Język chuj

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Chuj
Obszar

Gwatemala (Huehuetenango), Meksyk (Chiapas)

Liczba mówiących

30–50 tys.

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
Ethnologue 5 rozwojowy↗
Kody języka
ISO 639-3 cac
IETF cac
Glottolog chuj1250
Ethnologue cac
WALS chj
Dialekty
ISO 639-3: cnm – chuj de San Mateo Ixtatán
ISO 639-3: cac – chuj de San Sebastián Coatán
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język chuj[1] (a. chuje[1], czuh[2]) (hiszp. idioma chuj, IPA: [ʧuːx]) – język majański, używany przez Indian z plemienia Chuj w Gwatemali i Meksyku. Z punktu widzenia typologii jest to język polisyntetyczny[potrzebny przypis].

Istnieją dwa blisko spokrewnione języki noszące tę nazwę (z własnymi kodami ISO 639-3):

  • chuj z San Mateo Ixtatán (chuj z Ixatan, hiszp. chuj de San Mateo Ixtatán, Chapai) – szacuje się, iż w Gwatemali posługuje się nim ponad 22 tysiące osób, zaś w Meksyku ponad 9 tysięcy osób[potrzebny przypis].
  • chuj z San Sebastián Coatán (chuj południowy, hiszp. chuj de San Sebastián Coatán) – szacuje się, iż w Gwatemali używa go ponad 19 tysięcy osób[potrzebny przypis].

Gramatyka

Fonologia[3]

Samogłoski
przednie centralne tylne
przymknięte i u
półprzymknięte e o
otwarta a
Spółgłoski
dwuwargowe dziąsłowe podniebienne tylnojęzykowe języczkowa krtaniowa
płucna implozywna płucna ejektywna płucna ejektywna płucna ejektywna płucna
zwarte p ɓ t tʼ k kʼ ʔ
szczelinowe v s ʃ χ
zwarto-szczelinowe t͡s t͡sʼ t͡ʃ t͡ʃʼ
nosowe m n ŋ
aproksymanty l j
drżąca r

Ortografia[4][5]

zapis ortograficzny IPA przykład tłumaczenie
a /a/ atzʼam sól
bʼ /ɓ/ bʼeyi spacerować
ch /t͡ʃ/ chich zając
chʼ /t͡ʃʼ/ chʼal nić
e /e/ ewi wczoraj
i /i/ ix kobieta
j /χ/ jun jeden
k /k/ kukay robaczek świętojański
kʼ /kʼ/ kʼatzitz drewno opałowe
l /l/ lolonel słowo
m /m/ much ptak
n /n/ nun rodzic
nh /ŋ/ nhabʼ deszcz
o /o/ okʼ stopa
p /p/ pat dom
r /r/ retet dzięcioł
s /s/ sak biały
t /t/ tut fasola
tʼ /tʼ/ tʼoy miękki
tz /t͡s/ tzatz twardy
tzʼ /t͡sʼ/ tzʼiʼ pies
u /u/ unin dziecko
w /v/ winak mężczyzna
x /ʃ/ xanhap but
y /j/ yax zielony
ʼ /ʔ/ ʼonh awokado

Litera <h> poprzedzająca samogłoskę na początku wyrazu oznacza, że wyraz zaczyna się od samogłoski, a nie od zwarcia krtaniowego.

Przykłady słownictwa (dialekt z San Mateo Ixtatán)

  • pat = dom
  • ix = kobieta
  • winak = mężczyzna
  • unin = dziecko
  • wa’il = tortilla
  • ixim = kukurydza
  • tut = fasola
  • pajich = pomidor
  • k’u = słońce
  • nhab’ = deszcz
  • ik’ = wiatr/powietrze
  • asun = chmura

Liczebniki od 1 do 10

San Mateo Ixtatán / San Sebastián Coatán

  1. Ju’un / Jun[6]
  2. Cha’ab’ / Cha’ab’/chab’
  3. Oxe’ / Oxe’
  4. Chanhe’ / Chanhe’
  5. Hoye’ / Ho’e’
  6. Wake’ / Wake’
  7. Huke’ / Huke’
  8. Wajxake’ / Wajxke’
  9. B’alunhe’ / B’alnhe’
  10. Lajunhe’ / Lajnhe’

Przypisy

  1. ↑ a b Alfred F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 148, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
  2. ↑ Katarzyna Wyrwas: W Polsce — Czuhowie, w Gwatemali — Chujowie. Przystanek nauka, 2015-02-06. [dostęp 2022-09-06].
  3. ↑ Cristina Buenrostro, Chuj de San Mateo Ixtatán, Mexico City: El Colegio de México, 2009 (hiszp.).
  4. ↑ Stzolalil Sloloni-Spaxtini Hebʼ Chuj, ALMG, 2007, s. 66
  5. ↑ Nicholas A. Hopkins, A dictionary of the Chuj (Mayan) language., Florida: Jaguar Tours, 2012 (ang.).
  6. ↑ Stzolalil Sloloni-Spaxtini Heb’ Chuj, ALMG, 2007, s. 145.

Bibliografia

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_chuj&oldid=72752729”