Jałowiec cuchnący
![]() | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
jałowiec cuchnący | ||
Nazwa systematyczna | |||
Juniperus foetidissima Willd. Sp. Pl., ed. 4, 4: 853 (1806)[3] | |||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
![]() |
Jałowiec cuchnący[5] (Juniperus foetidissima Willd.) – gatunek z rodziny cyprysowatych (Cupressaceae). Występuje w południowo-wschodniej Europie, w Azji Mniejszej i rejonie Kaukazu. Nie jest zagrożony wyginięciem. Uprawiany jest jako roślina ozdobna.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Gatunek naukowo opisał Carl Ludwing von Willdenow w 1806 podczas przygotowywania kolejnej edycji Species Plantarum Linneusza[6]. Holotyp najprawdopodobniej pochodził z Turcji[6].
Występowanie i środowisko
[edytuj | edytuj kod]Występuje w południowo-wschodniej Europie, Azji Mniejszej, we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego[7], sięgając aż do Kaukazu[5]. Występuje od Albanii i Macedonii na południe, w Grecji (po Peloponez, na wyspach Athos i Tasos), na Cyprze, w Libanie, w azjatyckiej części Turcji, ale nie w środkowej części kraju, wzdłuż czarnomorskich wybrzeży Rosji (Noworosyjsk) po Krym. Obecny jest w rejonie Kaukazu i w Azerbejdżanie wzdłuż wybrzeży Morza Kaspijskiego[7][8]. Rośnie w lasach i na stokach gór (na Cyprze znajdywany nawet na wysokości 1950 m n.p.m.)[8]. Łatwo miesza się z jałowcem greckim (J. excelsa)[8]. Oba gatunki preferują suche, ubogie w wodę, kamieniste gleby[8][7]. Jałowiec cuchnący jest ciepłolubny i mało odporny na mróz[8]. W Polsce nie występuje naturalnie, wprowadzany był kilkukrotnie bez powodzenia do upraw w kolekcjach botanicznych w XIX wieku[9].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Krzew i drzewo osiągające wysokość od 15 do 20 m[8] (w uprawie zwykle mniejszy). Średnica pnia dochodzi do 1 m[8]. Młode okazy mają pędy zwarte i koronę w kształcie stożka[5]. U starszych korona często jest nieregularna, pień jest pokrzywiony[8]. U młodszych osobników kora jest gładka, u starszych lekko się złuszcza, jest szorstka, włóknista[8].
- Liście
- Młodociane, obecne na siewkach, ale też czasem obecne i u dorosłych, są trójkanciaste, igłowate, o długości do 8 mm i grubości do 2 mm. Na dojrzałych roślinach i pędach liście są łuskowate, rombowate o długości do 5 mm na grubszych gałązkach i do 2–3 mm na cieńszych, końcowych[8].
- Szyszki
- Męskie liczne, jajowatokuliste, o długości 2–3 mm, rozwijają się na końcach pędów, są żółte do żółtobrązowych. Żeńskie są kulistawe, wyrastają pojedynczo w kątach igieł w szczytowych częściach pędów, są siedzące lub krótkoszypułkowe, barwy niebieskozielonej i średnicy do 3 mm. Dojrzałe szyszki są kuliste, o średnicy 5–13 mm koloru czarniawego lub ciemnoniebieskiego[8]. W każdej szyszce znajduje się sześć łusek nasiennych, ale rozwijają się jedno–dwa nasiona, rzadko trzy. Są one półkuliste (stykając się wyglądają jak jedno kuliste) i jasnobrązowe, o średnicy 5–7 mm[8]. Okazy męskie wytwarzają pyłek od marca do kwietnia[6].
Zagrożenie i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje jałowca cuchnącego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern)[10]. Liczebność populacji nie jest znana, a jej trend uznaje się za stabilny ze względu na brak istotnych zagrożeń[10].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Jego drewno było chętnie wykorzystywane do wyrobu m.in. mebli, obecnie nie ma już takiego znaczenia jak kiedyś[7]. Z jałowca cuchnącego wyrabiało się najprawdopodobniej także olej cedrowy[6]. Obecnie jednak roślina nie ma większego zastosowania[6]. Bywa uprawiany jako roślina ozdobna w odpowiednich warunkach klimatycznych[5]. W Polsce odnotowany był w uprawie w kilku kolekcjach botanicznych w XIX wieku[9].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-01-30] (ang.).
- ↑ M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
- ↑ a b Juniperus foetidissima Willd.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-30].
- ↑ ''Juniperus foetidissima'', [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d Jałowce, [w:] Kiss Marcell , IIIyes Csaba , Iglaki, Warszawa: Buchmann, 2012, s. 57, ISBN 978-83-7670-318-3 [dostęp 2022-01-30] .
- ↑ a b c d e Robert P. Adams , Junipers of the World: The Genus Juniperus, 4th Edition, wyd. 4, 2014, s. 183, ISBN 978-1490723259 [dostęp 2022-01-30] .
- ↑ a b c d Juniperus foetidissima Stinking juniper. Euforgen. [dostęp 2022-01-30]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Juniperus foetidissima Willd 1806. Gymnosperm Database. [dostęp 2022-01-30]. (ang.).
- ↑ a b Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Cz. I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 249. ISBN 83-01-05225-2.
- ↑ a b A. Farjon , Juniperus foetidissima, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2022-01-30] (ang.).
- EoL: 1034928
- EUNIS: 150753
- GBIF: 2684648
- identyfikator iNaturalist: 82696
- IPNI: 262220-1
- ITIS: 822544
- NCBI: 1719643
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2332560
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:262220-1
- Tela Botanica: 165603
- identyfikator Tropicos: 9400099
- USDA PLANTS: JUFO2
- CoL: 6NGHP