Józef Mańczak

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Józef Mańczak
Ilustracja
Józef Mańczak, kpt. pilot
kapitan pilot kapitan pilot
Data i miejsce urodzenia

19 marca 1896
Poznań, Cesarstwo Niemieckie

Data i miejsce śmierci

wiosna 1940
Katyń, ZSRR

Przebieg służby
Lata służby

1914–1940

Siły zbrojne

Armia Cesarstwa Niemieckiego
Wojsko Polskie

Formacja

Luftstreitkräfte
Armia Wielkopolska
Lotnictwo Wojska Polskiego

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
powstanie wielkopolskie
wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa

Odznaczenia
Polowa Odznaka Pilota
Krzyż Walecznych (1920–1941, dwukrotnie) Medal Niepodległości Srebrny Krzyż Zasługi Krzyż Waleczności Armii gen. Bułak-Bałachowicza

Józef Mańczak (ur. 19 marca 1896 w Poznaniu, zm. 1940 w Katyniu) – polski lotnik wojskowy, kapitan pilot Wojska Polskiego, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej i kampanii wrześniowej 1939 roku, ofiara zbrodni katyńskiej[1].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 19 marca 1896 roku w Poznaniu[2], w rodzinie Stanisława[3]. Jako mieszkaniec Poznania i poddany cesarza Wilhelma II krótko przed wybuchem I wojny światowej został powołany do niemieckiego wojska. Najpierw trafił do wojsk balonowych, a później do szkoły lotniczej w Darmstadt. Walczył jako pilot myśliwski na froncie wschodnim i zachodnim. Jego kolegą w jednostce lotniczej był znany niemiecki as myśliwskiErnst Udet. Józef Mańczak mimo zdanych egzaminów oficerskich nie został awansowany na pierwszy stopień oficerski, a powodem były z pewnością polskie pochodzenie i patriotyczne poglądy. Po abdykacji cesarza Wilhelma II zbiegł z armii niemieckiej i wrócił do Poznania.

Wstąpił do Rady Żołnierskiej i Robotniczej i wraz z innymi Polakami opracowywał plany zdobycia niemieckich koszar i innych obiektów wojskowych. Brał czynny udział w powstaniu wielkopolskim m.in. przy rozbrajaniu niemieckich oddziałów na poznańskim dworcu kolejowym i w zdobywaniu koszar. Po zdobyciu przez powstańców lotniska niemieckiego na Ławicy, sformowano na bazie przejętych tam samolotów polską kompanię lotniczą, a Józef Mańczak został jej dowódcą.

Józef Mańczak ppor. pilot (1920)

Awansowany na stopień podporucznika, brał udział jako dowódca 14 Eskadry Wywiadowczej w wojnie polsko-bolszewickiej, aż do zawarcia rozejmu. Zdał dowództwo w marcu 1921 roku po reorganizacji eskadry i służył dalej w 3 Pułku Lotniczym w Poznaniu[4]. W lutym 1921 mianowano go na stopień porucznika, a w 1922 – kapitana[5]. Był dowódcą 13 Eskadry Myśliwskiej (1924), 32 Eskadry Lotniczej (1925), pełnił kilkakrotnie obowiązki dowódcy dywizjonu[5].

Po powrocie z wojny do Poznania, 15 stycznia 1923 roku ożenił się z Ewą Greiser, śpiewaczką operową (bliską krewną pochodzącego ze Środy Wielkopolskiej późniejszego namiestnika Kraju Warty Arthura Greisera) [4]. Jak wspominał syn Ewy i Józefa Mańczaków – Andrzej, jego matka uważała się za Polkę i odrzuciła oferowane jej osobiście przez Arthura Greisera w czasie okupacji niemieckie obywatelstwo. W 1929 roku urodził im się syn Andrzej, prawdopodobnie jeszcze mieli córkę[4].

Józef Mańczak został przeniesiony w nieustalonym czasie między 1930 a 1933 rokiem jako kapitan pilot do rezerwy z powodu choroby serca[6]. Przez kilka lat prowadził następnie w Poznaniu kino „Stylowe”[4]. W sierpniu 1939 roku ponownie zmobilizowany, otrzymał przydział do Bazy Lotniczej nr 3[4]. Podczas wojny, 10 września objął dowództwo kompanii lotniskowej Bazy Lotniczej nr 3[4]. Ewakuowany na południowy wschód, po inwazji ZSRR na Polskę, 17 września został wraz z oddziałem rozbrojony i internowany w rejonie Tarnopola[4]. Został przewieziony do obozu w Ostaszkowie, a ostatecznie do Kozielska[4]. Wiosną 1940 został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w Katyniu.

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

5 października 2007 został mianowany pośmiertnie przez Ministra Obrony Narodowej Aleksandra Szczygłę na stopień majora[9]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”[10].

W ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia”, w 2012 w Parku im. Ignacego Paderewskiego w TorontoEtobicoke został zasadzony Dąb Pamięci honorujący Józefa Mańczaka[11].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Księgi Cmentarne – wpis 2241.
  2. Kulczyński 2016 ↓, s. 34.
  3. Józef Mańczak [online], wbh.wp.mil.pl [dostęp 2023-01-18].
  4. a b c d e f g h i j k l m Kulczyński 2016 ↓, s. 33.
  5. a b Kulczyński 2016 ↓, s. 33, 36.
  6. Kulczyński 2016 ↓, s. 36.
  7. M.P. z 1933 r. nr 63, poz. 81 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  8. M.P. z 1928 r. nr 297, poz. 732 „za wybitne zasługi, położone w powstaniu Wielkopolskiem”.
  9. Decyzja Nr 439/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 października 2007 roku w sprawie mianowania oficerów Wojska Polskiego zamordowanych w Katyniu, Charkowie i Twerze na kolejne stopnie oficerskie. Decyzja nie została ogłoszona w Dzienniku Urzędowym MON.
  10. Lista osób zamordowanych w Katyniu, Charkowie, Twerze i Miednoje mianowanych pośmiertnie na kolejne stopnie. policja.pl. [dostęp 2019-04-17].
  11. Krystyna Sroczyńska: Dęby Pamięci w Parku im. I.Paderewskiego. kpk-toronto.org. [dostęp 2019-04-18].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Leszek Adamczewski, Sławomir Kmiecik: Zwycięzcy. Bohaterowie Powstania Wielkopolskiego 1918–1919 we wspomnieniach swoich bliskich, Polskapresse sp. z o.o. Oddział Prasa Poznańska, Poznań 2008, ISBN 978-83-88965-77-7, s. 6667.
  • Robert Kulczyński. Niepokorny dowódca cz. 2. „Aeroplan”. 4/2016 (121), s. 30–36, 2016. Warszawa: Agencja Lotnicza Altair. ISSN 1232-8839. 
  • Ogrody Wspomnień - Józef Mańczak