Jaskrowate

Jaskrowate
Jaskier polny
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Klad	rośliny naczyniowe
Klad	Euphyllophyta
Klad	rośliny nasienne
Klasa	okrytonasienne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	jaskrowate
Nazwa systematyczna
Ranunculaceae Juss. Gen. Pl.: 231. 4 Aug 1789, nom. cons.

Kwiaty jaskrowatych

Powojnik wielkokwiatowy

Jaskrowate (Ranunculaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do rzędu jaskrowców (Ranunculales). Liczy ok. 2,5 tysiąca gatunków (w Polsce ok. 75 gatunków). Występują one głównie w klimacie umiarkowanym i chłodnym, często w obszarach górskich, ale zasięg ogólny obejmuje wszystkie obszary lądowe z wyjątkiem pustynnych obszarów północnej Afryki i Australii. W Polsce na łąkach i w lasach oraz w górach.

Charakterystyka

Pokrój

Głównie rośliny zielne, nieliczne małe krzewy i pnącza.

Liście

Ułożone skrętolegle, bez przylistków, blaszki podzielone lub silnie powcinane.

Kwiaty

Zwykle promieniste, o silnie wypukłym dnie kwiatowym, zróżnicowane na kielich i koronę. Posiadają najczęściej wiele pręcików i słupków (zbudowanych z 1 owocolistka). Słupkowie apokarpiczne, pręciki i słupki ułożone są spiralnie. Część pręcików często przekształca się w miodniki wydzielające nektar.

Owoce

Otwierające się mieszki, rzadziej mięsiste jagody lub niełupki o charakterze drobnego orzeszka.

Biologia

Liczne gatunki jaskrowatych zawierają silnie trujące substancje - glikozydy i alkaloidy.

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Rodzina jaskrowatych należy do rzędu jaskrowców (Ranunculales), kladu dwuliściennych właściwych (eudicots). Jaskrowate są grupą siostrzaną dla rodziny berberysowatych.

jaskrowce	olszankowate Eupteleaceae makowate Papaveraceae krępieniowate Lardizabalaceae Circaeasteraceae miesięcznikowate Menispermaceae berberysowate Berberidaceae jaskrowate Ranunculaceae

Podział rodziny

W obrębie rodziny wyróżnia się pięć podrodzin, przy czym część z nich uznawana była w różnych systemach za odrębne rodziny (np. w systemie Reveala i Takhtajana z końca XX wieku). Relacje filogenetyczne według APweb:

jaskrowate	Glaucidioideae Hydrastidoideae Coptoideae Thalictroideae Ranunculoideae

