Przejdź do zawartości

Języki paleobałkańskie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Języki paleobałkańskie – zróżnicowany zbiór starożytnych języków, które były używane głównie na terenach Bałkanów (stąd ich nazwa), a część z nich także w Azji Mniejszej oraz Italii[1]. Należą one (z wyjątkiem języka pelazgijskiego, którego status nie został ustalony) do języków indoeuropejskich. W większości znane są jedynie z niewielkiej liczby źródeł pisanych (a w niektórych przypadkach wyłącznie z nazw miejscowych lub imion), z związku z czym ich dokładne stanowiska filogenetyczne w obrębie rodziny są przedmiotem wielu spekulacji oraz kontrowersji[2].

Przynależność

[edytuj | edytuj kod]
Mapa. Kontury Bałkanów, Italii i Azji Mniejszej. Różnokolorowe obszary
Przybliżony zasięg geograficzny wybranych języków paleobałkańskich między V a I w. p.n.e. Obszary kreskowane oznaczają ekspansję celtycką (zielone) i grecką (żółte). Kwadracikami oznaczono dackie nazwy miejscowe, kółeczkami – trackie

     wenetyjski

     ilirski(e)

     peoński

     mesapijski

     grecki (klasyczny)

     dacki

     tracki

     frygijski

Do paleobałkańskich zaliczane są takie języki jak[3]:

Klasyfikacja

[edytuj | edytuj kod]

Dacki i tracki wchodziły w skład kompleksu trackiego, będącego zespołem dialektów jednego lub większej liczby języków[4]. Dacki bywa uważany za bliski trackiemu[5] lub za jego odmianę[6], choć Glottolog klasyfikuje oba jako odrębne języki o nieustalonej pozycji[7]. Dawniej przydzielano je do dwóch różnych grup – dacki umieszczano w gałęzi dako-myzyjskiej[c] (której pozostałością jakoby miał być język albański), a tracki zestawiano z ormiańskim w języki tracko-ormiańskie[8]. Według zaś alternatywnej hipotezy były określane jako „bałtoidalne” – rzekomo zbliżone do języków bałtyckich, a być może nawet należące do nich[9].

Do grupy tracko-ormiańskiej zaliczano w starszej literaturze również język frygijski (używany w Azji Mniejszej[10]), który był uważany za spokrewniony z dialektami trackimi[8]. W XXI w. językoznawcy odrzucają tę hipotezę i wskazują na jego bliższe związki z grupą helleńską, umieszczając go bezpośrednio w niej[11] bądź też postulując istnienie szerszej kategorii grecko-frygijskiej[12]. Do tej drugiej włączony również został słabo zaświadczony myzyjski – aczkolwiek jedynie jako dialekt frygijskiego[13]. Niewiele też wiadomo o peońskim, przez co niemożliwe jest ustalenie jego związków z innymi językami; najczęściej spekuluje się, że należał on do kompleksu ilirskiego[14]. Nie jest jednak pewne, czy dialekty wchodzące w skład tego ostatniego tworzyły zaledwie jeden język, czy też większą ich liczbę. Odrębnym językiem ilirskim, a nie tylko dialektem, mógł być panoński[15].

Z ilirskimi jest łączony również mesapijski (którym mówiono na terenach dzisiejszej Apulii we Włoszech[10]) – bądź jako jeden z ich dialektów[16], bądź też jako blisko spokrewniony z nimi język, z którymi miałby tworzyć odrębną grupę iliro-mesapijską[10]. Bywały one także zestawiane wraz z trackimi w większą kategorię języków tracko-ilirskich[17]. Niektórzy badacze uważają, że z jednego z języków lub dialektów Ilirów wywodzi się język albański[18]. Tezy tej nie da się jednak obecnie zweryfikować, gdyż ilirskie ślady językowe zachowały się niemal wyłącznie w imionach i nazwach miejscowych[19]. Wreszcie wenetyjski (z terenów dzisiejszych północno-wschodnich Włoch[20]), który bywa sytuowany w grupie italskiej jako jej odrębna gałąź[21]. Proponowane jest jego pokrewieństwo z sąsiednim językiem liburnijskim, jednak brakuje na to mocniejszych dowodów[15].

