Jan Żaryn

Jan Żaryn
Data i miejsce urodzenia	13 marca 1958 Warszawa
Zawód, zajęcie	nauczyciel akademicki, historyk, publicysta
Tytuł naukowy	profesor nauk humanistycznych
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Stanowisko	senator IX kadencji (2015–2019), dyrektor Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego (od 2020)
Odznaczenia

Jan Krzysztof Żaryn (ur. 13 marca 1958 w Warszawie) – polski historyk, zajmujący się w szczególności historią Kościoła katolickiego w Polsce w XX wieku, historią obozu narodowego oraz dziejami emigracji politycznej po 1945, nauczyciel akademicki, profesor nauk humanistycznych. Senator IX kadencji.

Życiorys

Wykształcenie i działalność naukowa

Od 6 roku życia był ministrantem w kościele św. Aleksandra w Warszawie. Absolwent XV Liceum Ogólnokształcącego im. Narcyzy Żmichowskiej w Warszawie. Pod koniec lat 70. uczęszczał na spotkania organizowane przez Towarzystwo Kursów Naukowych. W 1984 ukończył studia na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego ze specjalnością historia archiwalna. Rok później ukończył studia podyplomowe i uzyskał specjalność pedagogiczną. W latach 1980–1984 był członkiem zarządu samorządu studenckiego na Wydziale Historycznym UW.

W latach 1984–1990 pracował jako nauczyciel historii w warszawskich liceach ogólnokształcących (głównie było to II LO im. Stefana Batorego). Od 1997 do 2006 zatrudniony w Instytucie Historii Polski Polskiej Akademii Nauk im. Tadeusza Manteuffla. W 1996 doktoryzował się tam na podstawie pracy pt. Stosunki między władzą państwową a Kościołem katolickim w Polsce w latach 1945–1950. W grudniu 2000 został zatrudniony w Biurze Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej. W 2003 został również wykładowcą Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, początkowo jako kierownik katedry Historii Kościoła w Czasach Najnowszych, później jako profesor w tej katedrze oraz w Instytucie Nauk Historycznych UKSW. Od 2003 do 2006 wykładał także na Uniwersytecie Warszawskim. W 2004, na podstawie rozprawy Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce 1944–1989, uzyskał w Instytucie Historii PAN stopień doktora habilitowanego. Postanowieniem prezydenta RP z 26 lutego 2013 otrzymał tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych.

11 stycznia 2006 został dyrektorem Biura Edukacji Publicznej IPN. 9 kwietnia 2009 usunięto go z tego stanowiska. Decyzję tę podjęto po tym, jak w wywiadzie dla radia Tok FM Jan Żaryn stwierdził, że Lech Wałęsa otrzymał tzw. status pokrzywdzonego bezprawnie. Objął następnie funkcję doradcy prezesa IPN Janusza Kurtyki, którą pełnił do jego śmierci w 2010.

Jego publikacje ukazały się m.in. w „Acta Poloniae Historica”, „Kwartalniku Historycznym”, „Biuletynie IPN”, „Przeglądzie Katolickim”, „Ładzie”, „Gazecie Niedzielnej” w Londynie, „Gazecie Polskiej”, „Arcanach”, „W Sieci”, „Gazecie Polskiej Codziennie” i „Więzi”. W okresie 1995–1998 był redaktorem naczelnym pisma kombatantów NSZ „Szaniec Chrobrego”. W 2012 został redaktorem naczelnym miesięcznika „Na Poważnie”, a w 2013 objął stanowisko redaktora naczelnego miesięcznika „W Sieci Historii”, który powstał w wyniku przekształcenia tego pisma.

Działalność polityczna i społeczna

Działał w Ruchu Młodej Polski. 10 listopada 1982 został zatrzymany przez funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej podczas nielegalnej demonstracji patriotycznej pod zarzutem brania udziału w zbiegowisku i stawiania czynnego oporu, a następnie osadzony został na Białołęce. Wkrótce opuścił więzienie, natomiast wiosną 1983 został uniewinniony przed Sądem Rejonowym w Warszawie. W 1985 związał się na stałe wraz ze swoją żoną ze środowiskiem Studium Kultury Chrześcijańskiej przy kościele św. Trójcy w Warszawie. W 1989 był jednym ze współtwórców Katolickiego Stowarzyszenia Wychowawców, był również długoletnim prezesem oddziału warszawskiego KSW. W 1989 został członkiem NSZZ „Solidarność”. W latach 90. został filistrem Korporacji Akademickiej Arkonia.

W wyborach parlamentarnych w 1993 bezskutecznie ubiegał się o mandat poselski z warszawskiej listy komitetu wyborczego Porozumienie Centrum-Zjednoczenie Polskie (jako protegowany Wojciecha Ziembińskiego).

W 1998 wstąpił do Towarzystwa Miłośników Historii, a także został członkiem komitetu redakcyjnego „Biblioteki im. św. Jadwigi Królowej”, powołanej przez Towarzystwo im. Stanisława ze Skarbimierza. W 1999 objął funkcję sekretarza Komitetu dla Upamiętnienia Polaków Ratujących Żydów, a w 2004 został przewodniczącym Komisji Historycznej tego komitetu. W latach 2000–2003 był członkiem rady programowej Fundacji Dzieło Nowego Tysiąclecia. W 2007 wszedł w skład rady fundatorów Fundacji „Żołnierzy Wyklętych”. Zasiadł również w radzie historycznej Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych. W 2010 został przewodniczącym kapituły Nagrody im. Jacka Maziarskiego.

