef Hen był także autorem wielu scenariuszy filmowych nie tylko dla ekranizacji własnej twórczości ale także np. do serialu „Życie Kamila Kuranta” czy filmu „Stara baśń. Kiedy słońce było bogiem”.

Hen przez lata doczekał się kilkunastu tłumaczeń, w tym na czeski, niemiecki, francuski i rosyjski. Przez długie lata (do 1982) był działaczem Związku Literatów Polskich. Był też członkiem komitetu wyborczego Włodzimierza Cimoszewicza w wyborach prezydenckich w 2005. Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Mieszka w Warszawie. Z małżeństwa z Ireną z domu Lebewal (1922–2010) ma dwoje dzieci: Magdalenę (ur. 1950) i Macieja (ur. 1955).

Nagrody i odznaczenia

Odznaczony Krzyżem Walecznych oraz Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1998). W listopadzie 2006 został odznaczony Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. W 2008 otrzymał nagrodę literacką im. Władysława Reymonta. W 2009 roku otrzymał Nagrodę Literacką m.st. Warszawy w kategorii „Warszawski twórca”. W 2002 otrzymał medal „Zasłużony dla Tolerancji”. Laureat Nagrody Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego (2017).

Dzieła (wybór)

• Kijów, Taszkient, Berlin, Wydawnictwo MON, 1958.
• Kwiecień, Czytelnik, 1961; Nowe Wydawnictwo Polskie Ypsylon, Warszawa 2000, ​ISBN 83-85135-95-2​
• Mgiełka, „Iskry”, Wyd. 4, 2000, ​ISBN 83-207-1643-8​
• Bokser i śmierć, opowiadania, Czytelnik, 1975.
• Crimen : opowieść sensacyjna z XVII wieku, Instytut Wydawniczy Erica, 2011, ​ISBN 978-83-62329-36-6​
• Teatr Heroda; Przed wielką pauzą; Opór, Czytelnik 1982, ​ISBN 83-07-00501-9​.
• Nie boję się bezsennych nocy, Czytelnik, 1987, ​ISBN 83-07-01350-X​.
• Królewskie sny, Iskry, 1989, ​ISBN 978-83-207-1188-2​.
• Nikt nie woła, Wyd. Literackie, 1990, ​ISBN 83-08-02201-4​.
• Nowolipie, Prospero, Łódź 1991, ​ISBN 83-900822-0-9​.
• Odejście Afrodyty, Twój styl, 1995, ​ISBN 83-85443-84-3​
• Błazen – wielki mąż, Iskry, 1998, ​ISBN 83-207-1611-X​ - nominacja do Nagrody Literackiej Nike 1999
• Ja, Michał z Montaigne... Prószyński i S-ka, 1999, ​ISBN 83-7180-341-9​.
• Mój przyjaciel król, Wydawnictwo Iskry 2003, ​ISBN 83-207-1739-6​ - nominacja do Nagrody Literackiej Nike 2004
• Milczące między nami, Jeden Świat, 2004, ​ISBN 979-83-89632-12-7​.
• Bruliony profesora T., PIW 2006 ​ISBN 83-06-03006-0​.
• Prawo i pięść, Świat Literacki, 2006, ​ISBN 978-83-86646-17-3​.
• Pingpongista, W.A.B. 2008 ​ISBN 978-83-7414-426-1​.
• Dziennik na nowy wiek, W.A.B. 2009, ​ISBN 978-83-7414-706-4​.
• Szóste, najmłodsze i inne opowiadania, W.A.B. 2012, ​ISBN 978-83-7747-639-0​.
• Powrót do bezsennych nocy. Dzienniki, Sonia Draga, Katowice 2016, ​ISBN 978-83-7999-740-4​.

Linki zewnętrzne

• Krzysztof Masłoń: Józef Hen – literatura, kobiety i sport. [dostęp 11 lutego 2009].
• Włodzimierz Kalicki: Król Staś każe podać baraninę. Rozmowa z Józefem Henem o książce Mój przyjaciel król. [dostęp 11 lutego 2009].
• Józef Hen na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”