Janusz Korczak

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez John Belushi (dyskusja | edycje) o 10:21, 12 lip 2009. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
{{{imię i nazwisko}}}
[[Plik:{{{grafika}}}|240x240px|alt={{{alt grafiki}}}|{{{opis grafiki}}}]]
{{{opis grafiki}}}
Data i miejsce urodzenia

{{{data urodzenia}}}
{{{miejsce urodzenia}}}

Data i miejsce śmierci

{{{data śmierci}}}
{{{miejsce śmierci}}}

Odznaczenia
{{{odznaczenia}}}
[[commons:{{{commons}}}|Multimedia w Wikimedia Commons]]

Janusz Korczak, właściwie Henryk Goldszmit, ps. Stary Doktor (ur. 22 lipca 1878 lub 1879 w Warszawie, zm. około 6 sierpnia 1942 w Treblince) – polski pedagog, publicysta, pisarz i lekarz żydowskiego pochodzenia. Prekursor działań na rzecz praw dziecka i całkowitego równouprawnienia dziecka. Wprowadził samorządy wychowanków, które miały prawo stawiać przed sądem swoich wychowawców. Wprowdził pierwsze pismo publikowane przez dzieci. Prekursor działań resocjalizacji nieletnich, diagnozowania wychowawczego, opieki nad dzieckiem trudnym.

Życiorys

Historia życia Janusza Korczaka opisana jest w szeregu książek. [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18] [19] [20] [21] [22] [23] [24] [25] [26] [27] [28] [29] [30] [31] [32] [33] [34] [35] [36] [37] [38] [39] [40] [41] [42] [43] Film Korczak opowiada historię życia Janusza Korczaka i częsciowo historię wywiezienia przez hitlerowców dzieci z Domu Sierot do Treblinki.

Przodkowie

Urodził się w rodzinie Cecylii z Gębickich i zamożnego adwokata Józefa Goldszmita. Ten jednak zaniedbał formalności metrykalne i stąd nie da się ustalić dokładnego roku urodzenia Korczaka. Jego pradziadek był szklarzem, zaś dziadek, Hersz Goldszmit lekarzem w Hrubieszowie[44]. Jego rodzina była zasymilowana.

Dzieciństwo

Rodzina Goldszmitów mieszkała przy ulicach: Bielańska 18 (prawdopodobne miejsce urodzenia), Krakowskie Przedmieście 77, Miodowa 19, Pl. Krasińskich 3, Nowosenatorska 6 (dziś ul. Moliera). Lata szkolne (1886-1897) spędził w szkole początkowej Augustyna Szmury na ul. Freta, następnie uczęszczał do ośmioklasowego gimnazjum na warszawskiej Pradze (obecnie VIII Liceum Ogólnokształcące im. Władysława IV w Warszawie). Szkoła, jak wszystkie w tym czasie w zaborze rosyjskim, była z językiem wykładowym rosyjskim, gdzie nawet język polski i religię wykładano po rosyjsku. W wieku 15 lat, jak napisał w swoim pamiętniku: ... padłem w szaleństwo, furię czytania. Świat mi znikł sprzed oczu, tylko książka istniała.

Dorastanie i dojrzewanie Janusza Korczaka przebiegało w trudnych warunkach materialnych. Po śmierci ojca w 1896 jako uczeń V klasy (miał wtedy 17-18 lat) udzielał korepetycji, by pomóc w utrzymaniu rodziny.

