Jerzy Iwanow-Szajnowicz
 |
Ten artykuł od 2013-01 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
Jerzy Iwanow-Szajnowicz, właśc. Jerzy Iwanow (ur. 14 grudnia 1911, zm. 4 stycznia 1943 w Atenach) – polski harcerz, sportowiec, w czasie II wojny światowej agent brytyjskich oraz polskich służb specjalnych i bohater greckiego ruchu oporu.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Był synem rosyjskiego pułkownika, Władimira Iwanowa i warszawianki Leonardy Szajnowicz, urodził się w Warszawie. Gdy miał kilka lat, jego matka wyszła ponownie za mąż, za Greka Jannisa Lambrianidisa i przeprowadziła się do Salonik, gdzie w 1925 zamieszkał też młody Iwanow. Od 1927 trenował piłkę nożną i piłkę wodną w KS Iraklis Saloniki. Od 1928, jako reprezentant tego klubu w piłce wodnej, nie opuścił żadnych ważniejszych zawodów[1]. Był znakomitym pływakiem[2][3]. W latach 1931-1935 startował we wszystkich ogólnogreckich zawodach pływackich[4]. W 1935 uzyskał obywatelstwo polskie[5]. Wraz z bratem Antonisem Lambrianidisem zwyciężył w ważnych greckich zawodach żeglarskich w 1936. Członek drużyny piłki wodnej AZS Warszawa, skąd następnie w reprezentacji Polski w piłce wodnej.
Maturę zdał w Liceum Francuskiej Misji Świeckiej w 1933, w 1938 ukończył – jako magister nauk rolniczych – Uniwersytet Katolicki w Louvain (Belgia). W sierpniu 1939 uzyskał dyplom Institut d'Agronomie de la France d'Outre-Mer[6]. Był poliglotą - oprócz polskiego opanował świetnie języki: angielski, rosyjski, francuski, niemiecki i grecki.
Wybuch wojny zastał go w Grecji. W maju 1940 rozpoczął współpracę z polską placówką wojskową w Salonikach. Od kwietnia 1941 przebywał w Palestynie. Oczekiwał na skierowanie do Brygady Karpackiej, jednak został ostatecznie odkomenderowany do dyspozycji wojsk brytyjskich. Jako człowiek British Special Operations Executive unit No.004 w Kairze został agentem brytyjskiego wywiadu. Po przeszkoleniu w Aleksandrii został w październiku 1941 (pod kryptonimem "033 B") przetransportowany na pokładzie brytyjskiego okrętu podwodnego "Thunderbolt" do Grecji, gdzie przyjął fałszywe konspiracyjne nazwisko Kiriakos Paryssis[7].
We współpracy z szerokim spektrum greckiego ruchu oporu, w tym z organizacjami patriotycznymi i postaciami zaliczonymi następnie do rdzenia jego legendy[8] prowadził działalność szpiegowską i sabotażową. Przekazywał dowództwu angielskiemu informacje o niemieckich instalacjach wojskowych w Grecji, ruchach wojsk niemieckich i włoskich, konwojach płynących do Afryki Północnej. Grupa Iwanowa zniszczyła lub uszkodziła około 400 samolotów niemieckich i włoskich, sabotując dodatkiem opiłków żelaznych ich silniki, remontowane w zakładach Bracia Maltsinioti w Atenach)[9]. Wykorzystując umiejętności pływackie, wspierany przez greckich konspiratorów, Iwanow osobiście minował i niszczył niemieckie okręty podwodne i transportowe w porcie i na redzie[8].
Trzykrotnie ujęty przez Gestapo, dwukrotnie zdołał zbiec. Po raz pierwszy już w grudniu 1941 został zadenuncjowany przez znajomego i schwytany przez Gestapo, zbiegł w czasie przewożenia go samochodem. 8 września 1942, rozpoznany i zdradzony przez znajomego, został aresztowany w Atenach po raz trzeci. 2 grudnia otrzymał od sądu niemieckiego potrójny wyrok śmierci. Zwierzchnik greckiego kościoła prawosławnego, arcybiskup Aten Damaskin, usiłował ocalić Iwanowowi życie, odwiedzając więźnia w celi i jednocześnie interweniując u Niemców i u Aliantów, z sugestią wymiany ważnych jeńców wojennych. Do propozycji tych jednakże przychylnie odniosła się tylko strona niemiecka. Skazaniec zginął 4 stycznia 1943, najpierw raniony przez SS-mana podczas próby ucieczki z miejsca straceń - strzelnicy wojskowej w dzielnicy Aten Kesariani, następnie rozstrzelany z innymi skazańcami. Według źródeł greckich przed śmiercią wołał jeszcze "Niech żyje Grecja, niech żyje Polska" - Ζήτω η Ελλάς! Ζήτω η Πολωνία![10] Spoczął na trzecim cmentarzu dzielnicy Nikea, w Atenach[11]
Międzynarodowe uznanie zasług[edytuj | edytuj kod]
Iwanow-Szajnowicz został odznaczony pośmiertnie Orderem Virtuti Militari. W lipcu 1945 marszałek Harold Alexander ogłosił podziękowanie dla Iwanowa w imieniu Narodów Sprzymierzonych, a królowa Elżbieta II w kilka lat po śmierci agenta przekazała rodzinie zmarłego 1000 funtów w uznaniu jego zasług. Jego imieniem (Ιβανώφειο - Iwanofio)[12] nazwano m.in. do niedawna największą halę sportową Salonik, jego macierzystego klub Iraklis. Według ocen greckich, bohater obu narodów okazał się też najskuteczniejszym sabotażystą, jakim Alianci dysponowali w całym okresie II wojny światowej.
W Polsce, imieniem Jerzego Iwanowa-Szajnowicza, nazwano ulice takich miast jak: Warszawa, Kraków, Poznań, Szczecin, Kielce, Częstochowa.
Bohater literacki biograficznej powieści Stanisława Strumph-Wojtkiewicza "Agent Nr. 1". W 1971 nakręcono w Polsce film – dramat sensacyjny na kanwie wydarzeń z działalności szpiegowskiej i dywersyjnej Iwanowa-Szajnowicza w Grecji, pt. "Agent nr 1", w reż. Zbigniewa Kuźmińskiego z Karolem Strasburgerem w roli głównej.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Por. informacje (język gr.) przy artykule o najważniejszych, historycznych pomnikach miasta
- ↑ m.in. w 1934r zdobył mistrzostwo Grecji w konkurencji 100 m, stylem wolnym.
- ↑ m.in. w 1933r akademicki mistrz i zdobywca rekordu Belgii, w konkurencji 50m stylem wolnym.Źródło:waterpolo live.gr
- ↑ por. notatka o Iwanowie na greckim portalu,poświęconym tematyce historycznej
- ↑ Jerzy Iwanow-Szajnowicz. [dostęp 4 stycznia 2016].
- ↑ Zbigniew Judycki "Mazowszanie w świecie, część III" Niepodległość i Pamięć 23/1 (53), 365-443, 2016
- ↑ j.w.
- ↑ a b Por. nota na portalu historycznym
- ↑ Relacja prasowa z odsłonięcia przez prezydentów obu państw wystawy o Iwanowie (gr.)
- ↑ por. notatka o Iwanowie na greckim portalu, poświęconym tematyce historycznej
- ↑ (gr.) 3ο κοιμητήριο Νίκαιας[1]
- ↑ patrz opis i fotografie
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Maria i Janusz Przymanowscy: Leonarda i jej synowie. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1980. ISBN 83-08-00082-7.
