Jaszkowa Dolna
50°25′05″N 16°41′23″E/50,418056 16,689722| wieś | |
 Kościół św. Jana Chrzciciela w Jaszkowej Dolnej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
290–350 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2011) |
1352[2] |
| Strefa numeracyjna |
74 |
| Kod pocztowy |
57-312[3] |
| Tablice rejestracyjne |
DKL |
| SIMC |
0852803 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Kłodzko  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego  | |
| 50°25′05″N 16°41′23″E/50,418056 16,689722[1]
| |
.jpg)
Jaszkowa Dolna (niem. Niederhannsdorf[4]) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Kłodzko.
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie wałbrzyskim.
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Położenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Jaszkowa Dolna leży w Kotlinie Kłodzkiej, w Sudetach, w południowo-zachodniej Polsce. Centrum wsi oddalone jest od centrum Kłodzka, siedziby gminy i powiatu, o około 5 km na południowy wschód, zabudowania wsi sięgają niemal granic miasta. Na zachodzie graniczy z Krosnowicami i Kłodzkiem, na północy z Jaszkówką i Wojciechowicami, na wschodzie z Jaszkową Górna, a na południu z Marcinowem i Żelaznem[5].
| Rodzaj | Powierzchnia (ha) | % |
|---|---|---|
| użytki rolne | 1293 | 72,8% |
| tereny zamieszkane | 443 | 24,9% |
| lasy | 41 | 2,3% |
| Powierzchnia wsi (Σ) | 1777 | 100% |
Według danych z 2008 r. wieś zajmowała obszar 17,77 km², co stanowiło 7% powierzchni gminy Kłodzko[7].
Warunki naturalne
[edytuj | edytuj kod]Jest to duża i długa (ok. 4 km) wieś łańcuchowa ciągnąca się wzdłuż potoku Jaszkówki, dopływu Nysy Kłodzkiej, między Kłodzkiem a Jaszkową Górną. Leży na wysokości 290–350 m n.p.m. Wieś zajmuje dolinę potoku, zwężającą się ku górze, oddzielającą Wzgórza Rogówki od reszty Kotliny Kłodzkiej[8].
Budowa geologiczna
[edytuj | edytuj kod]Okolice Jaszkowej Dolnej zostały wypreparowane w złożonej strukturze geologicznej, utworzonej przez granitoidy masywu kłodzko-złotostockiego od południa oraz dewońskie łupki i piaskowce, a także łupki metamorficzne od północy. Występują tu keratofiry i hornfelsy. Jednym z bardziej interesujących obiektów jest wyrobisko dawnego kamieniołomu u wjazdu do wsi od strony Kłodzka. Odsłaniają się tu hornfelsy piroksenowe, w których można spotkać szereg minerałów, w tym skapolity, wollastonit, a nawet drobne granaty[9].
Historia
[edytuj | edytuj kod]| 1320 | Henningi villa |
| 1332 | nydersten Hennigsdorf |
| 1333 | Nenningstorf |
| 1347 | Henningisdorf |
| 1348 | Henningsdorf Nidersten Henningsdorf |
| 1350 | Henningzdorf nidirist |
| 1355 | Nidirsten Hennygisdorff |
| 1356 | Nedirsten Hennigisdorff |
| 1358 | Hennigivilla |
| 1360 | Henigstorf |
| 1364 | Hennigisdorff |
| 1389 | Hennigsdorf |
| 1419 | Hennegisdorff |
| 1422 | nidern Hennigisdorff |
| 1437 | nedern Henigisdorff |
| 1490 | Nieder-Hennigsdorf |
| 1549 | Hennigsdorff inferiori Niederhennsdorff Niderheinsdorf |
| 1574 | Niederhannisdorf |
| 1631 | Hansdorf Inferior |
| 1748 | Nieder Hansdorff |
| 1765 | Nieder Hansdorf |
| 1782 | Hannsdorf Nieder |
| 1816 | Nieder-Hannsorf |
| 1870 | Niederhannsdorf |
| 1945 | Janowa Dolna |
| 1946 | Jaszkowa Dolna |
Jaszkowa Dolna jest jedną ze starszych miejscowości ziemi kłodzkiej. Powstała w I połowie XIII w. jako wieś przedlokacyjna. Od zawsze była silnie związana z Kłodzkiem jako typowa osada podmiejska. W dokumentach wzmianki o niej pojawiają się w 1322 r.[11] W 1350 r. powstało tu dziedziczne wolne sędziostwo, które później przeszło w ręce augustianów kłodzkich. W tym czasie istniał tu już kościół parafialny. W XV wieku wieś należała do rodziny Schaffgotschów[11], a od około 1490 r. przeszła w posiadanie rodu Tschischwitzów, w 1580 r. przeszła w posiadanie Koberów.
