Przejdź do zawartości

Języki mieszane

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Języki mieszane[1], języki hybrydowe[2][3] – języki kształtujące się w sytuacji kontaktu językowego, łączące elementy dwóch lub kilku języków[4]. Ich status z perspektywy językoznawstwa historyczno-porównawczego nie został dobrze ustalony[3]. Przeważnie powstają w społecznościach dwujęzycznych[5].

Na płaszczyźnie strukturalnej i słownikowej języki mieszane dają się sprowadzić do języków źródłowych (przeważnie dwóch), czym różnią się od innych typów języków kontaktowych(inne języki): pidżynowych i kreolskich[5]. Morfosyntaktyka pochodzi z jednego języka, słownictwo zaś z drugiego[6]. U genezy języków pidżynowych i kreolskich najczęściej stoi szereg różnych języków, i choć korzenie ich słownictwa są łatwe do ustalenia, to ich struktura gramatyczna ma zwykle niejasne, trudne do określenia podłoże[5][7]. Do wyróżników języka mieszanego należą także inne okoliczności powstawania oraz sposób funkcjonowania w przestrzeni społecznej. O ile języki kreolskie powstają z potrzeby porozumienia się między różnymi grupami ludności, to języki mieszane kształtują się w grupach, które już mają wspólne środki komunikacji[8][9]. Język mieszany często współistnieje z pokrewnymi mu językami źródłowymi, niekoniecznie spełniając dla danej społeczności rolę języka ojczystego, w przeciwieństwie do języków kreolskich, które są przyjmowane jako prymarne języki etniczne[8]. Języki mieszane służą wyrażaniu nowej tożsamości społecznej[8] lub podtrzymywaniu tożsamości etnicznej w nowym środowisku językowym[9].

Języki mieszane należą do kategorii języków kontaktowych, podobnie jak języki pidżynowe i kreolskie[4]. Często, choć nie zawsze, języki mieszane są wyraźnie odróżniane od pidżynowych i kreolskich[10][11]. W innym ujęciu języki pidżynowe i kreolskie rozpatruje się jako typy języków mieszanych[3][12][13]. Językami mieszanymi zajmuje się subdyscyplina językoznawstwa – kreolingwistyka[1]. W języku angielskim języki mieszane bywają określane różnymi terminami; poza określeniem mixed languages w użyciu są terminy: split languages, intertwined languages, hybrid languages, fusion languages, fused lects[14].

Pewien stopień wymieszania wykazują wszystkie języki świata, czego świadectwem jest występowanie zapożyczeń słownikowych (np. w przypadku języka angielskiego jedynie ok. 26% leksyki ma pochodzenie germańskie)[15]. Rozróżnienie między językami mieszanymi a językami podlegającymi zjawiskom socjolingwistycznym (kontakt językowy, code switching – przełączanie kodów, zapożyczanie itp.) nie zostało dobrze wypracowane na gruncie lingwistyki[16]. Niektórzy językoznawcy wskazują jednak na istnienie zjawiska mieszania (hybrydyzacji) języków, a języki mieszane uznają za odrębną warstwę języków, skutecznie wymykającą się tradycyjnym teoriom lingwistycznym[3][17]. Przykładowo V. Velupillai (2015) omawia języki mieszane jako samodzielne i pełnoprawne systemy językowe, stwierdzając, że nie chodzi o prostą modyfikację języków źródłowych czy też jednostkowy code switching. Ich użycie trzyma się bowiem spójnych wzorców (zarówno na poziomie jednostki, jak i zbiorowości), a zmiany następujące w językach źródłowych niekoniecznie znajdują odzwierciedlenie w języku mieszanym[8]. Początkowa dwujęzyczność (znajomość języków źródłowych) może wręcz zostać utracona w późniejszych pokoleniach[18].

Do postulowanych języków mieszanych lub języków wykazujących pewne cechy hybrydowe należą m.in. następujące języki: miszif (Ameryka Północna; mieszanka języka kri i kanadyjskiej odmiany języka francuskiego), Media Lengua(inne języki) (Ekwador; łączący gramatykę keczua z leksyką hiszpańską)[6][19], ma’a/mbugu(inne języki) (Tanzania; łączący gramatykę bantu z leksyką kuszycką)[6], pecok i javindo (Indonezja, nakładające cechy gramatyki malajskiej i jawajskiej na holenderską bazę leksykalną)[20], malajski makasarski (Indonezja; łączący leksykę malajską z elementami gramatyki makasarskiej)[21], malajski Sri Lanki (Sri Lanka, łączący leksykę malajską z gramatyką tamilską i syngaleską)[22], tetum/tetun-dili (Timor Wschodni, czerpiący z zasobów austronezyjskiego tetum i zasobów portugalskich, w tym leksyki portugalskiej)[23][24], wutun(inne języki) (Chiny, łączący leksykę mandaryńską ze strukturą języka amdo)[25], wilamowski (Wilamowice, mieszający pierwotne podłoże germańskie z elementami języka polskiego)[26].

