Język turecki
| ||
Obszar | Europa, Azja | |
Liczba mówiących | 83 miliony | |
Klasyfikacja genetyczna | języki ałtajskie (?)
| |
Pismo/alfabet | alfabet turecki (łaciński) | |
Status oficjalny | ||
---|---|---|
język urzędowy | Turcja, Cypr, Cypr Północny, język regionalny w Kosowie i Macedonii Północnej, uznawany za język mniejszościowy w Rumunii | |
Regulowany przez | Instytut Języka Tureckiego | |
Kody języka | ||
Kod ISO 639-1↗, ISO 639-1 | tr | |
Kod ISO 639-2↗, ISO 639-2 | tur | |
Kod ISO 639-3↗ | tur | |
IETF | tr | |
Glottolog | nucl1301 | |
GOST 7.75–97 | тур 693 | |
WALS | tur | |
SIL | TRK | |
Występowanie | ||
W Wikipedii | ||
Zobacz też: język, języki świata | ||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Język turecki (tur. Türkçe , IPA: [ˈtyɾct͡ʃɛ], türk dili) – język aglutynacyjny należący do grupy oguzyjskiej języków tureckich, ojczysty dla ponad 83 milionów ludzi na całym świecie[1][2][3], co czyni go najpowszechniejszym ze swojej rodziny językowej. Turecki używany jest przede wszystkim w Turcji i na Cyprze Północnym, mniejsze skupiska mówiących znajdują się w Iraku, Grecji, Bułgarii, Macedonii Północnej, Kosowie, Albanii i w innych częściach Europy Wschodniej. Turecki jest używany także przez wielu imigrantów w Europie Zachodniej, zwłaszcza w Niemczech. Turecki dzieli się na wiele dialektów; za podstawę języka literackiego i standard uważany jest turecki stambulski[4][5].
Korzeni języka należy doszukiwać się w Azji Środkowej, skąd wywodzą się pierwsze zapisy po turecku, datowane na prawie 1300 lat wstecz. Na zachód zasięg języka osmańskotureckiego (odmiany tureckiego używanej jako język administracji i literatury Imperium Osmańskiego) rozszerzył się w momencie ekspansji terytorialnej kraju. W 1928, w wyniku jednej z reform Atatürka w czasach wczesnej Republiki Tureckiej, pismo osmańskie zastąpiono alfabetem łacińskim. Obecnie standaryzację i dalsze reformy tureckiego prowadzi Instytut Języka Tureckiego.
Cechą wyróżniającą język turecki jest harmonia samogłoskowa i silna aglutynacyjność. Podstawowy szyk zdania to podmiot–dopełnienie–orzeczenie. Nie rozróżnia się klasy rzeczownikowej ani rodzaju gramatycznego. Istnieje silne rozgraniczenie w tytułowaniu osób („ty” – „wy”) oraz rozbudowany system wyrazów grzecznościowych. Turecki używa zaimków w drugiej osobie zależnie od stopnia zażyłości, grzeczności, dystansu społecznego albo wieku. Zaimek osobowy drugiej osoby liczby mnogiej i formy czasowników używane są także w odniesieniu do pojedynczej osoby celem okazania szacunku. Okazjonalnie można także zastosować w liczbie mnogiej zaimek drugiej osoby liczby mnogiej (sizler), aby okazać jeszcze większy dystans i szacunek.
Spis treści
Klasyfikacja[edytuj | edytuj kod]
Turecki jest członkiem oguzyjskiej rodziny językowej, podgrupy języków tureckich. Pod wieloma względami pokrywa się z innymi językami oguzyjskimi, takimi jak azerski, turkmeński, kaszkajski, gagauski oraz bałkano-gagauski[6]. Rodzina języków tureckich zawiera około 30 języków używanych w Europie Wschodniej, Azji Środkowej i na Syberii. Według niektórych naukowców jest to podgrupa rodziny języków ałtajskich[7], do której zalicza się między innymi także język mongolski oraz koreański. Około 40% użytkowników języka tureckiego to użytkownicy rodzimi, dla których jest on językiem ojczystym[2]. Cechy charakterystyczne tureckiego, takie jak harmonia samogłoskowa, aglutynacyjność i brak rodzaju gramatycznego są cechami uniwersalnymi pośród języków tureckich i ałtajskich[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Język turecki rozwijał się na terenie Anatolii od XI wieku, to jest od opanowania tych terenów przez plemiona tureckie pod wodzą Seldżuków.
- Etapy rozwoju języka tureckiego:
Okres | Nazwa polska | Nazwa turecka |
---|---|---|
koniec XI w. – XIV w. | seldżucki (staroanatolijski, staroosmański) | Eski Anadolu Türkçesi = Eski Osmanlıca |
koniec XIV w. – koniec XIX w. | osmański (osmańskoturecki) | Osmanlıca |
od XX w. | współczesny turecki (turecki Turcji) | Türkiye Türkçesi = Öz Türkçe |
Od XIX wieku trwał proces dostosowywania języka pisanego do mówionego, oczyszczania go z zawiłych konstrukcji oraz słów pochodzących z arabskiego i perskiego. Poszukiwano przy tym słów rdzennie tureckich lub wykorzystywano zapożyczenia z języków zachodnioeuropejskich, między innymi z języka francuskiego. Proces ów, zwany „oczyszczaniem” (sadeleşme), przybrał na sile w latach 20. i 30. XX wieku, podczas rządów prezydenta Mustafy Kemala Atatürka.
Od 1928 język turecki zapisywany jest za pomocą alfabetu tureckiego, opartego na literach łacińskich. Alfabet turecki ma 29 liter.
Zarys fonetyki[edytuj | edytuj kod]
Współczesny język turecki posiada 29 głosek.
