
Jastrzębia (powiat radomski)
|
||
Szkoła w Jastrzębi |
||
Państwo | ![]() |
|
Województwo | mazowieckie | |
Powiat | radomski | |
Gmina | Jastrzębia | |
Wysokość | 149[1] m n.p.m. | |
Liczba ludności (2011) | 989[2][3] | |
Strefa numeracyjna | 48 | |
Kod pocztowy | 26-631 | |
Tablice rejestracyjne | WRA | |
SIMC | 0624249 | |
![]() |
Jastrzębia – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim, w gminie Jastrzębia. Siedziba gminy Jastrzębia.
Spis treści
Położenia geograficzne i układ urbanistyczny[edytuj | edytuj kod]
Jastrzębia jest położona na Równinie Kozienickiej w pobliżu Równiny Radomskiej. Leży w bezpośrednim sąsiedztwie Puszczy Kozienickiej i utworzonego na jej terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego. Niegdyś leżała nad Radomką, lecz obecnie zabudowania wsi są odsunięte od rzeki o około 1-2 kilometry na południowy wschód. W południowej części wsi na granicy z Wojciechowem płynie rzeczka Jastrzębianka, dopływ Radomki[1][4][5]. Wzmiankowano też mniejsze cieki wodne[6].
Wieś rozciąga się wzdłuż drogi wiodącej z Jedlni do Bartodziej. Zabudowania wzdłuż drogi z Lesiowa do Mąkos Starych są mniej liczne. Większość budynków w Jastrzębi powstała po 1945[7][8].
Przed II wojną światową wieś poza swą główną częścią obejmowała także: Jastrzębską Dąbrowę[9] (na północny wschód od centrum, w kierunku na Mąkosy)[5], Jastrzębskie Komorniki[9] (na północny wschód i równolegle do obecnie istniejącej drogi łączącej Jastrzębię z Bartodziejami)[5], Jastrzębskie Poręby (na osi Jastrzębskich Komorników, ale nad samą Radomką)[5] oraz Jastrzębskie Łąki (nad Radomką, lecz dalej z jej biegiem od Jastrzębskich Poręb)[5]. Zasadnicza część wsi, jak i pozostała reszta dzieliła się na mniejsze fragmenty o odmiennych, zwyczajowych nazwach o różnym, nie zawsze ustalonym, pochodzeniu[10].
Obecnie Dąbrowa Jastrzębska stanowi samodzielną wieś. Jastrzębskie Komorniki są jej częścią[11]. Jastrzębskie Poręby, w przeciwieństwie do Jastrzębskich Łąk, istnieją do dziś i dalej są częścią Jastrzębi[11].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Najstarsze ślady[edytuj | edytuj kod]
Badania archeologiczne z lat 1902–1903 prowadzone przez Mariana Wawrzenieckiego i Szczęsnego Jastrzębowskiego ujawniły ślady osadnictwa z czasów prehistorycznych[12].
I Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza pisana wzmianka o Jastrzębi pochodzi z 1191, kiedy to Kazimierz II Sprawiedliwy przeznaczył dziesięciny z Jastrzębi i Mąkos na rzecz prałatur w kolegiacie sandomierskiej[13]. Kolejna wzmianka pochodzi z XV wieku[13]. W latach 1554 i 1564 opisano liczbę mieszkańców, ich zajęcia oraz uiszczane daniny[13]. Z 1559 pochodzi wzmianka o sporze granicznym z właścicielem Owadowa[14]. Kolejne lustracje z lat 1602, 1615 i 1660 także opisują sytuację gospodarczą wsi, z tym, że ta ostatnia odnotowuje zniszczenia poczynione przez Szwedów[15]. Po 1607 powstaje karczma dworska[16]. W 1701 rozpoczyna się i trwa do lat trzydziestych XIX wieku spór graniczny z Goryniem na tle zmiennego przebiegu granicznej Radomki[17]. Danych dotyczących Jastrzębi w XVIII wieku dostarczają Inwentarze Ekonomji J.K. Mości Kozienickiej[18]. W 1760 powstaje nowa karczma[16]. Około 1781 karczmę w Jastrzębi miał w arendzie Żyd[16]. W latach 1784–1787 ma miejsce ponowny spór o granicę z Owadowem[19].