Natomiast trudności w klasyfikacji nie sprawiają języki grecki i staromacedoński. Są one umieszczane w grupie helleńskiej – bądź jako języki siostrzane, bądź też staromacedoński bywa uznawany za dialekt starożytnej greki†[22]. Rozważano również miejsce przedgreckiego języka pelazgijskiego[23][24], lecz dotychczasowe próby udowodnienia jego indoeuropejskiego charakteru kończyły się porażką[25].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Dakowie i Getowie byli tą samą grupą etniczną, mówiącą tym samym językiem (zob. Katičić 1976 ↓, s. 131-132).
  2. ↑ Język ten nie ma nic wspólnego ze współczesnym macedońskim, należącym do grupy słowiańskiej – są to dwa różne języki.
  3. ↑ Drugi człon nazwy odnosi się do dialektów myzyjskich z terenów Mezji (zob. Milewski 2004 ↓, s. 138), nie zaś do języka myzyjskiego z Myzji.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Václav Blažek, Paleo-Balkanian Languages I: Hellenic Languages, „Sborník prací Filozofické fakulty brněnské univerzity”, 10, 2005, s. 15-33, ISSN 0231-7710 (ang.).
  2. ↑ Benjamin W. Fortson, Indo-European Language and Culture. An Introduction, Malden–Oksford: Blackwell Publishing, 2004, s. 400-401, ISBN 978-1-4051-0316-9 (ang.).
  3. ↑ Radoslav Katičić, Ancient Languages of the Balkans, Haga–Paryż: Mouton, 1976, s. 14, 71-188, ISBN 3-11-119733-6 [zarchiwizowane] (ang.).
  4. ↑ Radoslav Katičić, Ancient Languages of the Balkans, Haga–Paryż: Mouton, 1976, s. 128-153, ISBN 3-11-119733-6 [zarchiwizowane] (ang.).
  5. ↑ James P. Mallory, Douglas Q. Adams, Encyclopedia of Indo-European Culture, Londyn: Fitzroy Dearborn Publishers, 1997, s. 145, ISBN 1-884964-98-2 [zarchiwizowane] (ang.).
  6. ↑ Robert L. Trask, Dictionary of Historical and Comparative Linguistics, Chicago–Londyn: Fitzroy Dearborn Publishers, 2000, s. 343, ISBN 978-1-57958-218-0 [zarchiwizowane] (ang.).
  7. ↑ Harald Hammarström i inni red., Family: Unclassified Indo-European, [w:] Glottolog 5.1 [online], Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, 29 października 2024 [dostęp 2025-05-01] [zarchiwizowane z adresu 2024-11-08] (ang.).
  8. ↑ a b Tadeusz Milewski, Językoznawstwo, wyd. 7, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 137-138, ISBN 83-01-14244-8, OCLC 749429940.
  9. ↑ Harvey E. Mayer, Dacian and Thracian as Southern Baltoidic, „Lituanus”, 2 (38), 1992, s. 24-30, ISSN 0024-5089 (ang.).
  10. ↑ a b c Tadeusz Milewski, Językoznawstwo, wyd. 7, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 138, ISBN 83-01-14244-8, OCLC 749429940.
  11. ↑ Claude Brixhe, Phrygian, [w:] Roger D. Woodard (red.), The Ancient Languages of Asia Minor, Cambridge–Nowy Jork: Cambridge University Press, 2008, s. 72, ISBN 978-0-511-39353-2 (ang.).
  12. ↑ Harald Hammarström i inni red., Graeco-Phrygian, [w:] Glottolog 4.8 [online], Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, 10 lipca 2023 [dostęp 2023-12-31] [zarchiwizowane z adresu 2023-07-11] (ang.).
  13. ↑ Harald Hammarström i inni red., Mysian, [w:] Glottolog 4.8 [online], Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, 10 lipca 2023 [dostęp 2023-12-31] [zarchiwizowane z adresu 2023-07-11] (ang.).
  14. ↑ Radoslav Katičić, Ancient Languages of the Balkans, Haga–Paryż: Mouton, 1976, s. 119, ISBN 3-11-119733-6 [zarchiwizowane] (ang.).
  15. ↑ a b Radoslav Katičić, Ancient Languages of the Balkans, Haga–Paryż: Mouton, 1976, s. 183, ISBN 3-11-119733-6 [zarchiwizowane] (ang.).
  16. ↑ James P. Mallory, Douglas Q. Adams, Encyclopedia of Indo-European Culture, Londyn: Fitzroy Dearborn Publishers, 1997, s. 379, ISBN 1-884964-98-2 [zarchiwizowane] (ang.).
  17. ↑ Radoslav Katičić, Ancient Languages of the Balkans, Haga–Paryż: Mouton, 1976, s. 167, ISBN 3-11-119733-6 [zarchiwizowane] (ang.).
  18. ↑ James P. Mallory, Douglas Q. Adams, Encyclopedia of Indo-European Culture, Londyn: Fitzroy Dearborn Publishers, 1997, s. 288, ISBN 1-884964-98-2 [zarchiwizowane] (ang.).
  19. ↑ Ranko Matasović, A Grammatical Sketch of Albanian for Students of Indo-European [online], Sveučilište u Zagrebu, 22 sierpnia 2024, s. 4-5 [dostęp 2025-05-01] [zarchiwizowane z adresu 2024-09-08] (ang.).
  20. ↑ Tadeusz Milewski, Językoznawstwo, wyd. 7, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 139, ISBN 83-01-14244-8, OCLC 749429940.
  21. ↑ Tadeusz Milewski, Językoznawstwo, wyd. 7, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 132, 139, ISBN 83-01-14244-8, OCLC 749429940.
  22. ↑ Benjamin W. Fortson, Indo-European Language and Culture. An Introduction, Malden–Oksford: Blackwell Publishing, 2004, s. 405, ISBN 978-1-4051-0316-9 (ang.).
  23. ↑ Radoslav Katičić, Ancient Languages of the Balkans, Haga–Paryż: Mouton, 1976, s. 71-87, ISBN 3-11-119733-6 [zarchiwizowane] (ang.).
  24. ↑ Alfred F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 22, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 [zarchiwizowane] (pol.).
  25. ↑ Robert S.P. Beekes, Pelasgian, [w:] Jared S. Klein, Brian D. Joseph, Matthias A. Fritz (red.), Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics, t. 3, Berlin–Boston: De Gruyter Mouton, 2018, s. 1873-1874, ISBN 978-3-11-054243-1 (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Języki_paleobałkańskie&oldid=77523909”