Język malajski miasta Serui

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
bahasa Melayu Papua
Obszar

Papua (Indonezja)

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna

bliżej nieustalona, kreolski na bazie malajskiego lub jeden z języków (dialektów) malajskich

Występowanie
Ilustracja
Lokalizacja wysp Yapen
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język malajski miasta Serui – regionalna odmiana j. malajskiego papuaskiego, która jest używana w części prowincji Papua w Indonezji. Posługują się nią mieszkańcy miasta Serui i innych miejscowości na wyspach Yapen (Kepulauan Yapen), a także grupy ludności na pobliskim wybrzeżu Nowej Gwinei.

O ile uprawnione jest przypuszczenie, że malajski był w regionie znany już wcześniej, to do ekspansji i wykształcenia dzisiejszej jego formy miało dojść dopiero w XX wieku. Miejscowa ludność najczęściej określa swój język jako bahasa Indonesia, lecz wcale nie jest on tożsamy ze standardowym językiem indonezyjskim[1]. Wykazuje pewne podobieństwa do odmiany wyspy Ambon[2][3], niemniej van Velzen (1995) przypuszcza, że jest bliżej spokrewniony z malajskim wysp Ternate i Tidore[4].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Ludność regionu jest zróżnicowana pod względem językowym, toteż zaistniała wyraźna potrzeba posiadania środka kontaktów międzyetnicznych (lingua franca), zwłaszcza w obliczu wielowiekowych interakcji z grupami z zewnątrz, tradycji handlu niewolnikami i małżeństw mieszanych. Jest prawdopodobne, że pierwotnie malajski został wprowadzony przez lud Biak, który utrzymywał kontakty z Sułtanatem Tidore, a później w XIX w. przez kupców z Chin i południowego Sulawesi. Jednakże można przypuszczać, że znajomość malajskiego pozostawała słabo upowszechniona, aż do momentu wykorzystania tego języka przez holenderskich misjonarzy (którzy przybyli na początku XX wieku), a następnie przez holenderską administrację kolonialną. Do rozpropagowania języka malajskiego na bardziej odległe obszary przyczynił się program Opleiding tot Dorpsonderwizer, którym zainteresowało się wielu członków społeczności Waropen (wskutek czego w lokalnym malajskim zaznaczyły się wpływy języka waropen)[5].

Fonologia[edytuj | edytuj kod]

Ludność zachodniego Yapen (społeczności językowe Woi, Ansus, Pom) głoski nosowe w wygłosie wymawia jako [ŋ]. Inne grupy nie używają [ŋ], jako że fonem ten nie występuje w ich językach etnicznych. Rozróżnienie między /r/ a /l/ jest wyraźniejsze w mowie ludzi wykształconych. Spotykane są następujące różnice względem języka indonezyjskiego: /di/ w miejscu /d͡ʒ/ oraz /ti/, /si/ lub /t/ zamiast /t͡ʃ/ (indonez. /ɡəred͡ʒa/ -> /geredia/; t͡ʃəŋkeh -> /sieŋge/ lub /sieŋke/)[6]. W wygłosie pomija się niektóre głoski (spółgłoski zwarte oraz /h/): /sudah/ -> /suda/, /takut/ -> /tako/; /k/ pomija się tylko w niektórych wyrazach: /balik/ -> /bale/, /sibuk/ -> /sibuk/. W tej odmianie języka konsekwentnie występuje głoska /f/, inaczej niż w wielu innych dialektach malajskiego papuaskiego[7].

Szwa (w języku indonezyjskim: /ə/) ma różne realizacje, niekiedy ze zmianą pozycji akcentu: jako /i/ (/pərˈɡi/ -> /ˈpiɡi/), jako /a/ (/səˈnaŋ/ -> /saˈnaŋ/), jako /o/ (/pəlˈuk/ -> /ˈpolo/), jako /e/ (/t͡ʃəˈpat/ -> /t͡ʃeˈpat/) lub z pominięciem tej głoski (/təˈrus/ -> /ˈtrus/)[8]. Indonezyjskim /ai/ i /au/ odpowiadają głoski /e/ i /o/: /pakai/ -> /pake/, /pulau/ -> /pulo/[9].

Gramatyka[edytuj | edytuj kod]

Morfologia została zredukowana względem standardowego języka malajskiego. Nie istnieją gramatyczne formy strony biernej, a wyrazy podstawowe (bez użycia afiksów) mogą pełnić funkcję czasowników[10]. Używa się mniejszej liczby afiksów derywacyjnych niż w języku indonezyjskim. Poniższe prefiksy czasownikowe mają charakter produktywny:[11]

  • ba-/bar- (odpowiada indonez. ber-) – isi „zawartość” -> baisi „zawierać”, ana „dziecko” -> barana „mieć dzieci”;
  • ta-/tar- (odpowiada indonez. ter-) – toki „bić” -> tatoki „zostać pobitym”;
  • maN- (odpowiada indonez. meN-) – występuje sporadycznie, por.: lawan „versus” -> malawan „sprzeciwiać się”
  • baku- (zapożyczenie z języka ternate[12]) – wyraża recyprokalność: pukul „bić” -> bakupukul „bić się”, mayari „uwodzić” -> bakumayari „uwodzić się nawzajem”;
  • paN- – tworzy czasowniki nieprzechodnie: malas „niechętny” -> pamalas „nie mieć ochoty”.

