Jaskrzyn
Felicia amelloides | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj |
jaskrzyn | ||
Nazwa systematyczna | |||
Felicia Cassini Bull. Sci. Soc. Philom. Paris 1818: 165. Nov 1818[3] | |||
Typ nomenklatoryczny | |||
F. tenella (Linnaeus) C. G. D. Nees[3] | |||
Synonimy | |||
|
Jaskrzyn[5], szczęstka[6] (Felicia Cass.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje ok. 85[7]–87[4] gatunków. Większość występuje w południowej Afryce (zwłaszcza w Kraju Przylądkowym[6][8]), nieliczne sięgają na północ do środkowej Afryki[7][8], a jeden rośnie także na Półwyspie Arabskim[9].
Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne[10]. Do najbardziej popularnych należą: jaskrzyn nadrzeczny Felicia amelloides i Felicia bergeriana[7]. Walorami tych roślin jest bardzo obfite i długotrwałe kwitnienie – w łagodnym ciepłym klimacie potrafią kwitnąć niemal cały rok[10].
Nazwa naukowa rodzaju (nadana w 1818) pochodzić ma od niemieckiego urzędnika z Ratyzbony o nazwisku Felix (zmarłego w 1846)[11][12], ale też jego geneza tłumaczona jest jako odmienione łacińskie słowo felix (felicis) oznaczające „szczęśliwy, wesoły”[11].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Zielne rośliny jednoroczne i byliny oraz niewielkie krzewy[9][13]. Pędy często wrzosopodobne, nagie lub owłosione, miękko lub szczeciniasto[13], często z przewodami żywicznymi[9]. Łodygi czasem zygzakowato powyginane[6].
- Liście
- Zazwyczaj skrętoległe, rzadziej częściowo naprzeciwległe lub skupione w rozecie przyziemnej[9], zwykle siedzące lub z oskrzydlonym ogonkiem[13]. Blaszka cienka lub skórzasta, równowąska do eliptycznej, zwykle całobrzega[13].
- Kwiaty
- Zebrane w pojedyncze, szczytowe, rozwijające się zwykle na długich szypułach koszyczki[9][13]. Okrywy są półkuliste do walcowatych, z 3–4 rzędami listków (według niektórych źródeł zwykle z dwoma[13]). Listki okrywy podobnej wielkości lub zmniejszające się, równowąskolancetowate, ciemnozielone wzdłuż osi, łuskowato obłonione na brzegu. Brzeżne kwiaty języczkowe są żeńskie, rosną w jednym rzędzie, rzadko ich brak[13], zwykle są liczne[6]. Mają zwykle barwę niebieską lub fioletową, rzadziej białą lub żółtą[13]. We wnętrzu koszyczka występują zawsze żółte kwiaty rurkowe, męskie[13] lub obupłciowe[9], o rurce wąskiej, w górze lejkowatej, z 5 łatkami trójkątnymi lub lancetowatymi, rozpostartymi lub podwijającymi się[13].
- Owoce
- Niełupki eliptyczno-jajowate[13], spłaszczone, z bocznymi żebrami, często owłosione[9]. Puch kielichowy w postaci jednego rzędu licznych włosków lub ości, trwałych lub odpadających[9].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny astrowatych (Asteraceae), podrodziny Asteroideae i plemienia Astereae[14]. Do najbliższych krewnych tego rodzaju należą endemiczne dla Wyspy Świętej Heleny rodzaje Commidendrum i Melanodendron[15].
- Wykaz gatunków[4]
- Felicia abyssinica Sch.Bip. ex A.Rich.
- Felicia aculeata Grau
- Felicia aethiopica (Burm.f.) Grau
- Felicia alba Grau
- Felicia amelloides (L.) Voss – jaskrzyn nadrzeczny[5]
- Felicia amoena (Sch.Bip.) Levyns
- Felicia annectens (Harv.) Grau
- Felicia anthemidodes (Hiern) Mendonça
- Felicia australis (Alston) E.Phillips
- Felicia bampsiana Lisowski
- Felicia bechuanica Mattf.
- Felicia bellidioides Schltr.
- Felicia bergeriana (Spreng.) O.Hoffm. ex Zahlbr.
- Felicia boehmii O.Hoffm.
- Felicia brevifolia (DC.) Grau
- Felicia burkei L.Bolus
- Felicia caespitosa Grau
- Felicia cana DC.
- Felicia canaliculata Grau
- Felicia clavipilosa Grau
- Felicia comptonii Grau
- Felicia cymbalariae (Aiton) Bolus & Wolley-Dod ex Levyns
- Felicia cymbalarioides (DC.) Grau
- Felicia dentata (A.Rich.) Dandy
- Felicia denticulata Grau
- Felicia deserti Schltr. ex Grau
- Felicia diffusa (DC.) Grau
- Felicia douglasii J.C.Manning & Magee
- Felicia drakensbergensis J.M.Wood & M.S.Evans
- Felicia dregei DC.
