Język turecki
| Türkçe | |
| Obszar | Europa, Azja |
| Liczba mówiących | 83 miliony |
| Klasyfikacja genetyczna | Języki uralo-ałtajskie *Języki ałtajskie **Języki tureckie ***Języki oguzyjskie ****Języki zachodniooguzyjskie *****Język turecki |
| Pismo | alfabet turecki (łaciński) |
| Status oficjalny | |
| język urzędowy | Turcja, Cypr, Cypr Północny (nie uznawany na arenie międzynarodowej), język regionalny w Kosowie i Macedonii, uznawany za język mniejszościowy w Rumunii |
| Regulowany przez | Instytut Języka Tureckiego |
| Kody języka | |
| ISO 639-1 | tr |
| ISO 639-2 | tur |
| SIL | TRK |
| W Wikipedii | |
| Zobacz też: język, języki świata |
|
 |
|
 |
|
Język turecki (tur. Türkçe, IPA: [ˈtyɾct͡ʃɛ], türk dili) – język aglutynacyjny należący do grupy oguzyjskiej języków tureckich, ojczysty dla ponad 83 milionów ludzi na całym świecie[1][2][3], co czyni go najpowszechniejszym ze swojej rodziny językowej. Turecki używany jest przede wszystkim w Turcji i na Cyprze Północnym, mniejsze skupiska mówiących znajdują się w Iraku, Grecji, Bułgarii, Macedonii, Kosowie, Albanii i w innych częściach Europy Wschodniej. Turecki jest używany także przez wielu imigrantów w Europie Zachodniej, zwłaszcza w Niemczech. Turecki dzieli się na wiele dialektów, za podstawę języka literackiego i standard uważany jest jednak turecki stambulski[4][5].
Korzeni języka należy doszukiwać się w Azji Środkowej, skąd wywodzą się pierwsze oryginalne zapisy po turecku, datowane na prawie 1300 lat wstecz. Na zachód zasięg języka osmańsko-tureckiego (odmiany tureckiego używanej jako język administracji i literatury Imperium Osmańskiego) rozszerzył się w momencie ekspansji terytorialnej kraju. W 1928, wskutek jednej z reform Atatürka w czasach wczesnej Republiki Tureckiej, pismo osmańskie zastąpiono alfabetem łacińskim. Obecnie standaryzację i dalsze reformy tureckiego prowadzi Instytut Języka Tureckiego.
Cechą wyróżniającą język turecki jest harmonia samogłoskowa i silna aglutynacyjność. Podstawowy szyk zdania to podmiot-dopełnienie-orzeczenie. Nie rozróżnia się klasy rzeczownikowej ani rodzaju gramatycznego. Istnieje bardzo silne rozgraniczenie w tytułowaniu osób (ty-wy) oraz rozbudowany system wyrazów grzecznościowych. Turecki używa zaimków w drugiej osobie zależnie od stopnia zażyłości, grzeczności, dystansu społecznego albo wieku. Zaimek osobowy drugiej osoby liczby mnogiej i formy czasowników używane są także w odniesieniu do pojedynczej osoby celem okazania szacunku. Okazjonalnie można także zastosować w liczbie mnogiej zaimek drugiej osoby liczby mnogiej (sizler), aby jeszcze dogłębniej okazać dystans i szacunek.
Spis treści
Klasyfikacja[edytuj | edytuj kod]
Turecki jest członkiem oguzyjskiej rodziny językowej, podgrupy języków tureckich. Pod wieloma względami pokrywa się z innymi językami oguzyjskimi, takimi jak azerski, turkmeński, kaszkajski, gagauski oraz bałkano-gagauski[6]. Rodzina języków tureckich zawiera około 30 języków używanych w Europie Wschodniej, Azji Środkowej i na Syberii. Według niektórych naukowców jest to podgrupya rodziny języków ałtajskich[7], do której zalicza się między innymi także język mongolski oraz koreański. Około 40% użytkowników języka tureckiego to użytkownicy rodzimi, dla których jest on językiem ojczystym[2]. Cechy charakterystyczne tureckiego, takie jak harmonia samogłoskowa, aglutynacyjność i brak rodzaju gramatycznego są cechami uniwersalnymi pośród języków tureckich i ałtajskich[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Język turecki rozwijał się na terenie Anatolii od XI wieku, to jest od opanowania tych terenów przez plemiona tureckie pod wodzą Seldżuków.
Od XIX wieku trwał proces dostosowywania języka pisanego do mówionego, oczyszczania go z zawiłych konstrukcji oraz słów pochodzących z arabskiego i perskiego. Poszukiwano przy tym słów rdzennie tureckich lub wykorzystywano zapożyczenia z języków zachodnioeuropejskich, między innymi z języka francuskiego. Proces ów zwany „oczyszczaniem” przybrał na sile w latach 20. i 30. XX wieku, podczas rządów prezydenta Mustafy Kemala Atatürka.
Od 1928 język turecki zapisywany jest za pomocą alfabetu tureckiego, opartego na literach łacińskich. Alfabet turecki ma 29 liter.
