Jerzy Gawenda

Jerzy Gawenda

Pełne imię i nazwisko	Jerzy August Gawenda
Data i miejsce urodzenia	11 maja 1917 Lwów
Data i miejsce śmierci	2 grudnia 2000 Londyn
Minister Spraw Zagranicznych na Uchodźstwie
Okres	od 20 lipca 1970 do 14 lipca 1972
Poprzednik	Aleksander Zawisza
Następca	Jan Starzewski
Minister Spraw Zagranicznych na Uchodźstwie
Okres	od styczeń 1973 do grudzień 1973
Poprzednik	Jan Starzewski
Następca	Bronisław Hełczyński
Odznaczenia

Nagrobek Jerzego i jego żony

Jerzy August Bolesław Gawenda (ur. 11 maja 1917 we Lwowie, zm. 2 grudnia 2000 w Londynie) – polski działacz polityczny, prawnik, wicepremier (1972–1976) i minister spraw zagranicznych (1970–1974) Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Obczyźnie, rektor Polskiego Uniwersytetu Na Obczyźnie (1978–1987).

Życiorys

Wczesne dzieciństwo spędził w dworku Herburtów w Dobromilu na Podkarpaciu. Przez pierwsze 3 lata szkoły podstawowej pobierał naukę prywatnie, czwartą klasę ukończył w szkole w Złoczewie. Uczęszczał do gimnazjum im. Jana Sobieskiego w Złoczewie. Jako gimnazjalista był członkiem hufca przydzielonego do 5 Pułku Strzelców Podhalańskich.

Rozpoczął studia w 1935 i trafił na seminarium profesora Ludwika Ehrlicha. Ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie (1939). Po wybuchu II wojny światowej walczył we Francji w szeregach II Dywizji Strzelców Pieszych, następnie był internowany w Szwajcarii. W okresie internowania studiował w filii Uniwersytetu we Fryburgu zorganizowanej w obozie internowania i w 1945 obronił na Uniwersytecie pracę doktorską z prawa. W sierpniu 1945 został mianowany szefem Polskiej Likwidacyjnej Misji Wojskowej w Paryżu. Od 1946 służył w 1 Dywizji Pancernej na terenie Niemiec. W 1947 został zdemobilizowany, objął wówczas funkcję szefa delegatury Społecznego Komitetu Pomocy Obywatelom Polskim (SKPOP) w Niemczech, z siedzibą w Quackenbruck. W 1949 powrócił do Wielkiej Brytanii. W listopadzie tegoż roku został wykładowcą prawa w prowadzonej przez środowisko emigracyjne Szkole Nauk Politycznych i Społecznych w Londynie.

Od 1951 był związany z Polskim Uniwersytetem Na Obczyźnie, m.in. w 1951 został sekretarzem, następnie profesorem PUNO. W 1959 habilitował się na podstawie pracy Legalizm Polski w świetle prawa publicznego. W kolejnych latach był dziekanem wydziału prawa, a w latach 1978–1987 rektorem. Od 1960 członek Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie, od 1963 członek zarządu PTNnO, od 1964 przewodniczący Wydziału Humanistycznego PTNnO. Z funkcji tych ustąpił w 1979.

Na emigracji należał do Związku Socjalistów Polskich na Obczyźnie. W 1954 poparł w czasie kryzysu we władzach emigracyjnych prezydenta Augusta Zaleskiego. Był członkiem I (1954–1957), II (1958–1963), III (1963–1968) i IV (1968–1970) Rady Rzeczypospolitej Polskiej.

Od września 1959 do września 1963 był ministrem bez teki w rządzie Antoniego Pająka, od marca 1968 do czerwca 1970 ministrem wyznań religijnych, oświaty i kultury w rządzie Aleksandra Zawiszy (1968–1970), ministrem spraw zagranicznych w rządzie Zygmunta Muchniewskiego (1970–1972). W pierwszym rządzie Alfreda Urbańskiego (1972–1973) został ministrem bez teki i wicepremierem, a w styczniu 1973 został po śmierci Jana Starzewskiego kierownikiem ministerstwa spraw zagranicznych (mianowany 1 maja 1973). W drugim rządzie Alfreda Urbańskiego (1974–1976) ponownie został ministrem bez teki i wicepremierem.

Przez Prezydenta RP na obczyźnie został odznaczony Krzyżem Komandorskim i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. W 1979 otrzymał złotą odznakę honorową Koła Lwowian w Londynie (17 grudnia 1979).

Zmarł 2 grudnia 2000 w Londynie i został pochowany na cmentarzu w Salisbury (kw. T gr. 122).

Bibliografia

• Rafał Habielski, Druga Wielka Emigracja 1945–1990. T. 3. Życie społeczne i kulturalne emigracji, Warszawa 1999, s. 328 (nota biograficzna autorstwa Andrzeja Friszke)
• Zbigniew Andrzej Judycki Polski Uniwersytet na Obczyźnie w Londynie. Słownik biograficzny pracowników naukowych, Londyn 2008, s. 36
• Wiesław Hładkiewicz, Daniel Koteluk Zapomniany legalista. Jerzy August Gawenda (1917-2000), w: Zeszyty historyczne, nr 168, wyd. Instytut Literacki, Paryż 2009