- Felicia dubia Cass.
- Felicia ebracteata Grau
- Felicia echinata (Thunb.) Nees
- Felicia elongata O.Hoffm. ex Zahlbr.
- Felicia ericifolia (Forssk.) Mendonça
- Felicia erigeroides DC.
- Felicia esterhuysenii Grau
- Felicia fascicularis DC.
- Felicia ferulacea Compton
- Felicia filifolia (Vent.) Burtt Davy
- Felicia flava Beentje
- Felicia fruticosa (L.) G.Nicholson
- Felicia grantii (Oliv. & Hiern) Grau
- Felicia gunillae B.Nord.
- Felicia heterophylla (Cass.) Grau
- Felicia hirsuta DC.
- Felicia hirta (Thunb.) Grau
- Felicia hispida (DC.) Grau
- Felicia hyssopifolia Nees
- Felicia josephinae J.C.Manning & Goldblatt
- Felicia joubertinae Grau
- Felicia linearis N.E.Br.
- Felicia linifolia (Harv.) Grau
- Felicia macrorrhiza DC.
- Felicia martinsiana S.Ortiz
- Felicia merxmuelleri Grau
- Felicia microcephala Grau
- Felicia microsperma DC.
- Felicia minima (Hutch.) Grau
- Felicia monocephala Grau
- Felicia mossamedensis (Hiern) Mendonça
- Felicia muricata (Thunb.) Nees
- Felicia namaquana (Harv.) Merxm.
- Felicia nigrescens Grau
- Felicia nordenstamii Grau
- Felicia odorata Compton
- Felicia oleosa Grau
- Felicia ovata (Thunb.) Compton
- Felicia petiolata N.E.Br.
- Felicia puberula Grau
- Felicia quinquenervia (Klatt) Grau
- Felicia rogersii S.Moore
- Felicia rosulata Yeo
- Felicia scabrida (DC.) Range
- Felicia serrata (Thunb.) Grau
- Felicia smaragdina (S.Moore) Merxm.
- Felicia stenophylla Grau
- Felicia tenella (L.) Nees
- Felicia tenera (DC.) Grau
- Felicia tsitsikamae Grau
- Felicia uliginosa (J.M.Wood & M.S.Evans) Grau – jaskrzyn bagienny[5], szczęstka bagienna[6]
- Felicia venusta S.Moore
- Felicia welwitschii (Hiern) Grau
- Felicia westiae (Fourc.) Grau
- Felicia whitehillensis Compton
- Felicia wrightii Hilliard & B.L.Burtt
- Felicia zeyheri Nees
Uprawa
[edytuj | edytuj kod]Rośliny wymagają ochrony przed przymrozkami, do gruntu sadzone są gdy minie ryzyko ich wystąpienia (nieliczne gatunki mogą zimować w gruncie w klimacie umiarkowanym). Wymagają stanowisk słonecznych, nadają się do uprawy pojemnikowej. Podłoże powinno być mineralne i przepuszczalne[6]. Rozmnażane są za pomocą nasion (sianych wiosną), przez podział kęp i przez sadzonki zielne (późnym latem i jesienią)[6][10]. Usuwanie przekwitających kwiatostanów sprzyja przedłużaniu kwitnienia[10].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-07-31] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-07-31] (ang.).
- ↑ a b Felicia. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-07-31].
- ↑ a b c Felicia Cass.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-31].
- ↑ a b c Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 82. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b c d e f g Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin tom I, A-J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 371. ISBN 978-83-7506-845-0.
- ↑ a b c David J. Mabberley , Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 360, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ a b Felicia. [w:] African Plant Database [on-line]. Conservatoire et Jardin botaniques & South African National Biodiversity Institute. [dostęp 2022-07-31].
- ↑ a b c d e f g h Felicia Cass.. [w:] Flora of Somalia [on-line]. JSTOR. [dostęp 2022-07-31].
- ↑ a b c d Geoff Burnie i in.: Botanica. Konemann, 2005, s. 371. ISBN 3-8331-1916-0.
- ↑ a b D. Gledhill: The Names of Plants. Cambridge University Press, 2008, s. 164. ISBN 978-0-521-86645-3.
- ↑ S.J. Smithies: Felicia amelloides. [w:] PlantZAfrica [on-line]. SA National Biodiversity Institute. [dostęp 2022-07-31].
- ↑ a b c d e f g h i j k K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. Vol. VIII. Flowering Plants. Eudicots: Asterales. Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2007, s. 292. ISBN 978-3-540-31050-1.
- ↑ Genus Felicia Cass.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-07-31].
- ↑ A. EASTWOOD, M. GIBBY, Q. C. B. CRONK. Evolution of St Helena arborescent Astereae (Asteraceae): relationships of the genera Commidendrum and Melanodendron. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 144, 1, s. 69–83, 2004. DOI: 10.1111/j.0024-4074.2004.00238.x.