W czasie wojny trzydziestoletniej wojska austriackie przystąpiły do przymusowej rekatolizacji ludności ziemi kłodzkiej, której duża część przeszła wcześniej na protestantyzm. Akcja ta wiązała się z represjami i dużymi kontrybucjami, co doprowadziło do buntu chłopów[11]. W 1621 r. utworzyli oni związek obronny mieszkańców, m.in. Jaszkowej Dolnej. Doszło do wielu potyczek, m.in. pod Jaszkową Górną zginęło ok. 100 chłopów. W 1622 r. przez wieś przeszedł kilkutysięczny oddział lisowczyków, którzy śpieszyli z pomocą wojsku oblężonemu w Bystrzycy Kłodzkiej przez inne grupy chłopów[11].
W XVIII i XIX w. wieś należała do kilku rodzin posiadaczy ziemskich: hrabiów von Neuhaus, von Götz i von Magnis.
W 1807 r. Jaszkowa Dolna znalazła się w centrum działań kampanii wojennej wojny Napoleona z IV koalicją antyfrancuską, kiedy to wojska francuskie dowodzone przez gen. Charles’a Lefebvre’a-Desnouettes próbowały opanować twierdzę kłodzką i całe hrabstwo kłodzkie bronione przez korpus hrabiego von Götzena. W związku z tym Prusacy zbudowali w Jaszkowej Dolnej i Jaszkowej Górnej fortyfikacje ziemne jako przedłużenie funkcji obronnej twierdzy[11]. W dniach 21–23 czerwca 1807 r. doszło tu do kilku potyczek, których skutkiem było wyparcie wojsk pruskich do twierdzy[11].
W 1816 r. wieś dzieliła się na 3 części, z których jedna należała do Kłodzka. W 1828 r. największą część kupił Hermann Volkmer. W tym czasie było we wsi 199 budynków, dwór oraz 4 folwarki. W 1870 r. w posiadaniu Volkmera znajdowało się 940 morgów ziemi.
Po 1945 r. Jaszkowa Dolna funkcjonuje dalej jako wieś rolnicza, stanowiąc zaplecze żywnościowe dla Kłodzka.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Jaszkowa Dolna zachowała swój pierwotny układ wsi łańcuchowej, chociaż częściowo został on już zmieniony poprzez zagęszczenie nową zabudową. Do cenniejszych obiektów wpisanych do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa należy zaliczyć[12]:
- Kościół św. Jana Chrzciciela w Jaszkowej Dolnej; pierwotny wzmiankowany w 1358 r., obecny zbudowany w stylu neogotyckim w 1905 r.
- Kaplica cmentarna Najświętszego Sakramentu; pozostałość po kościele parafialnym z drugiej poł. XIV w., przebudowana w 1750 r.[13]
inne zabytki:
- Figura Matki Bożej z 1833 r. stojąca na wysokim ozdobnym cokole przy przystanku autobusowym w dolnej części wsi. Została skradziona w 2005 r.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Rozwój ludnościowy Jaszkowej Dolnej na przestrzeni stuleci kształtował się następująco[14].
Bliskość Kłodzka – stolicy regionu i korzystne warunki naturalne sprawiły, że w Jaszkowej Dolnej nie wystąpiła tak gwałtowna faza wyludniania się, charakterystyczna dla innych miejscowości ziemi kłodzkiej. Przeciwnie, liczba udności utrzymuje się na stałym poziomie, nawet w pewnym okresie widoczny był jej wyraźny wzrost[15].