Lekarz

W 1898 rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Cesarskiego w Warszawie. Latem 1899 roku Korczak pojechał do Szwajcarii, aby bliżej poznać działalność i twórczość pedagogiczną Pestalozziego. Zwiedzając kraj szczególnie interesował się szkołami, szpitalami dla dzieci, a także bezpłatnymi czytelniami pism dla dzieci i młodzieży. W 1905 po wysłuchaniu pięcioletniego kursu nauk medycznych i złożeniu obowiązującego egzaminu otrzymał dyplom lekarza 17 marca 1905. Pomiędzy 1903-1912 pracuje jako pediatra w Szpitalu dla Dzieci im. Bersonów i Baumanów przy ul. Śliskiej 51 – Siennej 60 (dom przechodni). Korczak jako lekarz miejscowy korzystał ze służbowego mieszkania na terenie szpitala; otrzymywał 200 rubli rocznie w czterech ratach; na każde wezwanie udawał się do chorego. Współpracował z Samuelem Goldflamem, z którym podjął szeroką działalność społeczną. Pomiędzy 1904 - 1905 bierze udział jako lekarz wojskowy w wojnie rosyjsko-japońskiej. W 1907 pojechał na cały rok do Berlina, aby uzupełnić swe wiadomości medyczne. Słuchał wykładów (za które sam płacił) i odbywał praktykę w klinikach dziecięcych; zwiedzał też różne zakłady wychowawcze. W 1911 roku podjął decyzję, że nie założy rodziny[45]. Pomiędzy 1914 - 1918 jest jest młodszym ordynatorem szpitala dywizyjnego na froncie ukraińskim; następnie jest odwołany do pracy lekarskiej w przytułkach dla dzieci ukraińskich pod Kijowem. Pracuje na krótko do domu wychowawczego dla chłopców polskich w Kijowie, który prowadzi Maryna Rogowska-Falska. W 1918 Korczak wraca do Warszawy i czasowo pracuje w szpitalu epidemicznym w Łodzi i na Kamionku pod Warszawą.

Działalność literacka i radiowa

W 1898 bierze udział w konkursie na sztukę teatralną, ogłoszonym przez Kurier Warszawski. Korczak wysyła czteroaktowy dramat Którędy? pod pseudonimem Janasz Korczak. Lekturze powieści Kraszewskiego Historii o Janaszu Korczaku i pięknej miecznikównie i błędowi zecera (Janasz - Janusz) zawdziecza swój późniejszy pseudonim.

W lutym 1900 pod pseudonimem Hen-Ryk zaczyna współpracować z tygodnikiem satyrycznym Kolce jako współautor zespołowo pisanej sensacyjnej powieści Lokaj. Od 1901 roku pisze felietony. W 1901 Ukazuje się powieść Dzieci ulicy, najpierw w odcinkach w Czytelni dla Wszystkich (nr 1 - 18) a następnie w wydaniu książkowym. Pomiędzy 1903 - 1905 jest felietonistą w tygodniku Głos (tygonik), w którym prowadzi rubrykę Na widnokręgach. W styczniu 1904 na łamach Głosu zaczyna ukazywać się w odcinkach powieść Dziecko salonu. W 1906 drukuje w wydaniu książkowym książkę Dziecko salonu. W 1939 wydaje: Pedagogika żartobliwą, Moje wakacje, Gadaninki radiowe Starego Doktora.

W 1926 założył Mały Przegląd (1926-1939), który redagował przez 4 lata (1926-1930). Pismo było tygodniowym dodatkiem do czasopisma Nasz Przegląd i było unikalnym wydawnictwem pisanym przez dzieci i młodzież. Prowadził szeroką działalność popularyzatorską w obronie praw dziecka za pośrednictwem radia. Sekretarzem, a potem współpracownikiem Korczaka był Igor Newerly.We wrześniu 1939 był Korczak prelegentem w Polskim Radiu.

Działalność społeczna

W grudniu 1899 zostaje aresztowany za działalność w czytelniach Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. Był w szesnastoosobowej grupie założycielskiej Haszomer Hacair, powstałej w 1916 w Wiedniu żydowskiej organizacji skautowej.

Do Wolnomularstwa wstąpił najpóźniej w 1925 roku. Inicjowany był w Loży „Gwiazda Morza” Międzynarodowej Federacji „Le Droit Humain” powołanej aby „pogodzić wszystkich ludzi, których dzielą bariery religii, i poszukiwać prawdy przy zachowaniu szacunku dla drugiego człowieka”[46].

