Język yuchi
Obszar | |||
---|---|---|---|
Liczba mówiących |
4 (2016) | ||
Pismo/alfabet | |||
Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
Status oficjalny | |||
UNESCO | 5 krytycznie zagrożony↗ | ||
Ethnologue | 8b prawie wymarły↗ | ||
Kody języka | |||
ISO 639-3 | yuc | ||
IETF | yuc | ||
Glottolog | yuch1247 | ||
Ethnologue | yuc | ||
WALS | yuc | ||
Występowanie | |||
W Wikipedii | |||
| |||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Język yuchi – język rdzennych Amerykanów używany w północno-zachodniej Oklahomie, w pobliżu Sapulpy i Bristow.
W 1972 roku James M. Crawford oszacował, że tylko 35 osób posługuje się w różnym stopniu tym językiem[1]. W 2016 roku tylko 4 osoby używały tego języka[2].
Klasyfikacja
[edytuj | edytuj kod]Yuchi jest niekiedy klasyfikowany jako język izolowany, ponieważ nie stwierdzono jego pokrewieństwa z innymi językami. Niektórzy językoznawcy uważali jednak, że yuchi jest w niewielkim stopniu powiązany z rodziną języków makrosiouańskich: Sapir w 1921 r. i 1929 r., Haas w 1951 r. i 1964 r., Elmendorf w 1964 r., Rudus w 1974 r. i Crawford w 1979 r.[3]
W 1997 r. organizacja Euchees United Cultural Historical Educational Efforts (EUCHEE) stwierdziła, że język yuchi ma dwa główne dialekty: Duck Creek/Polecat i Bigpond[4].
Rozpowszechnienie
[edytuj | edytuj kod]Yuchi jest używany w niektórych hrabstwach północno-wschodniej Oklahomy, zamieszkanych przez Yuchi: Tulsa, Okmulgee, i Creek[5]. W 1997 r. tylko 12–19 starszych ludzi z populacji Yuchi liczącej 1500 osób mówiło płynnie w języku yuchi. W 2009 r. żyło już tylko 5 osób, których pierwszym językiem był yuchi.
Historia badań
[edytuj | edytuj kod]W 1885 r. szwajcarski językoznawca Albert Gatschet opisał różne kurioza języka yuchi. Twierdził, że to nie przymiotniki są wyrażane liczbą, a rzeczowniki i że rzeczowniki są zapisywane z dodatkiem partykuły ha (pochodzącej od terminu wahále, oznaczającego wiele), co sprawia, że słowo jest w istocie w liczbie mnogiej. Oprócz tego wskazał na to, że yuchi nie jest już językiem archaicznym, ponieważ posiada fleksję, a liczba podwójna zanikła[6].
W 1907 roku Frank G. Speck opublikował Ethnology of Yuchi Indians, w której zawarł stwierdzenia, że yuchi ma tylko jeden dialekt, że fleksja nie jest cechą charakterystyczną yuchi i że nie ma prawdziwej liczby mnogiej. Te informacje są sprzeczne z badaniami dokonanymi przez Alberta S. Gatscheta w poprzednim wieku[7].
W 1997 r. organizacja Euchees United Cultural Historical Educational Efforts wydała publikację pod nazwą Euchees: Past and Present. Organizacja wskazała na istnienie dwóch dialektów, jednego z Duckcreek/Polecat i drugiego z Bigpond. Zaprzecza to teorii o jednym dialekcie sformułowanej przez Specka w 1907 r.[4]
Status
[edytuj | edytuj kod]Z powodu asymilacji ludności w kulturze anglojęzycznej, do dziś tylko kilka osób posługuje się językiem yuchi w stopniu zaawansowanym.
W 2000 r. szacunkowa liczba osób posługujących się yuchi w stopniu zaawansowanym wynosiła 15, lecz w 2006 r. zmalała do 7[8], w 2010 r. do 5[9] i w 2013 r. do 4[9]. W 2016 r. zmarła rodzima użytkowniczka języka yuchi, Josephine Wildcat Bigler. Była aktywna w nagrywaniu i zachowywaniu języka yuchi dla przyszłych pokoleń[10].
Język yuchi nauczany jest bezpłatnie w szkołach w Sapulpie, w stanie Oklahoma[11].
Fonologia
[edytuj | edytuj kod]Samogłoski
[edytuj | edytuj kod]przednie | centralne | tylne | |
---|---|---|---|
przymknięte | i | u | |
średnie | e ɛ̃ | o | |
otwarte | æ | a ã |
Spółgłoski
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Crawford i inni, Studies in southeastern Indian languages, Ateny: University of Georgia Press, 1975, ISBN 0-8203-0334-8, OCLC 1259491 [dostęp 2020-10-28] .
- ↑ Yuchi / Euchee alphabet, pronunciation and language [online], omniglot.com [dostęp 2020-10-28] .
- ↑ Marianne Mithun , The Languages of Native North America, Cambridge: Cambridge University Press, 2001 .
- ↑ a b Euchees: Past and Present, Sapulpa: E.U.C.H.E.E, 1997 .
- ↑ William C. Sturtevant , Handbook of North American Indians, Waszyngton: Smithsonian Institution, ISBN 978-0-16-080388-8, OCLC 13240086 [dostęp 2020-10-28] .
- ↑ Albert Gatschet , The Yuchi Tribe and its Language, „Science”, 5.112, 1885, s. 253 .
- ↑ Frank G. Speck , Ethnology of Yuchi Indians, Philadelphia: University Museum – UPenn, 1909 .
- ↑ IWS Language Status [online], ahalenia.com [dostęp 2020-10-28] .
- ↑ a b Our partners and advisors: The Euchee Language Project [online], Cultural Survival, 8 kwietnia 2016 [dostęp 2020-10-28] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-08] .
- ↑ One of the Last Remaining Native Yuchi Speakers Passes [online], www.culturalsurvival.org [dostęp 2020-10-28] (ang.).
- ↑ EUCHEELP.ORG [online], eucheelp.org [dostęp 2020-10-28] .