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Jaszkowa Dolna jest w dalszym ciągu wsią rolniczą, stanowiąc żywnościowe zaplecze dla Kłodzka[15]. Obok tej funkcji odgrywa również rolę pewną osiedla mieszkaniowego. We wsi znajduje się 105 gospodarstw rolnych, przy czym jeszcze w latach 70. XX w. było ich dwa razy więcej, oraz gospodarstwo rolne kombinatu rolno-przemysłowego z Żelazna i SKR. Wyłącznie z pracy w rolnictwie utrzymywało się 39% ludności czynnej zawodowo w 1978 r., a w 1988 r. – aż 84%. Mieszkańcy zajmują się uprawą roli (są tu jedne z najlepszych gleb na ziemi kłodzkiej) lub pracują w pobliskim Kłodzku i dalszych miejscowościach[16]. Stale rozwija się funkcja mieszkalno-składowo-przemysłowa. Przybywają nowe domy mieszkalne, różne magazyny i zakłady rzemieślnicze i produkcyjne[17].
Edukacja i kultura
[edytuj | edytuj kod]Oświata
[edytuj | edytuj kod]W Jaszkowej Dolnej działa jedno z trzech w gminie przedszkoli[18]. Działa również Szkoła Podstawowa im. Stanisława Mikołajczyka, dysponująca halą sportową[19].
Kultura
[edytuj | edytuj kod]We wsi działa świetlica oraz klub sportowy Iskra, z sekcją piłkarską, która mecze rozgrywa na położonym w centrum wsi stadionie[20]. Ponadto aktywnie działa koło gospodyń wiejskich.
W Jaszkowej Dolnej od czasów średniowiecza funkcjonuje parafia św. Jana Chrzciciela w Jaszkowej Dolnej, której kościołem jest kościół św. Jana Chrzciciela. Należy ona do dekanatu kłodzkiego, wchodzącego w skład diecezji świdnickiej[21].
Administracja
[edytuj | edytuj kod]Jaszkowa po zakończeniu II wojny światowej znalazła się w granicach Polski. Wieś wchodziła w skład województwa wrocławskiego. W latach 1954–1973, po likwidacji gmin, tworzyła wspólną gromadę z Jaszkową Górną, wchodzącą nadal w skład powiatu kłodzkiego. Po zmianach w podziale terytorialnym kraju z 1975 r. Jaszkowa Dolna weszła w skład nowo utworzonego województwa wałbrzyskiego i gminy Kłodzko[16].
Ostatnia zmiana miała miejsce w 1990 r., kiedy to na terenie gminy utworzono sołectwa jako jednostki pomocniczego podziału administracyjnego. Jedno z nich ulokowano w Jaszkowej Dolnej[22].
Infrastruktura
[edytuj | edytuj kod]Transport
[edytuj | edytuj kod]Jaszkowa Dolna leży na uboczu ważnych szlaków komunikacyjnych ziemi kłodzkiej. Przez wieś przebiega lokalna droga z Kłodzka przez Przełęcz Droszkowską do Ołdrzychowic Kłodzkich. Przez zachodnią granicę wsi z kolei przebiega droga krajowa nr 33 z Kłodzka do Boboszowa. Komunikację autobusową zapewnia PKS Kłodzko. W samej wsi znajdują się cztery przystanki autobusowe. Najbliższa stacja kolejowa znajduje się w Kłodzku – Kłodzko Miasto[23].
Bezpieczeństwo
[edytuj | edytuj kod]W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń – Jaszkowa Dolna podlega rejonowi działania Powiatowej Straży Pożarnej oraz Komendzie Powiatowej Policji w Kłodzku[24]. We wsi działa Ochotnicza Straż Pożarna[25]. We wsi znajduje się ośrodek zdrowia. Podstawową opiekę medyczną zapewnia Zespół Opieki Zdrowotnej w Kłodzku[17].