Pod pojęciem języków mieszanych rozumie się też takie odmiany językowe, w których jednocześnie występują składniki języka standardowego (ogólnego) i elementy dialektalne. Kody mieszane wykształciły się chociażby w Polsce, łącząc elementy języka ogólnopolskiego i gwar wiejskich[27].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Knapik i Chruszczewski 2023 ↓, s. 64.
  2. ↑ Agnieszka Doczekalska, Język prawny w tworzeniu i transpozycji prawa Unii Europejskiej. Procesy hybrydyzacji, Warszawa: Wolters Kluwer, 2021, s. 109, ISBN 978-83-8223-912-6, ISBN 978-83-8223-209-7, OCLC 1332824383.
  3. ↑ a b c d Jozef Mistrík i inni, Encyklopédia jazykovedy, Bratislava: Obzor, 1993, s. 181, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
  4. ↑ a b Velupillai 2015 ↓, s. 69.
  5. ↑ a b c Velupillai 2015 ↓, s. 69–70.
  6. ↑ a b c Peter Bakker, Pieter Muysken, Mixed languages and language intertwining, [w:] Jacques Arends, Pieter Muysken, Norval Smith (red.), Pidgins and Creoles: An introduction, Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing, 1994 (Creole Language Library 15), s. 41–52, DOI: 10.1075/cll.15.08bak, ISBN 978-90-272-9950-5, OCLC 705531391 (ang.).
  7. ↑ Peter Bakker, A Language of Our Own: The Genesis of Michif, the Mixed Cree-French Language of the Canadian Metis, New York–Oxford: Oxford University Press, USA, 1997 (Oxford Studies in Anthropological Linguistics 10), s. 195, ISBN 0-19-509711-4, ISBN 978-0-19-802575-7, OCLC 469632450 (ang.).
  8. ↑ a b c d Velupillai 2015 ↓, s. 70.
  9. ↑ a b Jan Pokorný, Lingvistická antropologie: jazyk, mysl a kultura, Praha: Grada Publishing, 2010, s. 149, ISBN 978-80-247-2843-8 (cz.).
  10. ↑ Knapik i Chruszczewski 2023 ↓, s. 88.
  11. ↑ Witold Mańczak, Języki romańskie, [w:] Leszek Bednarczuk (red.), Języki indoeuropejskie, t. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 571–644, ISBN 83-01-05763-7, OCLC 1150622633, patrz s. 640.
  12. ↑ Barbara Hlibowicka-Węglarz, O „cudownych formacjach”, czyli rzecz o językach kreolskich, „LingVaria”, 13 (25), 2018, s. 21–36, DOI: 10.12797/lv.13.2017.25.02, ISSN 2392-1226.
  13. ↑ Jiří Černý, Malé dějiny lingvistiky, Praha: Portál, 2005, s. 209, ISBN 978-80-7178-908-6, OCLC 892051404 (cz.).
  14. ↑ Afifa Eve Kheir, Passing the Test of Split: Israbic-A New Mixed Language, „Journal of Language Contact”, 15 (1), 2022, s. 110–156, DOI: 10.1163/19552629-15010003, ISSN 1877-4091, OCLC 9693917615 [dostęp 2025-06-28] (ang.).
  15. ↑ Ghil’ad Zuckermann, Revivalistics: From the Genesis of Israeli to Language Reclamation in Australia and Beyond, New York: Oxford University Press, 2020, s. 31, DOI: 10.1093/oso/9780199812776.001.0001, ISBN 978-0-19-981277-6, ISBN 978-0-19-981279-0, ISBN 978-0-19-009704-2, OCLC 1228832783 (ang.).
  16. ↑ Yaron Matras, Mixed languages: a functional–communicative approach, „Bilingualism: Language and Cognition”, 3 (2), 2000, s. 79–99, DOI: 10.1017/S1366728900000213 [zarchiwizowane z adresu 2020-06-03] (ang.).
  17. ↑ Jozef Genzor, Jazyky sveta: história a súčasnosť, Bratislava: Lingea, 2015, s. 497, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).
  18. ↑ Slomanson 2024 ↓, s. 239–240.
  19. ↑ Robert Lawrence Trask, The Dictionary of Historical and Comparative Linguistics, Chicago: Fitzroy Dearborn, 2000, s. 214–215, ISBN 1-57958-218-4, OCLC 1101226560 (ang.).
  20. ↑ Slomanson 2024 ↓, s. 240, 243–245.
  21. ↑ K. Alexander Adelaar, David J. Prentice, Cornelis D. Grijns, Hein Steinhauer, Aone van Engelenhoven, Malay: its history, role and spread, [w:] Stephen A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon (red.), Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1996 (Trends in Linguistics. Documentation 13), s. 673–693, DOI: 10.1515/9783110819724.2.673, ISBN 978-3-11-081972-4, OCLC 1013949454 (ang.), patrz s. 682.
  22. ↑ Velupillai 2015 ↓, s. 75.
  23. ↑ Slomanson 2024 ↓, s. 246.
  24. ↑ K. Alexander Adelaar, Contact languages in Indonesia and Malaysia other than Malay, [w:] Stephen A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon (red.), Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1996 (Trends in Linguistics. Documentation 13), s. 695–711, DOI: 10.1515/9783110819724.2.695, ISBN 978-3-11-081972-4, OCLC 1013949454 (ang.), patrz s. 706.
  25. ↑ Velupillai 2015 ↓, s. 76.
  26. ↑ Alexander Andrason, Vilamovicean – A Germanic-Slavic Mixed Language?, „Studies in Polish Linguistics”, 10 (2), 2015, s. 57–85, DOI: 10.4467/23005920SPL.15.003.3560, ISSN 1732-8160, OCLC 998818302 [dostęp 2024-09-27] (ang.).
  27. ↑ Zygmunt Zagórski, Kilka uwag o formalno-funkcjonalnym zróżnicowaniu współczesnego języka polskiego, [w:] Stanisław Kania (red.), Wokół społecznego zróżnicowania języka, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 1996 (Uniwersytet Szczeciński. Materiały. Konferencje 13), s. 161–167, OCLC 39261719, patrz s. 163.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Języki_mieszane&oldid=77099529”