Dom Sierot - sierociniec dla dzieci, zdjęcie z około 1935 roku. Korczak mieszkał na poddaszu.

Getto Warszawskie

W gettcie nosił polski mundur wojskowy i nie zgadzał się na noszenie niebieskiej Gwiazdy Dawida bo uważał, że jest to desakracja symbolu. W ostatnich trzech miesiącach swojego życia, od maja 1942 roku, pracował nad pamiętnikiem (opublikowanym w Warszawie w 1958 roku) z getta warszawskiego. Pisanie rozpoczął w 1939 roku, przestał pisać dziennik przez około 2.5 roku kiedy całą jego energię zajęła opieka nad dziećmi z Domu Sierot. W tym czasie zastanawiał się nad popełnieniem samobójstwa i eutanazją noworodków i starych ludzi w gettcie; miał środki na popełnienie samobójstwa. Igor Newerly próbował w tym czasie dostarczyć Korczakowi lipne dokumenty, ale Korczak odmówił wyjścia z getta.[47] Jego ostatni zapisek w Dzienniku jest z 5 lub 6 sierpnia, 1942 i dotyczy roślin i niemieckiego żołnierza stojącego koło muru getta.

Ostatni marsz

Zginął wraz ze swymi wychowankami wywieziony z getta w 1942 około 5-7 sierpnia 1942, dobrowolnie towarzysząc im w drodze na śmierć w komorze gazowej w obozie zagłady w Treblince, mimo że miał możliwość ucieczki z getta.

Rankiem 5 lub 6 sierpnia 1942 obszar Małego Getta został otoczony przez SS oraz przez żołnierzy ukraińskich i łotewskich. W.g. pamiętnika prowadzonego na bieżąco przez Abrahama Lewina wypadki nastąpiły 7 sierpnia. Pochód wyruszył sprzed Resursy Kupieckiej przy ulicy Śliskiej 9. Nie wiadomo dokładnie, jak szli na Umschlagplatz, być może przez Karmelicką i Zamenhoffa do Stawek, a może od Żelaznej i Smoczej. Korczak prowadził pochód swoich dzieci idąc bez kapelusza, w wysokich butach wojskowych, i trzymając dwoje dzieci za rękę.[48] W wymarszu uczestniczyło 192 dzieci i dziesięcioro opiekunów, m.in Stefania Wilczyńska. Dzieci maszerowały czwórkami i niosły flagę Króla Maciusia I. Tego samego dnia hitlerowcy wywieźli z Umschlaplatz 4,000 dzieci i ich opiekunów z sierocinców w gettcie.[49]

Nie chcę być obrazoburcą ani odbrązawiaczem - ale muszę powiedzieć, jak to wtedy widziałem. Atmosferę przenikał jakiś ogromny bezwład, automatyzm, apatia. Nie było widocznego poruszenia, że to Korczak idzie, nie było salutowania (jak to niektórzy opisują), na pewno nie było interwencji posłańców Judenratu - nikt do Korczaka nie podszedł. Nie było gestów, nie było śpiewu, nie było dumnie podniesionych głów, nie pamiętam, czy niósł ktoś sztandar Domu Sierot, mówią, że tak. Była straszliwa, zmęczona cisza. Korczak wlókł nogę za nogą, jakiś skurczony, mamlał coś od czasu do czasu do siebie (...). Tych paru dorosłych z Domu Sierot, między nimi Stefa (Wilczyńska), szło obok, jak ja, lub za nim, dzieci początkowo czwórkami, potem jak popadło, w pomieszanych szeregach, gęsiego. Któreś z dzieci trzymało Korczaka za połę, może za rękę, szły jak w transie. [50]

Pedagog

Korczak był prekursorem działań na rzecz praw dziecka, całkowitego równouprawnienia dziecka, wprowadził samorządy wychowanków, które miały prawo stawiać przed sądem swoich wychowawców. Wprowdził pierwsze pismo publikowane przez dzieci. Był prekursorem działań resocjalizacji nieletnich, diagnozowaniem wychowawczym, opieką nad dzieckiem trudnym.