W czasach I Rzeczypospolitej w powiecie radomskim, województwa sandomierskiego w Małopolsce. Była własnością panujących, należała do ekonomii kozienickiej[20].
Czasy zaborów[edytuj | edytuj kod]
Począwszy od 1796, aż do 1857 toczył się odnowiony spór o granicę z właścicielem Owadowa[21]. Wskutek III rozbioru Polski Jastrzębia weszła w skład zaboru austriackiego. W latach 1795–1809 Cyrkuł radomski Nowej Galicji. Po wojnie polsko-austriackiej w 1809 została wcielona do Księstwa Warszawskiego. W latach 1810–1815 powiat radomski departamentu radomskiego.
Od początku lat 30. XIX wieku mieszkańcy Jastrzębi starali się o zniesienie pańszczyzny w naturze na rzecz czynszu płaconego w pieniądzu. Te starania przyniosły skutek i w 1833 zawarto umowę dzierżawy na sześć lat. Przedłużano ją aż do 1864, kiedy to chłopi zostali uwłaszczeni[22]. W 1839 mieszkańcy Jastrzębi rozpoczęli swoje starania o szkołę elementarną dla ich miejscowości. Na efekt musieli czekać aż do 1867[23]. W 1848 przeprowadzono scalenie gruntów[24]. Po 1849 powstała nowa karczma, w odmiennym miejscu niż stara, którą zlikwidowano[14]. W latach 1848, 1855 i 1873 wieś nawiedza cholera[25]. Podczas powstania styczniowego przez Jastrzębię przechodziły wojska tak rosyjskie, jak i powstańcze[26]. Ze wsi pochodził powstaniec Piotr Mróz, pochowany na cmentarzu w Jedlni[27]. Na początku XX wieku zamknięto tutejszą karczmę[14]. W trakcie rewolucji 1905 roku mieszkańcy Jastrzębi zawłaszczyli w listopadzie 1905 pewną ilość drewna opałowego z lasów państwowych, chcąc w ten sposób okazać solidarność z PPS i niechęć wobec władz. Interwencja policji i wojska zmusiła ich do zapłacenia ceny drewna i grzywny. Inicjatorów akcji nie ujęto[28].
Po likwidacji Księstwa Warszawskiego i utworzeniu wskutek postanowień kongresu wiedeńskiego Królestwa Kongresowego Jastrzębia znajduje się w jego składzie. W latach 1816–1837 w województwie sandomierskim obwodzie radomskim. W latach 1837–1844 w guberni sandomierskiej w powiecie radomskim. W latach 1844–1916 w guberni radomskiej w powiecie radomskim.
I wojna światowa[edytuj | edytuj kod]
W czasie I wojny światowej we wsi doszło do jednej potyczki, w której zginął jeden żołnierz rosyjski, a dwóch żołnierzy austro-węgierskich zostało rannych. W 1914 wieś została splądrowana przez obie walczące strony. Około 20 mieszkańców wsi służyło w armiach zaborczych. Ośmiu z nich dostało się do niewoli niemieckiej po bitwie pod Tannenbergiem. Trzech jastrzębian, wcielonych do armii carskiej, zaginęło bez wieści[28]. Od końca lipca 1915 pod okupacją austro-węgierską, której głównym organem administracyjnym było Generalne Gubernatorstwo Lubelskie. W latach 1916–1918 na terenie utworzonego przez Niemców i Austro-Węgry Królestwa Polskiego.
II Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]
Z chwilą odzyskania przez Polskę niepodległości 11 listopada 1918 wieś znalazła się w jej granicach. W latach 1919–1939 w Gminie Kozłów powiatu radomskiego województwa kieleckiego. W 1921 liczyła 573 mieszkańców[29]. W 1930 powstał pierwszy kościół w miejscowości, a także cmentarz.
