Jerzy Iwanow-Szajnowicz

Tablica w parafii miejsca urodzenia - kościół Św. Aleksandra w Warszawie

Tablica przy ul. Nowy Świat w Warszawie

Pomnik Jerzego Iwanowa-Szajnowicza w Salonikach

Jerzy Iwanow-Szajnowicz, właśc. Jerzy Iwanow (ur. 14 grudnia 1911, zm. 4 stycznia 1943 w Atenach) – polski harcerz, sportowiec, w czasie II wojny światowej agent brytyjskich oraz polskich służb specjalnych i bohater greckiego ruchu oporu.

Życiorys

Był synem rosyjskiego pułkownika, Władimira Iwanowa i warszawianki Leonardy Szajnowicz, urodził się w Warszawie. Gdy miał kilka lat, jego matka wyszła ponownie za mąż, za Greka Jannisa Lambrianidisa i przeprowadziła się do Salonik, gdzie w 1925 zamieszkał też młody Iwanow. Od 1927 trenował piłkę nożną i piłkę wodną w KS Iraklis Saloniki. Od 1928, jako reprezentant tego klubu w piłce wodnej, nie opuścił żadnych ważniejszych zawodów. Był znakomitym pływakiem. W latach 1931-1935 startował we wszystkich ogólnogreckich zawodach pływackich. W 1935 uzyskał obywatelstwo polskie. Wraz z bratem Antonisem Lambrianidisem zwyciężył w ważnych greckich zawodach żeglarskich w 1936. Członek drużyny piłki wodnej AZS Warszawa, skąd następnie w reprezentacji Polski w piłce wodnej.
Maturę zdał w Liceum Francuskiej Misji Świeckiej w 1933, w 1938 ukończył – jako magister nauk rolniczych – Uniwersytet Katolicki w Louvain (Belgia). W sierpniu 1939 uzyskał dyplom Institut d'Agronomie de la France d'Outre-Mer. Był poliglotą - oprócz polskiego opanował świetnie języki: angielski, rosyjski, francuski, niemiecki i grecki.

Wybuch wojny zastał go w Grecji. W maju 1940 rozpoczął współpracę z polską placówką wojskową w Salonikach. Od kwietnia 1941 przebywał w Palestynie. Oczekiwał na skierowanie do Brygady Karpackiej, jednak został ostatecznie odkomenderowany do dyspozycji wojsk brytyjskich. Jako człowiek British Special Operations Executive unit No.004 w Kairze został agentem brytyjskiego wywiadu. Po przeszkoleniu w Aleksandrii został w październiku 1941 (pod kryptonimem "033 B") przetransportowany na pokładzie brytyjskiego okrętu podwodnego "Thunderbolt" do Grecji, gdzie przyjął fałszywe konspiracyjne nazwisko Kiriakos Paryssis.

We współpracy z szerokim spektrum greckiego ruchu oporu, w tym z organizacjami patriotycznymi i postaciami zaliczonymi następnie do rdzenia jego legendy prowadził działalność szpiegowską i sabotażową. Przekazywał dowództwu angielskiemu informacje o niemieckich instalacjach wojskowych w Grecji, ruchach wojsk niemieckich i włoskich, konwojach płynących do Afryki Północnej. Grupa Iwanowa zniszczyła lub uszkodziła około 400 samolotów niemieckich i włoskich w zakładach Malziniotti w Nowym Faleronie (dzielnica Aten), głównie uszkadzając ich silniki. Wykorzystując umiejętności pływackie, wspierany przez greckich konspiratorów, Iwanow osobiście minował i niszczył niemieckie okręty podwodne i transportowe w porcie.

Trzykrotnie ujęty przez Gestapo, dwukrotnie zdołał zbiec. Po raz pierwszy już w grudniu 1941 został zadenuncjowany przez znajomego i schwytany przez Gestapo, zbiegł w czasie przewożenia go samochodem. 8 września 1942, rozpoznany i zdradzony przez znajomego, został aresztowany w Atenach po raz trzeci. 2 grudnia otrzymał od sądu niemieckiego potrójny wyrok śmierci. Zwierzchnik greckiego kościoła prawosławnego, arcybiskup Aten Damaskin, usiłował ocalić Iwanowowi życie, odwiedzając więźnia w celi i jednocześnie interweniując u Niemców i u Aliantów, z sugestią wymiany ważnych jeńców wojennych. Do propozycji tych jednakże przychylnie odniosła się tylko strona niemiecka. Skazaniec zginął 4 stycznia 1943, najpierw raniony przez SS-mana podczas próby ucieczki z miejsca straceń - strzelnicy wojskowej w dzielnicy Aten Kesariani, następnie rozstrzelany z innymi skazańcami. Według źródeł greckich przed śmiercią wołał jeszcze "Niech żyje Grecja, niech żyje Polska" - Ζήτω η Ελλάς! Ζήτω η Πολωνία!

Międzynarodowe uznanie zasług

Iwanow-Szajnowicz został odznaczony pośmiertnie Orderem Virtuti Militari. W lipcu 1945 marszałek Harold Alexander ogłosił podziękowanie dla Iwanowa w imieniu Narodów Sprzymierzonych, a królowa Elżbieta II w kilka lat po śmierci agenta przekazała rodzinie zmarłego 1000 funtów w uznaniu jego zasług. Jego imieniem (Ιβανώφειο - Iwanofio) nazwano m.in. do niedawna największą halę sportową Salonik, jego macierzystego klub Iraklis. Według ocen greckich, bohater obu narodów okazał się też najskuteczniejszym sabotażystą, jakim Alianci dysponowali w całym okresie II wojny światowej.

W Polsce, imieniem Jerzego Iwanowa-Szajnowicza, nazwano ulice takich miast jak: Warszawa, Kraków, Poznań, Szczecin, Kielce, Częstochowa.

Bohater literacki biograficznej powieści Stanisława Strumph-Wojtkiewicza "Agent Nr. 1". W 1971 nakręcono w Polsce film – dramat sensacyjny na kanwie wydarzeń z działalności szpiegowskiej i dywersyjnej Iwanowa-Szajnowicza w Grecji, pt. "Agent nr 1", w reż. Zbigniewa Kuźmińskiego z Karolem Strasburgerem w roli głównej.

Kesariani, obecnie dzielnica Aten - prawdopodobnie to tutaj rozstrzelano Jerzego Iwanowa-Szajnowicza

Bibliografia

• Maria i Janusz Przymanowscy: Leonarda i jej synowie. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1980. ISBN 83-08-00082-7.