Posiadał znakomite wyczucie psychiki dziecięcej, a jego postawa pełna szacunku i zaufania do dziecka stała się podstawą systemu pedagogicznego łączącego zasadę kierowania dziećmi z zasadą ich samodzielności. Samorząd, gazetka dziecięca, a także osobowość wychowawcy były formami pobudzającymi aktywność społeczną dzieci w tym systemie. Żądał równouprawnienia dziecka, poważnego traktowania jego spraw i przeżyć, wychowania w umiłowaniu dobra, piękna i wolności.

Swoje zasady wychowawcze Janusz Korczak wykładał w pismach pedagogicznych, z których najważniejszy jest cykl Jak kochać dziecko oraz w Instytucie Pedagogiki Specjalnej i w Wolnej Wszechnicy Polskiej.

Dom Sierot i Nasz Dom

 Osobny artykuł: Dom Sierot.

Razem ze Stefanią Wilczyńską założył i prowadził Dom Sierot dla dzieci żydowskich w Warszawie pomiędzy 7 października 1912 i 1942. Początkowo Dom znajdował się przy ulicy Krochmalnej 92. Korczak mieszkał na Krochmalnej 92 do 1932 roku, kiedy przeniósł się do mieszkania siostry przy ul. Żurawiej 42. Następnie został przeniesiony do getta na ulicę Chłodną 33. W 1940, w czasie przeniesienia Domu Sierot jest aresztowany. Zostaje uwięziony na Pawiaku i po kilku miesiącach zwolniony za kaucją. Następnie został przeniesiony na ulicę Sienną 16/Śliską 9. Pózniej prowadził także sierociniec dla dzieci polskich Nasz Dom (1919-1936) na Bielanach przy ulicy Jana Kasprowicza 203, gdzie stosował nowatorskie metody pedagogiczne.

Nasz Przegląd

W 1926 założył Mały Przegląd (1926-1939), który redagował przez 4 lata (1926-1930). Pismo było tygodniowym dodatkiem do czasopisma Nasz Przegląd i było unikalnym wydawnictwem pisanym przez dzieci i młodzież. Prowadził szeroką działalność popularyzatorską w obronie praw dziecka za pośrednictwem radia. Sekretarzem, a potem współpracownikiem Korczaka był Igor Newerly.We wrześniu 1939 był Korczak prelegentem w Polskim Radiu.

Dzieła Janusza Korczaka

Henryk Goldszmit od 1896 roku publikował w różnych czasopismach humoreski i artykuły na tematy społeczne, obyczajowe i wychowawcze. Pseudonimu literackiego pierwszy raz użył w 1898 w konkursie im. Jana Paderewskiego, pochodzi on z książki Józefa Ignacego Kraszewskiego "Historia o Janaszu Korczaku i o pięknej miecznikównie". Dramat "Którędy?" Goldszmita został w tym konkursie wyróżniony, jednak w gazecie wydrukowano omyłkowo imię Janusz, i odtąd używał właśnie tego brzmienia.

 Osobny artykuł: Dzieła Janusza Korczaka.

Korczakiana

Pomniki

Istnieją obecnie (2009) trzy pomniki Janusza Korczaka w Warszawie. 1 czerwca 2006 w Warszawie odsłonięto pomnik Janusza Korczaka. Stanął on w pobliżu Pałacu Kultury i Nauki, od strony ul. Świętokrzyskiej. Pomnik Janusza Korczaka z dziećmi znajduje się także w Warszawie przy ul. Jaktorowskiej 6 (dawniej Krochmalna 92), przed dawnym Domem Sierot dla dzieci żydowskich w Warszawie. Pomnik Janusza Korczaka z dziećmi znajduje się poza tym na cmentarzu żydowskim w Warszawie, od strony ulicy Okopowej.

