Jaskrowate
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
| ||
 Jaskier polny | ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Rząd | jaskrowce | |
| Rodzina | jaskrowate | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Ranunculaceae Juss. Gen. Pl.: 231. 4 Aug 1789, nom. cons. | ||
Jaskrowate (Ranunculaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do rzędu jaskrowców (Ranunculales). Liczy ok. 60 rodzajów i ok. 2,5 tysiąca gatunków[2] (w Polsce ok. 75 gatunków). Występują one głównie w klimacie umiarkowanym i chłodnym na półkuli północnej[2], często w obszarach górskich, ale zasięg ogólny obejmuje wszystkie obszary lądowe z wyjątkiem pustynnych obszarów północnej Afryki i Australii[1]. Największe zróżnicowanie gatunkowe rodziny występuje we wschodniej Azji[2]. Liczne gatunki jaskrowatych zawierają silnie trujące substancje – glikozydy i alkaloidy. Wiele gatunków wykorzystywanych jest jako rośliny lecznicze[3].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Głównie rośliny zielne (zarówno jednoroczne, jak i byliny), nieliczne drewniejące u nasady (półkrzewy) oraz zielne i drewniejące pnącza[2]. Łodygi bez cierni[4].
- Liście
- Zwykle zarówno odziomkowe jak i łodygowe. Ułożone skrętolegle, rzadziej naprzeciwległe lub okółkowe. Przylistków brak lub obecne, ogonek liściowy zwykle obecny. Blaszki pojedyncze, niepodzielone lub silnie powcinane. U nasady często sercowate. Całobrzegie, rzadziej ząbkowane lub wcinane. Użyłkowanie dłoniaste, rzadziej pierzaste[4].
- Kwiaty
- Wyrastają pojedynczo na szczycie łodygi lub zebrane są w kwiatostany wierzchotkowe i groniaste[2], kłosy, baldachy i wiechy[4]. Kwiaty siedzące lub szypułkowe[4]. Zwykle obupłciowe, rzadziej jednopłciowe[4]. Promieniste lub rzadziej grzbieciste[2]. Działek kielicha jest zwykle od 3 do 6. Są okazałe, czasem barwne i podobne do płatków korony, czasem z ostrogą[4]. Płatków korony brak lub do 26 (zazwyczaj jednak od 2 do 8), zwykle z miodnikami, u ostróżeczki (Consolida) zrosłe. Posiadają najczęściej wiele pręcików (zwykle wielokrotność 5). Prątniczki w zasadzie nie występują (poza orlikiem Aquilegia i powojnikiem Clematis). Słupkowie apokarpiczne – poszczególne słupki powstają z pojedynczych owocolistków. W zalążniach od jednego do wielu zalążków[2]. Część pręcików często przekształca się w miodniki o zróżnicowanej budowie, wydzielające nektar[3].
- Owoce
- Otwierające się mieszki lub niełupki, rzadziej mięsiste jagody i torebki.
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzina jaskrowatych należy do rzędu jaskrowców (Ranunculales), kladu dwuliściennych właściwych (eudicots). Jaskrowate są grupą siostrzaną dla rodziny berberysowatych[1].
| jaskrowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział rodziny
W obrębie rodziny wyróżnia się pięć podrodzin[1], przy czym część z nich uznawana była w różnych systemach za odrębne rodziny (np. w systemie Reveala i Takhtajana z końca XX wieku). Relacje filogenetyczne według APweb:
| jaskrowate |
| ||||||||||||||||||||||||
Podział systematyczny według GRIN[5]
- Podrodzina Glaucidioideae Loconte
- rodzaj Glaucidium – glaucidium
- Podrodzina Hydrastidoideae Martynov
- rodzaj Hydrastis – gorzknik
- Podrodzina Coptoideae Tamura
- rodzaj Coptis Salisb. – cynowód, złotnica
- rodzaj Xanthorhiza Marshall
- Podrodzina Thalictroideae Rafinesque – takson, do którego zaliczanych jest ok. 450 gatunków, z czego aż 330 należy do rodzaju rutewka Thalictrum, a 80 do rodzaju orlik Aquilegia. Rośliny te występują w strefie umiarkowanej półkuli północnej, poza tym w Ameryce Południowej, Afryce i na Nowej Gwinei[1]. W obrębie podrodziny wyróżniono na podstawie badań molekularnych trzy główne linie rozwojowe. Do jednej należą rodzaje rutewka (Thalictrum), Leptopyrum i Paraquilegia, do drugiej Urophysa, Semiaquilegia i Aquilegia, do trzeciej Dichocarpum, Enemion i zdrojówka Isopyrum. Przy czym okazało się także, że rodzaj zdrojówka ma w dotychczasowym ujęciu charakter polifiletyczny – Isopyrum anemonoides jest spokrewniona z rodzajami z pierwszej grupy (jest taksonem siostrzanym dla rodzaju Paraquilegia), podczas gdy pozostałe wchodzą w skład trzeciej grupy[6].