Występuje także reduplikacja rzeczowników i czasowników, która pełni różne funkcje: tatawa „śmiać się” -> tatawa-tatawa „śmiać się wielokrotnie”, ronda „przejść się” -> ronda-ronda „spacerować sobie, przechadzać się po okolicy”, ana „dziecko” -> ana-ana „dzieci”, lap „wycierać” -> lap-lap „ścierka”[13].

Większość użytkowników nie czyni rozróżnienia między formami pierwszej osoby liczby mnogiej – inkluzywną i ekskluzywną (indonezyjskie kita i kami), mimo że takie rozróżnienie jest powszechne w językach lokalnych[14].

W konstrukcjach dzierżawczych stosuje się łącznik punya („mieć”, również w skróconej formie pu), a określnik dzierżawczy następuje przed rzeczownikiem określanym. Przykładowo: sa pu spatu – „moje buty”, dosł. „ja” + pu + „but”[15].

Słownictwo[edytuj | edytuj kod]

Malajski miasta Serui różni się od j. indonezyjskiego pod względem leksykalno-semantycznym. Istnieje grupa słów, którym przypisano bardziej pojemne znaczenia, a niektóre wręcz zmieniły swój sens w porównaniu z indonezyjskim:[16]

  • kumis („wąsy”) ma dodatkowe znaczenia: „broda, włosy na klatce piersiowej, bokobrody”
  • motor („motor, motocykl”) ma dodatkowe znaczenia: „łódź motorowa”, „ryby dwudyszne”
  • indonezyjski czasownik bunuh „zabijać” odpowiada lokalnej formie bunu, która znaczy również „wyłączyć (urządzenie)”
  • panggayu to czasownik „wiosłować” (indonez. pengayuh to rzeczownik „wiosło”), „wiosło” to natomiast dayung (co już nie znaczy „wiosłować”, inaczej niż w j. indonezyjskim).

Istnieje spora grupa słów, które nie są spotykane w standardowym indonezyjskim:[17]

  • bia – „skorupa” (por. indonez. kerang)
  • tete – „dziadek” (por. indonez. kakek)
  • soa-soa – „iguana” (por. indonez. biawak)
  • caparuni – „pozbawiony ładu” (zapożyczenie z malajskiego ambońskiego, por. indonez. berantakan)
  • rica – „papryczka chili” (por. indonez. lombok)
  • kaskado – „świerzb” (por. indonez. kudis)
  • lolaro/olaro – „mangrowiec” (por. indonez. pohon bakau)
  • duri babi – „jeżowiec” (por. indonez. bulu babi)
  • molo – „nurkowanie na bezdechu”
  • sema – „czarownik”
  • koming – „rdzenny Papuas”
  • tai yakis – wykrzyknienie wyrażające opór
  • mayari – „uwodzić”
  • bilolo – „pustelniki (skorupiaki)”.

Występują zapożyczenia z języka holenderskiego, języka portugalskiego, innych odmian języka malajskiego oraz języków regionalnych:

  • testa – „głowa” (port. testa)
  • kadera – „krzesło” (port. cadera)
  • spir – „mięsień” (niderl. spier)
  • firkan – „kwadrat” (niderl. vierkant)
  • boswesen – „wydział leśnictwa” (niderl. boswezen).

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ van Velzen 1995 ↓, s. 313.
  2. ↑ Kluge 2014 ↓, s. 21.
  3. ↑ Donohue 2003 ↓, s. 2. [...] Serui Malay, which shows more similarities with Ambon Malay.
  4. ↑ van Velzen 1995 ↓, s. 315. [...] probably more closely related to Tidorese or Ternatan Malay.
  5. ↑ van Velzen 1995 ↓, s. 312–314.
  6. ↑ van Velzen 1995 ↓, s. 316.
  7. ↑ van Velzen 1995 ↓, s. 317–318.
  8. ↑ van Velzen 1995 ↓, s. 319–320.
  9. ↑ van Velzen 1995 ↓, s. 318–319.
  10. ↑ van Velzen 1995 ↓, s. 321–323.
  11. ↑ van Velzen 1995 ↓, s. 321, 323–325.
  12. ↑ Paauw 2009 ↓, s. 237–238.
  13. ↑ van Velzen 1995 ↓, s. 321, 322, 325.
  14. ↑ van Velzen 1995 ↓, s. 326.
  15. ↑ van Velzen 1995 ↓, s. 327–328.
  16. ↑ van Velzen 1995 ↓, s. 328–330.
  17. ↑ van Velzen 1995 ↓, s. 330–333.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Języki kreolskie na bazie malajskiego
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_malajski_miasta_Serui&oldid=70307400”