II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]
Po przegranej przez Polskę kampanii wrześniowej Jastrzębia znalazła się w powiecie radomskim dystryktu radomskiego Generalnego Gubernatorstwa. Jastrzębia znajdowała się w III, to jest kieleckim, okręgu Batalionów Chłopskich oraz w Obwodzie Radom Okręgu Radom-Kielce Armii Krajowej.
W pobliżu Jastrzębi w latach 1940–1944 funkcjonował niemiecki poligon artyleryjski Heeresgutsbezirk Truppenübungsplatz Mitte Radom[30]. W 1944 niedaleko od Jastrzębi toczyły się walki o przyczółek warecko-magnuszewski. Dnia 14 stycznia 1945 zajęta przez wojska radzieckie[31].
Dzieje najnowsze[edytuj | edytuj kod]
Po zakończeniu działań wojennych mieszkańcy przystąpili do odbudowy wsi. W 1957 odnowiono miejscowy kościół. Wzniesiono budynki użyteczności publicznej – szkołę, siedzibę urzędu gminy i in. W latach 1982-1987 wzniesiono nowy kościół[32].
Po zakończeniu II wojny światowej na terenie odtworzonej Gminy Kozłów w województwie kieleckim, aż do jej zniesienia w 1954. Od 1973 w Gminie Jastrzębia. W województwie kieleckim do 1975, kiedy to powołano województwo radomskie.
Od 1999 w powiecie radomskim województwa mazowieckiego.
Ważniejsze obiekty i turystyka[edytuj | edytuj kod]
- Kapliczka przydrożna pw. św. Jana Nepomucena z 1892 według rejestru zabytków NID[33] nr rej.: 539/A/94 z 8.03.1994 r.
- Drewniany dom nr 41 z 1873 według rejestru zabytków NID[33] nr rej.: 309/A z 8.08.1985 r.
- Stary kościół rzymskokatolicki
- Nowy kościół rzymskokatolicki
- Cmentarz choleryczny z połowy XIX wieku położony na południowy wschód od wsi[34].
- Cmentarz katolicki
Przez Jastrzębię przebiega żółty szlak rowerowy prowadzący z Lesiowa do Czarnolasu[35].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Opis rozwoju demograficznego Jastrzębi napotyka na kilka utrudnień. Przede wszystkim najwcześniejsze wzmianki nie określają liczby ludności, a jedynie liczbę rodzin zamieszkałych we wsi. Z kolei dane z XIX wieku i pierwszej połowy XX wieku są z różnych powodów niedokładne. Z tego powodu należy je traktować jedynie orientacyjnie.
Liczba mieszkańców Jastrzębi na przestrzeni lat:
- W 1554 – 21 rodzin[13]
- W 1564 – 22 rodziny[13]
- W 1602 – 23 rodziny[13]
- W 1615 – 23 rodziny[36]
- W 1660 – 8 rodzin[36]
- W 1715 – 20 rodzin[18]
- W 1718 – 14 rodzin[18]
- W 1736 – 29 rodzin[18]
- W 1784 – 45 rodzin[18]
- W 1794 – 48 rodzin[18]
- W 1827 – 336 osób w 53 domach[37]
- W 1847 – 85 rodzin[38]
- W 1871 – 643 osoby[39]
- W 1880 – 685 osób w 113 domach[37]
- W 1897 – 1066 osób[40]
- W 1921 – 573 osoby[41] lub 926 osób, a w tej liczbie 467 mężczyzn, 459 kobiet, 917 katolików, 9 prawosławnych, 923 Polaków, 3 Francuzów w 160 domach[42]
- W 1928 – 1050 osób[43]
- W 1930 – 828 osób[44]
- W grupach wiekowych z uwzględnieniem ludności czasowo przebywającej w Jastrzębi (pracownicy sezonowi, służba itp.):
- 0-7 lat – 65 mężczyzn 65 kobiet – łącznie 130 osób
- 7-14 lat – 62 mężczyzn 50 kobiet – łącznie 112 osób