Głoska | Polski odpowiednik / wymowa |
---|---|
a | a |
b | b |
c | między dż a dź |
ç | między cz a ć |
d | d |
e | e |
f | f |
g | g (w otoczeniu samogłosek a, ı, o, u wymawia się twardo; w otoczeniu samogłosek e, i, ö, ü wymawia się miękko) |
ğ | (tzw. „miękkie g” – yumuşak ge) po samogłoskach: a, ı, o, u oznacza, że poprzedzająca samogłoska ma być wymawiana długo; natomiast po samogłoskach: e, i, ö, ü wymawiane jest jak pol. j |
h | h |
ı | y (właściwie [ɯ]) |
i | i |
j | między ż a ź |
k | k (w otoczeniu samogłosek a, ı, o, u wymawia się twardo; w otoczeniu samogłosek e, i, ö, ü wymawia się miękko) |
l | l (w otoczeniu samogłosek a, ı, o, u wymawia się twardo; w otoczeniu samogłosek e, i, ö, ü wymawia się miękko) |
m | m |
n | n |
o | o |
ö | jak niem. ö czy franc. eu ([œ]) |
p | p |
r | r |
s | s |
ş | między sz a ś |
t | t |
u | u |
ü | jak niem. ü czy franc. u ([y]) |
v | w |
y | j |
z | z |
Daszek ^ nad samogłoskami a, u (â, û) oznacza długość tych samogłosek i jednocześnie zmiękczenie wymowy poprzedzającej spółgłoski, np. kâr [kʲaːr] „zysk”; î zaś oznacza długą samogłoskę, np. resmî [rɛsˈmiː] „oficjalny”, dinî [diˈniː] „religijny”. Samogłoska i nie zmiękcza poprzedzającej ją spółgłoski s (jak w pol. sinus).
Znak apostrofu ’ wskazuje granicę między nazwą własną a sufiksem, który jest do niej dołączony.
W języku tureckim akcent pada z reguły na ostatnią sylabę.
Liczebniki[edytuj | edytuj kod]
Lp | Liczebnik główny | Liczebnik porządkowy |
---|---|---|
0 | sıfır | (brak) |
1 | bir | birinci |
2 | iki | ikinci |
3 | üç | üçüncü |
4 | dört | dördüncü |
5 | beş | beşinci |
6 | altı | altıncı |
7 | yedi | yedinci |
8 | sekiz | sekizinci |
9 | dokuz | dokuzuncu |
10 | on | onuncu |
11 | on bir | on birinci |
20 | yirmi | yirminci |
30 | otuz | otuzuncu |
40 | kırk | kırkıncı |
50 | elli | ellinci |
60 | altmış | altmışıncı |
70 | yetmiş | yetmişinci |
80 | seksen | sekseninci |
90 | doksan | doksanıncı |
100 | yüz | yüzüncü |
200 | iki yüz | iki yüzüncü |
1000 | bin | bininci |
10000 | on bin | on bininci |
Miesiące[edytuj | edytuj kod]
Polski | Turecki |
---|---|
styczeń | Ocak |
luty | Şubat |
marzec | Mart |
kwiecień | Nisan |
maj | Mayıs |
czerwiec | Haziran |
lipiec | Temmuz |
sierpień | Ağustos |
wrzesień | Eylül |
październik | Ekim |
listopad | Kasım |
grudzień | Aralık |
Dni tygodnia[edytuj | edytuj kod]
Polski | Turecki |
---|---|
poniedziałek | pazartesi |
wtorek | salı |
środa | çarşamba |
czwartek | perşembe |
piątek | cuma |
sobota | cumartesi |
niedziela | pazar |
Święta religijne i państwowe[edytuj | edytuj kod]
Polski | Turecki |
---|---|
Wszystkich Świętych | Azizler Günü |
Święto Wniebowstąpienia | Miraç Kandili |
Wigilia Bożego Narodzenia | Noel Arifesi |
Boże Narodzenie | Noel Günü |
Wielkanoc | Paskalya |
Wielka Niedziela | Paskalya Pazartesi |
Wielki Piątek | Mübarek Cuma Günü |
wielki post | Büyük Perhiz |
Niedziela Palmowa | Palmiye Pazarı |
Nowy Rok | Yılbaşı |
Ramadan | Ramazan |
Święto Ofiary | Kurban Bayramı |
Święta Noc | Kandil Gecesi |
Święto Republiki | Cumhuriyet Bayramı |
Dzień zwycięstwa | Zafer Bayramı |
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Komisja Europejska: Special Eurobarometer 243: Europeans and their Languages (Survey). Europa, 2010-02-14.
- ↑ a b c Kenneth Katzner: Languages of the World, Third Edition. Routledge, przedruk z Taylor & Francis Books Ltd.. ISBN 978-0415250047.
- ↑ Turkish Language Program, Uniwersytet w Syracuse
- ↑ Geoffrey Lewis, The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success, Oxford University Press, 2002, str. 26
- ↑ Corpus analysis and variation in ... - Yuji Kawaguchi, Makoto Minegishi, Jacques Durand - Google Books. Books.google.com. [dostęp 2011-11-03].
- ↑ Language Materials Project: Turkish. Międzynarodowy Instytut UCLA, Centrum Języków Świata, luty 2007. [dostęp 2007-04-26].
- ↑ Gordon, Raymond G., Jr. (ed.): Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Language Family Trees - Altaic. 2005. [dostęp 2007-03-18].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stachowski Marek: Gramatyka języka tureckiego w zarysie, Kraków 2007.
- B. Podolak, P. Nykiel: Kieszonkowy słownik turecko-polski polsko-turecki, Kraków 2008.
|