Zarys fonetyki[edytuj | edytuj kod]
Współczesny język turecki posiada 29 głosek.
| Głoska | Polski odpowiednik/wymowa |
|---|---|
| a | a |
| b | b |
| c | między dż a dź |
| ç | między cz a ć |
| d | d |
| e | e |
| f | f |
| g | g |
| ğ | tzw. miękkie g (po samogłoskach: a, ı, o, u) oznacza, że poprzedzająca samogłoska ma być wymawiana długo; przed samogłoskami: e, i, ö, ü wymawiane jest jako pol. j |
| h | h |
| ı | y (właściwie [ɯ]) |
| i | i |
| j | ż |
| k | k (w otoczeniu samogłosek a, ı, o, u wymawia się twardo; w otoczeniu samogłosek e, i, ö, ü wymawia się miękko) |
| l | l |
| m | m |
| n | n |
| o | o |
| ö | brak odpowiednika |
| p | p |
| r | r |
| s | s |
| ş | dźwięk pośredni między sz a ś |
| t | t |
| u | u |
| ü | brak odpowiednika |
| v | w |
| y | j |
| z | z |
W języku tureckim akcent pada z reguły na ostatnią sylabę. Daszek ^ nad samogłoskami a, u (â, û) oznacza zmiękczenie wymowy poprzedzającej spółgłoski, np. kâr [kiar]; î zaś oznacza długą samogłoskę, np.: resmî [rɛsˈmiː] „oficjalny”, dinî [diˈniː] „religijny”.
Samogłoska i nie zmiękcza poprzedzającej ją spółgłoski s (jak w sinus).
Znak apostrofu ’ wskazuje granicę między nazwą własną a sufiksem, który jest do niej dołączony.
Liczebniki i czas[edytuj | edytuj kod]
Liczebniki
| Lp | Liczebnik główny | Liczebnik porządkowy |
|---|---|---|
| 0 | sıfır | (brak) |
| 1 | bir | birinci |
| 2 | iki | ikinci |
| 3 | üç | üçüncü |
| 4 | dört | dördüncü |
| 5 | beş | beşinci |
| 6 | altı | altıncı |
| 7 | yedi | yedinci |
| 8 | sekiz | sekizinci |
| 9 | dokuz | dokuzuncu |
| 10 | on | onuncu |
| 11 | on bir | on birinci |
| 20 | yirmi | yirminci |
| 30 | otuz | otuzuncu |
| 40 | kırk | kırkıncı |
| 50 | elli | ellinci |
| 60 | altmış | altmışıncı |
| 70 | yetmiş | yetmişinci |
| 80 | seksen | sekseninci |
| 90 | doksan | doksanıncı |
| 100 | yüz | yüzüncü |
| 200 | iki yüz | iki yüzüncü |
| 1000 | bin | bininci |
| 10000 | on bin | on bininci |
Miesiące
| Polski | Turecki |
|---|---|
| styczeń | ocak |
| luty | şubat |
| marzec | mart |
| kwiecień | nisan |
| maj | mayıs |
| czerwiec | haziran |
| lipiec | temmuz |
| sierpień | ağustos |
| wrzesień | eylül |
| październik | ekim |
| listopad | kasım |
| grudzień | aralık |
Dni tygodnia
| Polski | Turecki |
|---|---|
| poniedziałek | pazartesi |
| wtorek | salı |
| środa | çarşamba |
| czwartek | perşembe |
| piątek | cuma |
| sobota | cumartesi |
| niedziela | pazar |
Święta religijne i państwowe
| Polski | Turecki |
|---|---|
| Wszystkich Świętych | Azizler Günü |
| Święto Wniebowstąpienia | Miraç Kandili |
| Wigilia Bożego Narodzenia | Noel Arifesi |
| Boże Narodzenie | Noel Günü |
| Wielkanoc | Paskalya |
| Wielka Niedziela | Paskalya Pazartesi |
| Wielki Piątek | Mübarek Cuma Günü |
| wielki post | Büyük Perhiz |
| Niedziela Palmowa | Palmiye Pazarı |
| Nowy Rok | Yılbaşı |
| Ramadan | Ramazan |
| Święto Ofiary | Kurban Bayramı |
| Święta Noc | Kandil Gecesi |
| Święto Republiki | Cumhuriyet Bayramı |
| Dzień zwycięstwa | Zafer Bayramı |
Przypisy
- ↑ Komisja Europejska: Special Eurobarometer 243: Europeans and their Languages (Survey). Europa, 2010-02-14.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Kenneth Katzner: Languages of the World, Third Edition. Routledge, przedruk z Taylor & Francis Books Ltd.. ISBN 978-0415250047.
- ↑ "Turkish Language Program", Uniwersytet w Syracuse
- ↑ Geoffrey Lewis, The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success, Oxford University Press, 2002, str. 26
- ↑ Corpus analysis and variation in ... - Yuji Kawaguchi, Makoto Minegishi, Jacques Durand - Google Books. [dostęp 2011-11-03].
- ↑ Language Materials Project: Turkish. Międzynarodowy Instytut UCLA, Centrum Języków Świata, luty 2007. [dostęp 2007-04-26].
- ↑ Gordon, Raymond G., Jr. (ed.): Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Language Family Trees - Altaic. 2005. [dostęp 2007-03-18].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stachowski Marek: Gramatyka języka tureckiego w zarysie, Kraków 2007.
- B. Podolak, P. Nykiel: Kieszonkowy słownik turecko-polski polsko-turecki, Kraków 2008.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
|
|||||||||||