- 14-20 lat – 77 mężczyzn 60 kobiet – łącznie 137 osób
- 20-30 lat – 54 mężczyzn 42 kobiety – łącznie 96 osób
- 30-40 lat – 46 mężczyzn 60 kobiet – łącznie 106 osób
- 40-50 lat – 56 mężczyzn 59 kobiet – łącznie 115 osób
- 50-60 lat – 36 mężczyzn 23 kobiety – łącznie 59 osób
- 60-70 lat – 30 mężczyzn 32 kobiety – łącznie 62 osoby
- 70-80 lat – 7 mężczyzn 3 kobiety – łącznie 10 osób
- 80-90 lat – 1 mężczyzna 0 kobiet – łącznie 1 osoba
- W grupach wiekowych bez uwzględnienia ludności czasowo przebywającej w Jastrzębi:
- 0-7 lat – 65 mężczyzn 65 kobiet – łącznie 130 osób
- 7-14 lat – 61 mężczyzn 50 kobiet – łącznie 111 osób
- 14-20 lat – 71 mężczyzn 58 kobiet – łącznie 129 osób
- 20-30 lat – 53 mężczyzn 42 kobiety – łącznie 95 osób
- 30-40 lat – 46 mężczyzn 59 kobiet – łącznie 105 osób
- 40-50 lat – 56 mężczyzn 58 kobiet – łącznie 114 osób
- 50-60 lat – 36 mężczyzn 23 kobiety – łącznie 59 osób
- 60-70 lat – 30 mężczyzn 32 kobiety – łącznie 62 osoby
- 70-80 lat – 7 mężczyzn 3 kobiety – łącznie 10 osób
- 80-90 lat – 1 mężczyzna 0 kobiet – łącznie 1 osoba
- W grupach wiekowych z uwzględnieniem ludności czasowo przebywającej w Jastrzębi (pracownicy sezonowi, służba itp.):
- W 1931 – 848 osób[43]
- W 1932 – 847 osób[43]
- W 2006 1011 osób[7]
- W grupach wiekowych:
- 0-3 lata – 31 osób
- 4-12 lat – 127 osób
- 13-18 lat – 139 osób
- 19-24 lat – 139 osób
- 25-35 lat – 163 osoby
- 36-50 lat – 200 osób
- 51-65 lat – 133 osoby
- 66-100 lat – 79 osób
- W grupach wiekowych:
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Jastrzębia jest lokalnym ośrodkiem handlowo-usługowym dla mieszkańców gminy. Ludność utrzymuje się z rolnictwa i hodowli oraz z handlu i usług. Część mieszkańców pracuje poza miejscem zamieszkania.
W dawniejszych czasach ludność trudniła się rolnictwem, hodowlą, bartnictwem i pszczelarstwem[45] oraz pracą przy eksploatacji pobliskiego lasu[46]. Niektórzy mieszkańcy wsi trudnili się drobnym rzemiosłem[47]. Rozwój przestrzenny gruntów rolnych w Jastrzębi na przestrzeni lat przedstawia się następująco:
- koniec XV wieku – 7 łanów[13]
- 1554 – 7 łanów, we wsi żyło 5 bartników[13]
- 1564 – 7 łanów[13]
- 1602 – 7 łanów[13]
- 1615 – 7 łanów[36]
- 1660 – 7 łanów z czego tylko 4 w uprawie[36]
- 1842 – 1559 morg 262 pręty[38]
- 1847 – 2043 morgi 212 prętów[38] (po komasacji)
- 1880 – 2125 morg ziemi włościańskiej[37]
- 1935 – 2166 morg 98 prętów, czyli 1212,86 ha[9]
We wsi żyli obok kmieci także zagrodnicy i komornicy. Istniała zagroda przeznaczona dla kowala, choć bywały okresy, gdy nie była wykorzystywana ze względu na brak takiego rzemieślnika we wsi. O ile powierzchnia gospodarstw była przez długi czas stała, to sytuacja ekonomiczna każdego z nich zależała także od rodzaju gruntów, na których gospodarowano. Na kondycję gospodarstw duży wpływ miała też sytuacja demograficzna. Zmiany przyniosła komasacja gruntów[48]. Na sposób gospodarowania poza rodzajem gruntów miał także wpływ postęp technologiczny, a więc i poziom wiedzy rolniczej[49].