Ważniejsze osobistości
[edytuj | edytuj kod]- Oskar Düring (ur. 1883 w Jaszkowej Dolnej, zm. 1956 w Kitzingen) – handlowiec, znany kłodzki kolekcjoner i antykwariusz, organizator różnych imprez kulturalnych w Kłodzku.
- Johann Franz Otto (ur. 1732 w Jaszkowej Dolnej, zm. 1805 w Kłodzku) – organista i kompozytor na różne instrumenty muzyczne
- Wilhelm Hohaus (ur. 1844 w Jaszkowej Dolnej, zm. w Bystrzycy Kłodzkiej) – duchowny katolicki i teolog, wielki dziekan kłodzki.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 45313
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 385 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości, § 1, s. 6 (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
- ↑ Kotlina Kłodzka. Mapa turystyczna, 1:100 000, wyd. Eko-Graf, Wrocław 1997.
- ↑ Dane Urzędu Gminy Kłodzko na 31 grudnia 2007 r.
- ↑ Dane Urzędu Gminy Kłodzko na 2008 r.
- ↑ Słownik geografii turystycznej Sudetów, pod red. M. Staffy, t. 15, Wrocław 1994, s. 166.
- ↑ Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 161.
- ↑ F. Volkmer, W. Hohaus, Geschichtsquellen der Grafschaft Glatz, t. I–V. Habelschwerdt 1883–1928; mapa hrabstwa kłodzkiego z XVIII w.; Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 166.
- ↑ a b c d e f Waldemar Brygier, Tomasz Dudziak: Ziemia Kłodzka. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010, s. 335. ISBN 978-83-89188-95-3.
- ↑ Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 169.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 66. [dostęp 2012-08-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ Dane na podstawie: F. W. Zimmermann, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Bd. 1–13, Brieg 1783–1796; Roczniki statystyczne województwa wrocławskiego (1950–1975), roczniki statystyczne województwa wałbrzyskiego (1975–1998), powszechnych spisów ludności i urzędu gminy wiejskiej Kłodzko.
- ↑ a b Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 168.
- ↑ a b Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 166.
- ↑ a b Słownik geografii turystycznej Sudetów, op. cit., s. 167.
- ↑ Przedszkola w gminie Kłodzko na jej oficjalnej stronie internetowej. gmina.klodzko.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-12-18)].
- ↑ Szkoły w gminie Kłodzko. gmina.klodzko.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-08)].
- ↑ Słownik geografii turystycznej Sudetów, s. 171.
- ↑ Dane Świdnickiej kurii biskupiej na 31.12.2008 r.
- ↑ Na terenie gminy wiejskiej Kłodzko funkcjonuje obecnie 35 sołectw.
- ↑ Ziemia Kłodzka. Mapa turystyczna, 1:100 000, wyd. Eko-Graf, Wrocław 2004.
- ↑ Informacja na stronie internetowej Komendy Powiatowej Policji w Kłodzku. klodzko.policja.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-22)].
- ↑ Informacje na stronie Powiatowej Komendy Straży Pożarnej w Kłodzku. kppsp.klodzko.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-25)].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Słownik geografii turystycznej Sudetów, Kotlina Kłodzka i Rów Górnej Nysy, pod red. M. Staffy, t. 15, wyd. I-BiS, Wrocław 1994, s. 172–178.
- Kögler J., Die Chroniken der Grafschaft Glatz, nowe wydanie: D. Pohl, część 3, s. 79–110.
- Dehio-Handbuch der Kunstdenkmäler in Polen Schlesien, München-Berlin 2005, s. 378.
- Verlag Aktion Ost-West e.V., Das Glatzer Land, s. 85–86.
- Waldemar Brygier, Tomasz Dudziak, Iwona Chomiak, Ziemia Kłodzka, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010, ISBN 978-83-89188-95-3, OCLC 751422625.
| Wsie |
|
|---|---|
| Kolonia | |
| Osady | |
| Osada leśna wsi | |
| Przysiółki wsi | |
| Miejscowości zniesione | |
| Wyludniony przysiółek |