Podział systematyczny według GRIN

• Podrodzina Glaucidioideae Loconte
  • rodzaj Glaucidium – glaucidium
• Podrodzina Hydrastidoideae Martynov
  • rodzaj Hydrastis – gorzknik
• Podrodzina Coptoideae Tamura
  • rodzaj Coptis Salisb. – cynowód, złotnica
  • rodzaj Xanthorhiza Marshall
• Podrodzina Thalictroideae Rafinesque – takson, do którego zaliczanych jest ok. 450 gatunków, z czego aż 330 należy do rodzaju rutewka Thalictrum, a 80 do rodzaju orlik Aquilegia. Rośliny te występują w strefie umiarkowanej półkuli północnej, poza tym w Ameryce Południowej, Afryce i na Nowej Gwinei. W obrębie podrodziny wyróżniono na podstawie badań molekularnych trzy główne linie rozwojowe. Do jednej należą rodzaje rutewka (Thalictrum), Leptopyrum i Paraquilegia, do drugiej Urophysa, Semiaquilegia i Aquilegia, do trzeciej Dichocarpum, Enemion i zdrojówka Isopyrum. Przy czym okazało się także, że rodzaj zdrojówka ma w dotychczasowym ujęciu charakter polifiletyczny – Isopyrum anemonoides jest spokrewniona z rodzajami z pierwszej grupy (jest taksonem siostrzanym dla rodzaju Paraquilegia), podczas gdy pozostałe wchodzą w skład trzeciej grupy.
  • rodzaj Aquilegia L. – orlik
  • rodzaj Dichocarpum W. T. Wang & P. K. Hsiao
  • rodzaj Enemion Raf.
  • rodzaj Isopyrum L. – zdrojówka
  • rodzaj Leptopyrum Rchb.
  • rodzaj Paraquilegia J. R. Drumm. & Hutch.
  • rodzaj Semiaquilegia Makino
  • rodzaj Thalictrum L. – rutewka
  • rodzaj Urophysa Ulbr.
• Podrodzina Ranunculoideae Arnott – obejmuje ponad 2 tysiące gatunków występujących na całym świecie z wyjątkiem tropików.
  • plemię Actaeeae
    • rodzaj Actaea L. – czerniec (łączony z wyodrębnianym dawniej rodzajem pluskwica Cimicifuga)
    • rodzaj Anemonopsis Siebold & Zucc.
    • rodzaj Beesia Balf. f. & W. W. Sm.
    • rodzaj Eranthis Salisb. – rannik
  • plemię Adonideae
    • rodzaj Adonis L. – miłek
    • rodzaj Callianthemum C. A. Mey. – rutewnik
    • rodzaj Trollius L. – pełnik
  • plemię Anemoneae
    • rodzaj Anemone L. – zawilec (łączony z wyodrębnianymi dawniej rodzajami sasanka Pulsatilla Mill., przylaszczka Hepatica Mill., Knowltonia Salisb.)
    • rodzaj Archiclematis (Tamura) Tamura
    • rodzaj Barneoudia Gay
    • rodzaj Clematis L. – powojnik
    • rodzaj Metanemone W. T. Wang
    • rodzaj Naravelia Adans.
    • rodzaj Oreithales Schltdl.
  • plemię Asteropyreae
    • rodzaj Asteropyrum J. R. Drumm. & Hutch.
  • plemię Caltheae
    • rodzaj Calathodes Hook. f. & Thomson
    • rodzaj Caltha L. – knieć
  • plemię Delphinieae
    • rodzaj Aconitum L. – tojad
    • rodzaj Consolida Gray – ostróżeczka
    • rodzaj Delphinium L. – ostróżka
  • plemię Helleboreae
    • rodzaj Helleborus L. – ciemiernik
  • plemię Nigelleae
    • rodzaj Garidella L. – czarnusznik
    • rodzaj Komaroffia Kuntze
    • rodzaj Nigella L. – czarnuszka
  • plemię Ranunculeae
    • rodzaj Arcteranthis Greene
    • rodzaj Beckwithia Jeps.
    • rodzaj Callianthemoides Tamura
    • rodzaj Ceratocephala Moench – jaskierek
    • rodzaj Coptidium (Prantl) Beurl. ex Rydb.
    • rodzaj Cyrtorhyncha Nutt.
    • rodzaj Ficaria Schaeff. – ziarnopłon
    • rodzaj Halerpestes Greene
    • rodzaj Hamadryas Comm. ex Juss.
    • rodzaj Krapfia DC.
    • rodzaj Kumlienia Greene
    • rodzaj Laccopetalum Ulbr.
    • rodzaj Myosurus L. – mysiurek
    • rodzaj Oxygraphis Bunge
    • rodzaj Paroxygraphis W. W. Sm.
    • rodzaj Peltocalathos Tamura
    • rodzaj Ranunculus L. – jaskier (łączony z wyodrębnianym dawniej rodzajem włosienicznik Batrachium (DC.) Gray)
    • rodzaj Trautvetteria Fisch. & C. A. Mey.

Przedstawiciele flory Polski (rodzaje)

ciemiernik (Helleborus) czarnuszka (Nigella) czerniec (Actaea) jaskier (Ranunculus) jaskierek (Ceratocephala) knieć (Caltha) miłek (Adonis) mysiurek (Myosorus) orlik (Aquilegia) ostróżeczka (Consolida) ostróżka (Delphinium) pełnik (Trollius)

pluskwica (Cimicifuga) powojnik (Clematis) przylaszczka (Hepatica) rannik (Eranthis) rutewka (Thalictrum) rutewnik (Callianthemum) sasanka (Pulsatilla) tojad (Aconitum) włosienicznik (Batrachium) zawilec (Anemone) zdrojówka (Isopyrum) ziarnopłon (Ficaria)

Pozycja w systemie Reveala (1999)

Gromada: okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Ranunculopsida Brongn., podklasa jaskrowe (Ranunculidae Takht. ex Reveal), nadrząd Ranunculanae Takht. ex Reveal), rząd jaskrowce (Ranunculales Dumort.), podrząd Ranunculineae Bessey in C.K. Adams, rodzina jaskrowate (Ranunculaceae Juss.)

Podział według systemu Takhtajana

Gromada: okrytonasienne (Magnoliophyta), klasa Magnoliopsida, podklasa: Ranunculidae, nadrząd Ranunculanae, rząd jaskrowce (Ranunculales), rodzina jaskrowate (Ranunculaceae).