Transport[edytuj | edytuj kod]
Przez Jastrzębię przebiegają jedynie drogi o klasie niższej niż droga wojewódzka. Przez wieś przebiegają dwie drogi powiatowe: 1715W z Radomia do Brzózy oraz 3516W łącząca Jastrzębię z Bartodziejami[50]. Od 1885 w pobliżu wsi przebiega linia kolejowa łącząca Dęblin z Radomiem – przystanek Jedlnia Kościelna[51]. Od 1934 w pobliżu wsi przebiega linia kolejowa łącząca Warszawę z Radomiem – stacja Bartodzieje i przystanek Lesiów[52]. Miejscowość jest obsługiwana w zakresie komunikacji autobusowej przez przedsiębiorstwo PPKS Radom.
Oświata i ochrona zdrowia[edytuj | edytuj kod]
Szkołę w Jastrzębi założono w 1867 i była to trzynasta szkoła elementarna w ówczesnym powiecie radomskim[53]. Obecnie we wsi funkcjonują następujące placówki edukacyjne[54]:
- Samorządowe Przedszkole
- Publiczna Szkoła Podstawowa im. Kazimierza Mroza
- Publiczne Gimnazjum im. Biskupa Jana Chrapka
We wsi funkcjonuje Biblioteka Publiczna i ośrodek zdrowia[7].
Życie społeczne i bezpieczeństwo[edytuj | edytuj kod]
We wsi funkcjonuje klub sportowy Akcja Jastrzębia[55] i koło gospodyń wiejskich[7]. Znajduje się tu posterunek policji i działa jednostka OSP[7]. Straż pożarna została powołana do życia w 1926, lecz w początkowych latach swego istnienia nie działała sprawnie. W 1929 drewnianą remizę przerobiono na pierwszy w historii wsi kościół i rozpoczęto budowę nowej, także drewnianej. Ta jednak, ze względu na zmianę umiejscowienia na bardziej uboczne, straciła rolę miejsca zebrań, którą pełniła pierwsza remiza. W latach trzydziestych XX w. straż działała już sprawniej i obok swej podstawowej roli była też zaangażowana w rozwój życia kulturalnego wsi[56]. Powojenne losy remizy nie są znane, zapewne uległa zniszczeniu.
Struktury wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]
Katolicyzm[edytuj | edytuj kod]
W XV wieku Jastrzębia należała do parafii w Radomiu. W 1712 r. znajdowała się w parafii Jedlnia, ale nie wiadomo od kiedy[57]. Po długich staraniach, 25 marca 1930 nastąpiło poświęcenie miejscowego kościółka, który powstał po przerobieniu na cele sakralne remizy straży pożarnej. Niedługo potem, bo 7 września 1930 poświęcono miejscowy cmentarz[58]. Obecnie kościół ten nie istnieje. Przetrwał wojnę i był remontowany w 1957. Został rozebrany w związku z budową nowego kościoła w latach 1982-1987[32].
Obecnie Jastrzębia znajduje się w rzymskokatolickiej parafii Zwiastowania NMP, w dekanacie jedlińskim. We wsi znajduje się kościół parafialny wzniesiony według projektu Bolesława Sobola, Tadeusza Derlatki i Wiktora Owczarka. Poświęcenia w 1987 dokonał Edward Materski[32].
Prawosławie[edytuj | edytuj kod]
W XIX wieku i na początku XX wieku we wsi mieszkali nieliczni Rosjanie, bądź to jako karczmarze, bądź to jako leśniczy, którzy byli wyznawcami prawosławia. Podlegali parafii w Radomiu.
Judaizm[edytuj | edytuj kod]
Żydzi nie osiedlali się w Jastrzębi. Ci nieliczni, co do których istnieje przypuszczenie, że mogli mieszkać w Jastrzębi, to jest karczmarze[16], należeli do radomskiej gminy.
Związani z Jastrzębią[edytuj | edytuj kod]
- Kazimierz Mróz – nauczyciel i regionalista, autor monografii Jastrzębi
- Bolesław Machnio – poseł na Sejm
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Mapa WIG Radom.