Dokumentacja i organizacje korczakowskie

  • W 1978 powstał Międzynarodowy Komitet im. Korczaka. W Niemczech od ponad 25 lat Korczakiem zajmuje się Erich Dauzenroth, dr filozofii, profesor nauk pedagogicznych na Uniwersytecie Justusa Liebiga w Giessen. Był współzałożycielem Niemieckiego Towarzystwa J. Korczaka i przez 12 lat jego przewodniczącym. Wydał liczne publikacje i rozprawy naukowe, był współwydawcą 16-tomowego OPERA OMNIA Korczaka (w języku niemieckim).
  • W 1993 utworzono Ośrodek Dokumentacji i Badań KORCZAKIANUM, od 2001 Oddział Muzeum Historycznego m. st. Warszawy. Ośrodek jest w posiadaniu unikalnych archiwaliów korczakowskich, prowadzi działalność edukacyjną, badawczą, wydawniczą (m.in. współpracuje przy edycji Dzieł wszystkich Korczaka). Znajduje się w Warszawie, w dawnym Domu Sierot Korczaka, przy ul. Jaktorowskiej 6 (dawniej Krochmalna 92).

Patronat

Zobacz też

  1. ↑ Falkowska, Maria: Kalendarz życia, działalności i twórczości Janusza Korczaka. Warszawa: Zakład Systemów Wychowawczych. Pracownia Korczakowska, Nasza Księgarnia, 1989. ISBN 83-10-09142-7.
  2. ↑ Wołoszyn, Stefan: Janusz Korczak jako pisarz. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982. ISBN 83-214-0300-X.
  3. ↑ 50-lecie Polskiego Komitetu Korczakowskiego. Materiały na uroczyste spotkanie w dniach 6 i 7 XII 96 w Warszawie, Warszawa: Polski Komitet Korczakowski,1996.
  4. ↑ Anolik B., Pamięć przywołana, Kraków, Oficyna Cracovia, 1996.
  5. ↑ Dębnicki K., Korczak z bliska, Warszawa, LSW,1985.
  6. ↑ Falkowska M., Stefania Wilczyńska (1886-1942) Matka sierot, Warszawa Korczakianum, 1997.
  7. ↑ Humaniści o prawach dziecka. Red. J. Bińczycka Kraków: Impuls, 2000.
  8. ↑ Jakubowski M., Janusz Korczak i jego dokonania Częstochowa, WSP, 1996.
  9. ↑ Jaworski M., Janusz Korczak. Warszawa, Interpress,1977.
  10. ↑ Janusz Korczak. Bibliografia polska 1896-1942,Heinsberg: Agentur Dieck, 1985.
  11. ↑ Janusz Korczak. Bibliografia polska 1943-1987, Heinsberg: Agentur Dieck, 1987.
  12. ↑ Janusz Korczak w getcie Nowe źródła, Warszawa, Latona,1992.
  13. ↑ Janusz Korczak życie i dzieło. Materiały z Międzynarodowej Sesji Naukowej Warszawa,12-15 października 1978, Warszawa, WSiP, 1982.
  14. ↑ Korczakowskie dialogi, red J. Bińczycka, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie Żak, 1999.
  15. ↑ Lewin A., Gdy nadchodził kres... Ostatnie lata życia Janusza Korczaka, Warszawa, WSiP, 1996.
  16. ↑ Lewin A., Korczak znany i nieznany, Warszawa, Ezop, 1999.
  17. ↑ Lewin A., Tryptyk pedagogiczny, Warszawa, Nasza Księgarnia, 1986.
  18. ↑ Lichten J., Janusz Korczak – Żyd polski, Więź 1983, nr4.
  19. ↑ Matyjas B., Aktywność kulturalna dzieci i młodzieży w teorii i praktyce pedagogicznej Janusza Korczaka, Kielce, WSP 1996.
