Jechiel Izajasz Trunk
Jechiel Izajasz Trunk (jid. יחיאל־ישעיה טרונק Jechiel-Jeszaje Trunk; ur. 15 marca 1887 w Osmolinie, zm. 7 lipca 1961[1] w Nowym Jorku) – polski pisarz-eseista oraz etnograf pochodzenia żydowskiego, tworzący w języku jidysz; reprezentant twórców okresu międzywojennego, działający jako przedstawiciel trzeciego pokolenia historyków[2].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Jechiel Izajasz Trunk, urodzony w 1887 roku w Osmolinie, wywodził się z zamożnej rabinackiej rodziny, której korzenie (ze strony ojca) sięgały przodków będących chasydami. Pradziadek pisarza, Szajele Kutner, pełnił funkcję cadyka, natomiast dziadek był rabinem Kutna[3]. Swoje dzieciństwo i młodość Trunk spędził w Łodzi[4]. W czasie I wojny światowej przeniósł się wraz z żoną do Szwajcarii. Do 1923 roku był członkiem ówczesnego Bundu Socjalistycznego. 1925 rok wiąże się z przeniesieniem pisarza do Warszawy oraz objęciem przez niego stanowiska przewodniczącego tamtejszego żydowskiego Pen Clubu. Po inwazji niemieckiej na Polskę (w 1939 roku) razem z żoną uciekł do Wilna, gdzie pracował w YIVO. Wkrótce opuścił jednak Wilno i podróżując przez Związek Radziecki, Bliski Wschód oraz Japonię, ostatecznie dotarł do Stanów Zjednoczonych (w 1941 roku), gdzie zmarł w 1961 roku, w Nowym Jorku[5].
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
Trunk, będąc pisarzem poruszającym się w sferze wielu gatunków takich jak: opowiadania, krytyka literacka, opowieści ludowe, eseje filozoficzne oraz historyczne, zajmował się również redagowaniem ważnej antologii opowiadań jidysz z poetą Aronem Cajtlinem[5]. Jego związek z literaturą rozpoczął się w 1905 roku, kiedy to pisał jeszcze po hebrajsku. Od 1908 roku, pod wpływem I. L. Pereca, zaczął tworzyć w języku jidysz. Zasłynął w 1909 roku za sprawą esejów na temat kabały, a także dzięki krytyce literackiej[4]. W kolejnych latach dzieła swe opierał na przemyśleniach filozoficzno-egzystencjalnych, które zawarł między innymi w opowiadaniach Fun der natur (wydanych w 1914 roku). Opowiadania te stanowiły transpozycję utworów ludowych[6]. Jednakże do najważniejszych prac zalicza się te, które poświęcone są krytyce, jak również dziejom literatury jidysz (Idealizm un naturalizm in der jidiszer literatur, 1927)[7]. Lata pięćdziesiąte to czas powrotu Trunka do twórczości związanej z żydowskim folklorem oraz publikacji serii jego opowiadań. Sztandarowym dziełem pisarza jest epos wydany w siedmiu tomach, który w szerokim kontekście obrazuje życie żydowskie w Polsce: Pojln, zichrojnes un bilder (1944–1953)[4]. Swoista rodzinna kronika rodziny Trunków, jaką jest Pojln, stanowi także epos polskich Żydów.
Najważniejsze dzieła[edytuj | edytuj kod]
- Antologje fun der jidiszer proze in Pojln: Cwiszn bejde welt-milchomes (1914–1939)
- Idealizm un naturalizm in der jidiszer literatur (1927)
- Josefus Flawjus fun Jeruszolaim un andere historisze noweln (1930)
- Baj nacht afn altn mark (1939)
- Tewje un Menachem-Mendl in jidiszn welt-gojrl (1944)
- Pojln: Zichrojnes un bilder (1944–1953)
- Chelmer chachomim (1951)
- Der frejlechster Jid in der welt (1953)[3]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Khayim Leyb Fuks: Yekhiel-Shaye Trunk. W: Yiddish Leksikon. Tłum. Joshua Fogel. 2016-11-06. [dostęp 2021-05-28]. (ang.).
- ↑ Żbikowski A., Tomaszewski J.: Żydzi w Polsce, dzieje i kultura. Warszawa: Cyklady, 2001, s. 183.
- ↑ a b The YIVO encyclopedia of Jews in Eastern Europe: Trunk, Yekhiel. [dostęp 2016-12-15].
- ↑ a b c Rafał Żebrowski: Trunk Jechiel Izajasz. W: Polski słownik judaistyczny. Dzieje – kultura – religia – ludzie. Oprac. Zofia Borzymińska i Rafał Żebrowski. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, seria: Słowniki. [dostęp 2021-05-28].
- ↑ a b YIVO, Yekhiel Yeshaye Trunk. [dostęp 2016-12-15].
- ↑ Trunk Jechiel Iszaje, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2016-12-15].
- ↑ Roskies D.: A Bridge of Longing: The Lost Art of Yiddish Storytelling. Harvard: Harvard University Press, 1996, s. 312–318.