Wszedł w skład Komitetu Obrony Dobrego Imienia Polski i Polaków. W 2011 objął funkcję prezesa Stowarzyszenia Polska Jest Najważniejsza, powołanego przez członków warszawskiego komitetu poparcia Jarosława Kaczyńskiego w wyborach prezydenckich w 2010. Został również koordynatorem mazowieckich struktur Ruchu Społecznego im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego. W wyborach parlamentarnych w 2011 bez powodzenia startował do Senatu z ramienia Prawa i Sprawiedliwości w okręgu nr 85. W 2012 objął funkcję przewodniczącego Społecznego Komitetu Obchodów Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”.

W wyborach parlamentarnych w 2015 ponownie wystartował do Senatu z ramienia PiS (tym razem w okręgu nr 40), uzyskując mandat senatora IX kadencji. W 2018 został powołany w skład rady przy Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. W lutym 2020 minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński powierzył mu funkcję dyrektora nowopowołanego Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego.

Wypowiedzi, kontrowersje i krytyka

Liczne wypowiedzi Jana Żaryna zostały uznane przez dziennikarzy „Gazety Wyborczej”, „Polityki” i „NaTemat.pl” za nacjonalistyczne, antysemickie, szowinistyczne i fałszywe historycznie.

Przypisuje Niemcom odpowiedzialność za sprowokowanie Polaków do dokonania pogromu w Jedwabnem. Kontrowersje wzbudził przygotowany przez niego projekt uchwały Senatu z okazji rocznicy marca 1968, w której zapisano: władze komunistyczne uruchamiając antysemickie wiece i przymuszając Polaków do brania w nich udziału, a także wprowadzając w przestrzeń publiczną patologiczne nastroje antyżydowskie, nie reprezentowały woli Narodu, a jedynie Moskwy i jej interesy wewnątrzkomunistyczne oraz międzynarodowe. Pogląd ten został skrytykowany przez niektórych historyków, m.in. przez dr. hab. Piotra Osękę oraz prof. Jacka Leociaka z Centrum Badań nad Zagładą Żydów. Jego wypowiedź pod adresem Anny Azari, ambasador Izraela w Polsce: Jeżeli ktokolwiek dziś będzie uważał, że rządy Prawa i Sprawiedliwości w jakimkolwiek stopniu nawiązują do hucpy żydowskiej, prowadzonej przez aparat partyjny 1968 roku, czyli przez moczarowców, to ja na pewno takiej osobie nie podam ręki. Jeżeli to czyni ambasador obcego państwa, to może trzeba poprosić tę panią, by opuściła to państwo, została skrytykowana przez niektórych publicystów i dziennikarzy w Polsce i Izraelu, m.in. prof. Jan Hartman określił ją mianem „skandalicznej”.

W wywiadzie udzielonym w 2016 dla „Naszego Dziennika” działania Komitetu Obrony Demokracji i jego wzywanie do obywatelskiego nieposłuszeństwa wobec rządu Prawa i Sprawiedliwości nazwał „zdradą”. Bardzo chwalił natomiast działalność przedwojennego Obozu Narodowo-Radykalnego.

Dziennikarz „Gazety Wyborczej” Paweł Smoleński odnośnie do Jana Żaryna powiedział: Człowiek, któremu zdarza się wybielać polski faszyzm spod znaku ONR i NSZ.

Odznaczenia i wyróżnienia

W 2005 otrzymał Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. W 2009, za wybitne zasługi w dokumentowaniu i upamiętnianiu prawdy o najnowszej historii Polski, został odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2010 Klub Jagielloński im. Św. Kazimierza przyznał mu wyróżnienie dla historyków zajmujących się dziejami najnowszymi w okresie III RP. W 2014 wyróżniony medalem Polonia Mater Nostra Est. Otrzymał również m.in. Nagrodę im. Jerzego Łojka, Nagrodę im. Ireny i Franciszka Skowyrów, Medal Komitetu Powązkowskiego i Medal Pamiątkowy „10 lat IPN”.

Życie prywatne

Syn Stanisława i Aleksandry z domu Jankowskiej. Żonaty z Małgorzatą, z zawodu historyczką, ma troje dzieci: Annę, Stanisława i Krzysztofa.

Wybrane publikacje

• Głębokie. Historia i zabytki (współautor z Małgorzatą Żaryn), 1992.
• Historia Polski do roku 1795 (współautor z Alicją Dybkowską), 1995.
• Polskie dzieje od czasów najdawniejszych do współczesność (współautor z Alicją Dybkowską i Małgorzatą Żaryn), 1995.
• Kościół a władza w Polsce. 1945–1950, 1997.
• Stolica Apostolska wobec Polski i Polaków w latach 1944–1958 w świetle materiałów ambasady RP przy Watykanie. Wybór dokumentów, 1998.
• Leszek Prorok – człowiek i twórca, 1999.
• Kościół w Polsce w latach przełomu (1953–1958). Relacje ambasadora RP przy Stolicy Apostolskiej, 2000.
• Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989), 2003.
• Kościół w PRL, 2004.
• Kościół, naród, człowiek, czyli opowieść optymistyczna o Polakach w XX wieku, 2013.
• Polska na poważnie, 2013.
• Polska pamięć. O historii i polityce historycznej, 2017.
• Polska wobec zagłady Żydów, 2019.