  20. ↑ Merżan I., Aby nie uległo zapomnieniu, Warszawa, Nasza Księgarnia, 1987.
  21. ↑ Merżan I., Pan Doktór i pani Stefa: wspomnienia, Warszawa, WSiP, 1979.
  22. ↑ Mortkowicz-Olczakowa H., Janusz Korczak, Kraków, Wydawnictwo J. Mortkowicz, 1949.
  23. ↑ Myśl pedagogiczna Janusza Korczaka, Nowe źródła, wybór M. Falkowska, Warszawa, Nasza Księgarnia, 1983
  24. ↑ Newerly I., Żywe wiązanie, Warszawa, Czytelnik, 1966.
  25. ↑ Newerly I., Rozmowa w sadzie piątego sierpnia O chłopcu z bardzo starej fotografii, Warszawa, Czytelnik, 1984.
  26. ↑ Reminiscencje myśli Janusza Korczaka wykorzystane w nowoczesnych modelach kształcenia, red. M. Juszczyk, Częstochowa, WSP, 1996.
  27. ↑ Rogowska-Falska M., Zakład Wychowawczy Nasz Dom. Szkic informacyjny. Wspomnienia z maleńkości, Warszawa, PZWS 1959.
  28. ↑ Rusakowska D., Janusz Korczak o szkole. Poglądy – oceny – doświadczenia, Warszawa, IDP, 1989.
  29. ↑ Szlązakowa A., Janusz Korczak, Warszawa: WSiP, 1978.
  30. ↑ Szlązakowa A., Janusz Korczak w legendzie poetyckiej, Warszawa, INTERLIBRO, 1992.
  31. ↑ Szymańska D., Sympozjum na zakończenie stulecia dziecka, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 2001, nr 1.
  32. ↑ Tarnowski J., Janusz Korczak dzisiaj, Warszawa: ATK, 1990.
  33. ↑ Twardowski J., O Januszu Korczaku , Więź, 1972, nr 6.
  34. ↑ Twardowski J., Rozmowy pod modrzewiem Warszawa: Pax,1999.
  35. ↑ W Korczakowskim Kręgu, Zielona Góra 1993 nr 34.
  36. ↑ W Korczakowskim Kręgu, Zielona Góra, 1999 nr 40.
  37. ↑ W Korczakowskim Kręgu, Zielona Góra, 1999 nr 41.
  38. ↑ W Korczakowskim Kręgu, Zielona Góra, 2000 nr 42.
  39. ↑ Wołoszyn S., Korczak, Warszawa, Wiedza Powszechna, 1987.
  40. ↑ Wróblewski M., O Januszu Korczaku, Nowe Widnokręgi, Moskwa 1944 nr 8.
  41. ↑ Wspomnienia o Januszu Korczaku, Warszawa: Nasza Księgarnia,1989.
  42. ↑ Wspomnienia o Januszu Korczaku, wybór i oprac. Ludwika Barszczewska, Bolesław Milewicz, [wstęp Igor Newerly], Warszawa, Nasza Księgarnia, 1981.
  43. ↑ Żółkiewska W., Czarodziej, Warszawa, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1979.
  44. ↑ Genealogia....skąd rzeka życia bierze swój początek Bożena Wojnowska, seria Żydzi Polscy, zeszyt nr 36 str. 4, dodatek do Rrzeczpospolitej
  45. ↑ M. Jaworski, Janusz Korczak, Warszawa 1973, s. 18.
  46. ↑ Daniel Bargiełowski: Po trzykroć pierwszy
  47. ↑ Korczak, Janusz: Ghetto diary. New Haven, Conn: Yale University Press, 2003. ISBN 0-300-09742-5.
  48. ↑ Korczak (film)
  49. ↑ Korczak, Janusz: Janusz Korczak w getcie: nowe źródła [wstęp i redakcja naukowa Aleksander Lewin]. Warszawa, Conn: Latona, 1992, s. 310. ISBN 83-85449-08-6.
  50. ↑ M. Rudnicki, Ostatnia droga Janusza Korczaka. „Tygodnik Powszechny” 1988 nr 45.

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Janusz_Korczak&oldid=17749743”