- ↑ Portal polskawliczbach.pl
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-02-08].
- ↑ Odnośnie nazwy zob. Mróz Jastrzębia. Wieś powiatu radomskiego s. 4.
- ↑ a b c d e Mapa WIG Białobrzegi.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 6-7.
- ↑ a b c d e Strategia rozwiązywania problemów gminy Jastrzębia.
- ↑ Dla bliższej charakterystyki przedwojennej zabudowy Mróz, op. cit., s. 75-88.
- ↑ a b c Mróz, op. cit., s. 3.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 5.
- ↑ a b Na podstawie bazy TERYT.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 11.
- ↑ a b c d e f g h i j Mróz, op. cit., s. 14.
- ↑ a b c Mróz, op. cit., s. 28.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 14-15.
- ↑ a b c d Mróz, op. cit., s. 27.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 32-33.
- ↑ a b c d e f Mróz, op. cit., s. 16.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 29.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 13.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 29-32.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 17-18.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 22.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 19.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 41-42.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 35.
- ↑ Zob. stronę internetową poświęconą powstaniu styczniowemu na Kielecczyźnie [1].
- ↑ a b Mróz, op. cit., s. 36.
- ↑ Księga adresowa Polski.
- ↑ Nasza Wieś Bartodzieje nr 1/2009 (III).
- ↑ ВОВ-60 – Сводки.
- ↑ a b c Zob. informacje na stronie diecezji radomskiej
- ↑ a b NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo mazowieckie. [dostęp 11 stycznia 2010].
- ↑ Mróz, op. cit., s. 41.
- ↑ Informacja Turystyczna: Strona internetowa radomskiej informacji turystycznej. [dostęp 11 stycznia 2010].
- ↑ a b c d Mróz, op. cit., s. 15.
- ↑ a b c Zob. Słownik geograficzny.
- ↑ a b c Mróz, op. cit., s. 18.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 42.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 44 – autor podnosi zarzut dużej niedokładności.
- ↑ Zob. Księgę adresową Polski rzekomo w oparciu o dane ze spisu z 1921 r.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 43 – autor podnosi zarzut niedokładności danych ze spisu.
- ↑ a b c Mróz, op. cit., s. 44.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 43 i 45.
- ↑ O bartnictwie i pszczelarstwie w Jastrzębi Mróz, op. cit., s. 24-27 i 126-127.
- ↑ O wykorzystaniu lasu Mróz, op. cit., s. 116-177.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 139-144.
- ↑ Odnośnie struktury gospodarstw Mróz, op. cit., s. 50-61.
- ↑ O sposobach gospodarowania Mróz, op. cit., s. 61-69, 89-116 i 118-129.
- ↑ Zob. mapę dróg powiatowych na stronie Powiatowego Zarządu Dróg Publicznych w Radomiu
- ↑ Zob. informacje o linii kolejowej nr 26 na stronie [2].
- ↑ Zob. informacje o linii kolejowej nr 8 na stronie [3].
- ↑ Mróz, op. cit., s. 22 i 189-201.
- ↑ Zob. stronę internetową gminy Jastrzębia [4].
- ↑ Zob. stronę internetową klubu [5].
- ↑ Mróz, op. cit., 205-206.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 14 i 231.
- ↑ Mróz, op. cit., s. 235-237.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Kazimierz Mróz, Jastrzębia. Wieś powiatu radomskiego, Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach Warszawa 1935 – dostępna poprzez radomską bibliotekę cyfrową – [6].
- Mapa WIG Białobrzegi Pas 42 Słup 32, Warszawa 1937.
- Mapa WIG Radom Pas 43 Słup 32, Warszawa 1937.
- Księga adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, Warszawa 1928, s. 225.
- Strategia rozwiązywania problemów gminy Jastrzębia na lata 2007-2009, Jastrzębia 2007, [7].
- Nasza wieś Bartodzieje nr 1/2009 (III) dostępna poprzez stronę wsi Bartodzieje [8].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Jastrzębia (7) w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. III: Haag – Kępy. Warszawa 1882.
|