- rodzaj Aquilegia L. – orlik
- rodzaj Dichocarpum W. T. Wang & P. K. Hsiao
- rodzaj Enemion Raf.
- rodzaj Isopyrum L. – zdrojówka
- rodzaj Leptopyrum Rchb.
- rodzaj Paraquilegia J. R. Drumm. & Hutch.
- rodzaj Semiaquilegia Makino
- rodzaj Thalictrum L. – rutewka
- rodzaj Urophysa Ulbr.
- Podrodzina Ranunculoideae Arnott – obejmuje ponad 2 tysiące gatunków występujących na całym świecie z wyjątkiem tropików.
- plemię Actaeeae
- rodzaj Actaea L. – czerniec (łączony z wyodrębnianym dawniej rodzajem pluskwica Cimicifuga)
- rodzaj Anemonopsis Siebold & Zucc.
- rodzaj Beesia Balf. f. & W. W. Sm.
- rodzaj Eranthis Salisb. – rannik
- plemię Adonideae
- plemię Anemoneae
- rodzaj Anemone L. – zawilec (łączony z wyodrębnianymi dawniej rodzajami sasanka Pulsatilla Mill., przylaszczka Hepatica Mill., Knowltonia Salisb.)
- rodzaj Archiclematis (Tamura) Tamura
- rodzaj Barneoudia Gay
- rodzaj Clematis L. – powojnik
- rodzaj Metanemone W. T. Wang
- rodzaj Naravelia Adans.
- rodzaj Oreithales Schltdl.
- plemię Asteropyreae
- rodzaj Asteropyrum J. R. Drumm. & Hutch.
- plemię Caltheae
- rodzaj Calathodes Hook. f. & Thomson
- rodzaj Caltha L. – knieć
- plemię Delphinieae
- rodzaj Aconitum L. – tojad
- rodzaj Consolida Gray – ostróżeczka
- rodzaj Delphinium L. – ostróżka
- plemię Helleboreae
- rodzaj Helleborus L. – ciemiernik
- plemię Nigelleae
- rodzaj Garidella L. – czarnusznik
- rodzaj Komaroffia Kuntze
- rodzaj Nigella L. – czarnuszka
- plemię Ranunculeae
- rodzaj Arcteranthis Greene
- rodzaj Beckwithia Jeps.
- rodzaj Callianthemoides Tamura
- rodzaj Ceratocephala Moench – jaskierek
- rodzaj Coptidium (Prantl) Beurl. ex Rydb.
- rodzaj Cyrtorhyncha Nutt.
- rodzaj Ficaria Schaeff. – ziarnopłon
- rodzaj Halerpestes Greene
- rodzaj Hamadryas Comm. ex Juss.
- rodzaj Krapfia DC.
- rodzaj Kumlienia Greene
- rodzaj Laccopetalum Ulbr.
- rodzaj Myosurus L. – mysiurek
- rodzaj Oxygraphis Bunge
- rodzaj Paroxygraphis W. W. Sm.
- rodzaj Peltocalathos Tamura
- rodzaj Ranunculus L. – jaskier (łączony z wyodrębnianym dawniej rodzajem włosienicznik Batrachium (DC.) Gray)
- rodzaj Trautvetteria Fisch. & C. A. Mey.
- plemię Actaeeae
- Przedstawiciele flory Polski (rodzaje)[7]
|
|
- Podział według systemu Takhtajana
Gromada: okrytonasienne (Magnoliophyta), klasa Magnoliopsida, podklasa: Ranunculidae, nadrząd Ranunculanae, rząd jaskrowce (Ranunculales), rodzina jaskrowate (Ranunculaceae).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-02-07] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Wencai Wang, Dezhi Fu, Liang-Qian Li, Bruce Bartholomew, Anthony R. Brach, Bryan E. Dutton, Michael G. Gilbert, Yuichi Kadota, Orbélia R. Robinson, Michio Tamura, Michael J. Warnock, Guanghua Zhu & Svetlana N. Ziman: Ranunculaceae Jussieu. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-01-21].
- ↑ a b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Botanika. Systematyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 367. ISBN 978-83-01-13945-2.
- ↑ a b c d e f Alan T. Whittemore & Bruce D. Parfitt: Ranunculaceae Jussieu. W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-01-21].
- ↑ Family: Ranunculaceae (ang.). W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-03-01].
- ↑ Wei Wang, Chen Zhi-Duan: Generic level phylogeny of Thalictroideae (Ranunculaceae): implications for the taxonomic status of Paropyrum and petal evolution (ang.). Taxon 56, 3: 811-821, 2007. [dostęp 2009-03-07].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.
Identyfikatory zewnętrzne: