Jan Zapolski (ksiądz)

Jan Zapolski

Data urodzenia	28 marca 1619
Data śmierci	11 stycznia 1689
wikariusz generalny i komisarz Polskiej Prowincji Cystersów
Okres sprawowania	1661–1689
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Inkardynacja	cystersi

Jan Zapolski herbu Pobóg, (ur. 28 marca 1619 w Rokszycach, zm. 11 stycznia 1689 w drodze z Piotrkowa Trybunalskiego do Lądu) – od 1644 opat klasztoru cystersów w Lądzie, wcześniej kanonik katedry krakowskiej i gnieźnieńskiej i sekretarz króla Władysława IV, od 1661 komisarz i wikariusz generalny zakonu cystersów.

Urodził się w rodzinie szlacheckiej, jego ojcem był pełniący urzędy kasztelana wieluńskiego oraz stolnika sieradzkiego Wojciech Zapolski, a matką Jadwiga z d. Lasocka. Jeszcze w młodości został kanonikiem kapituły przy katedrze wawelskiej i katedrze gnieźnieńskiej, a wkrótce potem dodatkowo objął stanowisko jednego z sekretarzy króla Władysława IV i piastował je do końca życia. Następnie wstąpił do zakonu cysterskiego, składając śluby na początku 1643. W następnym roku mianowano go opatem klasztoru w Lądzie, którym pozostał do śmierci (są też prace, w których śluby zakonne i mianowanie opatem lokuje się w tym samym, 1646).

Był członkiem Trybunału Głównego Koronnego w 1648, gdy dodatkowo wybrano go na prezydenta tego ciała sądowniczego, i w roku następnym.

W 1651, w czasie powstania chłopskiego w dobrach zakonu cystersów, które wybuchło pod wpływem wysłanników Chmielnickiego, kierował wojskami przysłanymi przez biskupów Kazimierza Czartoryskiego i Karola Wazę do stłumienia powstania. Podczas potopu szwedzkiego zgromadził oddział powstańczy i na jego czele w maju 1656 obległ i zdobył Koło, następnie wystawił chorągiew wojska, która jesienią tego roku wzięła udział w udanym ataku wojsk wielkopolskich na Brandenburgię (nie wiadomo, czy osobiście uczestniczył w tym najeździe).

Na początku 1661 kapituła cysterskiej prowincji wybrała go wikariuszem generalnym i komisarzem Polskiej Prowincji Cystersów i na stanowisku tym pozostał do śmierci. W 1673 doprowadził do powstania seminarium teologicznego dla cystersów, lokując je w klasztorze w Mogile. Ponadto wspierał finansowo druk książek różnych autorów oraz naukę młodzieży.

Zapolski był inicjatorem barokowej przebudowy kościoła cystersów w Lądzie, w 1651 podpisał z architektem Tomassem Poncino kontrakt na przebudowę średniowiecznej świątyni. Po zatargach z architektem, zakończonych procesem przed sądem królewskim i wyrokiem dla Poncina oraz wieloletnim przestojem w pracach remontowych, w 1679 podjął decyzję o rozbiórce poprzedniej świątyni, a do budowy nowego kościoła zatrudnił królewskiego architekta Giuseppe Simone Bellottiego. W czasie rządów Zapolskiego zdążono wymurować wszystkie ściany, ale sklepienia i dekoracje, m.in. stiukami wykonano tylko dla wschodniej części kościoła: prezbiterium i transeptu (budowlę ukończyli następcy Zapolskiego). Zapolski był fundatorem stiuków na sklepieniu oraz stalli zachowanych w prezbiterium kościoła. .

Zachował się portret Zapolskiego z planem Bellottiego w dłoni, malowany jeszcze za życia modela i przechowywany współcześnie w klasztorze, w którym znajduje się także jego portret z 1722 pędzla Adama Swacha na fryzie w dawnym kapitularzu klasztoru lądeckiego. Ponadto jego portret trumienny (na początku XXI w. znajdował się w parafialnym kościele w Zagórowie).

Bibliografia

• Mikołaj Kamiński, Dawne opactwo zakonu cysterskiego w Lądzie nad Wartą. Zarys dziejów i zabytki sztuki, Ląd 1936. s. 77-78.
• Kazimierz Lepszy: Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1968.
• Janusz Nowiński, Opat Lądu Jan Zapolski, inicjator barokowej przebudowy, wystroju i wyposażenia kościoła Najświętszej Marii Panny i św. Mikołaja w Lądzie, i jego portret, „Artifex novus” 4/2020, s. 68-84.
• Bartosz Staręgowski, 2020: Szabla i krucyfiks. Działalność wojskowa Jana Zapolskiego – opata lędzkiego. Nasza Przeszłość, tom 134, s.: 151-168. DOI: [1].