Jeżogłówka
Jeżogłówka (Sparganium L.) – rodzaj roślin jednoliściennych zaliczany w niektórych systemach klasyfikacyjnych (m.in. system Cronquista z 1981, system Reveala z lat 1994-1999 i 2007) do monotypowej rodziny jeżogłówkowatych (Sparganiaceae). W ujęciu Angiosperm Phylogeny Website i według systemu APG IV z 2016 rodzaj włączany jest do rodziny pałkowatych (Typhaceae). Gatunkiem typowym jest Sparganium erectum Linnaeus[2]. Należy tu 19[3] do 25 gatunków[4]. Występują głównie w północnej części strefy umiarkowanej na półkuli północnej, część gatunków ma zasięg okołobiegunowy. Największe zróżnicowanie występuje we wschodniej Azji i w Ameryce Północnej. Nieliczne gatunki występują na południu w Meksyku i na wyspach Oceanu Spokojnego sięgając po Nową Zelandię[5].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Byliny zielne, zanurzone lub bagienne, nierzadko z częścią liści zanurzonych lub pływających na powierzchni i częścią liści wzniesionych nad powierzchnię wody. Wznoszące się lub unoszące w wodzie łodygi wyrastają z pełzającego kłącza. Liście bifacjalne, są płaskie lub zgięte, z kilem, zwykle gąbczaste. Są równowąskie, równolegle unerwione, całobrzegie. Kwiaty drobne, jednopłciowe, krótkoszypułkowe, zebrane w złożone, kuliste kwiatostany. Drobnych, łuskowatych listków okwiatu jest 1–6 w kwiatach męskich i 3–4 w kwiatach żeńskich. Pręcików jest od 1 do 8. Słupek górny, zwykle z jednego owocolistka rzadziej z 2 lub 3 (słupek synkarpiczny). W owocolistku (owocolistkach) zalążek jest pojedynczy. Owoc suchy z trwałym okwiatem i szypułką, często też z zachowanym słupkiem i znamieniem. Morfologia dojrzałych owoców odgrywa istotną rolę taksonomiczną[6][5].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Kwiaty są bezwonne i wiatropylne. Kwitnienie przypada na okres od późnej wiosny do końca lata, jest krótsze u roślin występujących na wyższych szerokościach północnych i na wyższych wysokościach. Owoce dojrzewają późnym latem i jesienią. Liczba chromosomów n = 15[5].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja i podział rodziny według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzaj jeżogłówka włączany jest do rodziny pałkowatych (Typhaceae). Rodzina ta stanowi grupę siostrzaną dla rodziny bromeliowatych Bromeliaceae, wraz z którymi tworzy klad bazalny rzędu wiechlinowców (Poales)[1].
- Pozycja w systemie Reveala (1994-1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa komelinowe (Commelinidae Takht.), nadrząd Typhanae Thorne ex Reveal, rząd pałkowce (Typhales Dumort.), rodzina jeżogłówkowate (Sparganiaceae F. Rudolphi[7].
- Gatunki flory Polski[8]
- jeżogłówka gałęzista (Sparganium erectum L. em. Rchb. s.s., syn. S. ramosum Curtis)
- jeżogłówka najmniejsza (Sparganium minimum Wallr.)
- jeżogłówka pojedyncza (Sparganium emersum Rehmann, syn. S. simplex)
- jeżogłówka pokrewna (Sparganium angustifolium F. Michx., syn. S. affine Schnizl.)
- jeżogłówka różnolistna (Sparganium ×diversifolium Graebn.)
- jeżogłówka zapoznana (Sparganium neglectum Beeby) (syn. Sparganium erectum subsp. neglectum (Beeby) K.Richt., Pl. Eur. 1: 10 (1890))
- Inne gatunki[4]
- Sparganium americanum Nutt., Gen. N. Amer. Pl. 2: 203 (1818)
- Sparganium amplexicaulium D.Yu, Bull. Bot. Res., Harbin 12: 257 (1992)
- Sparganium androcladum (Engelm.) Morong, Bull. Torrey Bot. Club 15: 78 (1888)
- Sparganium arcuscaulis D.Yu & G.T.Yang, Bull. Bot. Res., Harbin 11(1): 37 (1991)
- Sparganium choui D.Yu, Bull. Bot. Res., Harbin 12: 257 (1992)
- Sparganium eurycarpum Engelm. in A.Gray, Manual, ed. 5: 481 (1867)
- Sparganium fallax Graebn. in H.G.A.Engler (ed.), Pflanzenr., IV, 10: 15 (1900)
- Sparganium fluctuans (Engelm.) B.L.Rob., Rhodora 7: 60 (1905)
- Sparganium glomeratum (Laest. ex Beurl.) Neuman in C.J.Hartman, Handb. Skand. Fl., ed. 12: 111 (1889)
- Sparganium gramineum Georgi, Bemerk. Reise 1: 232 (1775)
- Sparganium hyperboreum Laest. ex Beurl., Öfvers. Kongl. Vetensk.-Akad. Förh. 9: 192 (1853)
- Sparganium japonicum Rothert in B.A.Fedchenko, Fl. Asiat. Ross. 1: 26 (1913)
- Sparganium kawakamii H.Hara, J. Jap. Bot. 14: 53 (1938)
- Sparganium manshuricum D.Yu, Bull. Bot. Res., Harbin 12: 255 (1992)
- Sparganium multiporcatum D.Yu, Bull. Bot. Res., Harbin 11(2): 20 (1991)
- Sparganium natans L., Sp. Pl.: 971 (1753)
- Sparganium probatovae Tzvelev, Novosti Sist. Vyssh. Rast. 21: 235 (1984)
- Sparganium rothertii Tzvelev, Novosti Sist. Vyssh. Rast. 21: 234 (1984)
- Sparganium subglobosum Morong, Bull. Torrey Bot. Club 15: 81 (1888)
- Sparganium tenuicaule D.Yu & L.H.Liu, Bull. Bot. Res., Harbin 11(2): 19 (1991)
- Mieszańce[4]
- Sparganium × englerianum Graebn. in P.F.A.Ascherson & K.O.R.Graebner, Syn. Mitteleur. Fl. 1: 287 (1897)
- Sparganium × longifolium Turcz. ex Ledeb., Bull. Soc. Imp. Naturalistes Moscou 1838: 103 (1838)
- Sparganium × oligocarpon Ångstr., Bot. Not. 1853: 149 (1853)
- Sparganium × speirocephalum Neuman in C.J.Hartman, Handb. Skand. Fl., ed. 12: 109 (1889)
- Sparganium × splendens Meinsh., Bull. Acad. Imp. Sci. Saint-Pétersbourg 36: 32 (1895)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2016-10-25].
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-06-13].
- ↑ Sparganium (ang.). W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2010-11-04].
- ↑ a b c Sparganium (ang.). W: World Checklist of Selected Plant Families [on-line]. Kew GArdens. [dostęp 2010-11-04].
- ↑ a b c Sparganium (ang.). W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2010-11-04].
- ↑ Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, London: Elsevier, 2010, s. 231. ISBN 978-0-12-374380-0.
- ↑ Crescent Bloom: Sparganiaceae (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-03-04].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.