Jerzy Iwanow-Szajnowicz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
REF orange.svg
 Ten artykuł od 2013-01 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.
Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł.
(Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające).
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.
Tablica w parafii miejsca urodzenia – kościół Św. Aleksandra w Warszawie
Tablica przy ul. Nowy Świat w Warszawie
Pomnik Jerzego Iwanowa-Szajnowicza w Salonikach

Jerzy Iwanow-Szajnowicz, właśc. Jerzy Iwanow (ur. 14 grudnia 1911 w Warszawie, zm. 4 stycznia 1943 w Atenach) – polski harcerz, sportowiec, w czasie II wojny światowej agent brytyjskich, polskich służb specjalnych i bohater greckiego ruchu oporu.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Był synem rosyjskiego pułkownika, Władimira Iwanowa i warszawianki Leonardy Szajnowicz, urodził się w Warszawie. Gdy miał kilka lat, jego matka wyszła ponownie za mąż, za Greka Jannisa Lambrianidisa i przeprowadziła się do Salonik, gdzie w 1925 zamieszkał też młody Iwanow. Od 1927 trenował piłkę nożną i piłkę wodną w KS Iraklis Saloniki. Od 1928, jako reprezentant tego klubu w piłce wodnej, nie opuścił żadnych ważniejszych zawodów[1]. Był znakomitym pływakiem[2][3]. W latach 1931–1935 startował we wszystkich ogólnogreckich zawodach pływackich[4]. W 1935 uzyskał obywatelstwo polskie[5]. Wspólnie z bratem, Antonisem Lambrianidisem zwyciężył w ważnych greckich zawodach żeglarskich w 1936. Członek drużyny piłki wodnej AZS Warszawa, skąd następnie w reprezentacji Polski w piłce wodnej.
Maturę zdał w Liceum Francuskiej Misji Świeckiej w 1933, w 1938 ukończył – jako magister nauk rolniczych – Uniwersytet Katolicki w Louvain (Belgia). W sierpniu 1939 uzyskał dyplom Institut d’Agronomie de la France d’Outre-Mer[6]. Był poliglotą – oprócz polskiego opanował świetnie języki: angielski, rosyjski, francuski, niemiecki i grecki.

Wybuch wojny zastał go w Grecji. W maju 1940 rozpoczął współpracę z polską placówką wojskową w Salonikach. Od kwietnia 1941 przebywał w Palestynie. Oczekiwał na skierowanie do Brygady Karpackiej, jednak został ostatecznie odkomenderowany do dyspozycji wojsk brytyjskich. Jako człowiek British Special Operations Executive unit No.004 w Kairze został agentem brytyjskiego wywiadu. Po przeszkoleniu w Aleksandrii został w październiku 1941 (pod kryptonimem „033 B”) przetransportowany na pokładzie brytyjskiego okrętu podwodnego „Thunderbolt” do Grecji, gdzie przyjął fałszywe konspiracyjne nazwisko Kiriakos Paryssis[7].

We współpracy z szerokim spektrum greckiego ruchu oporu, w tym z organizacjami patriotycznymi i postaciami zaliczonymi następnie do rdzenia jego legendy[8] prowadził działalność szpiegowską i sabotażową. Przekazywał dowództwu angielskiemu informacje o niemieckich instalacjach wojskowych w Grecji, ruchach wojsk niemieckich i włoskich, konwojach płynących do Afryki Północnej. Grupa Iwanowa zniszczyła lub uszkodziła około 400 samolotów niemieckich i włoskich, sabotując dodatkiem opiłków żelaznych ich silniki, remontowane w zakładach Bracia Maltsinioti w Atenach[9]. Wykorzystując umiejętności pływackie, dzięki pomocy greckich konspiratorów, Iwanow miał osobiście minować i niszczyć niemieckie okręty podwodne i transportowe w porcie i na redzie[8]. Należy jednak zaznaczyć, że działalność Szajnowicza-Iwanowa obrosła w mity, w dużej mierze na podstawie powieści Stanisława Strumph-Wojtkiewicza, zawierającej elementy fikcji[10]. Przypisywane jest mu w literaturze zatopienie niemieckiego okrętu podwodnego U-133 za pomocą podłożonej bomby, jednakże opis ten jest fikcyjny, a w rzeczywistości okręt ten zatonął 14 marca 1942 roku na minie (być może doszło do przypisania tego Szajnowiczowi podczas wojny, lub on sam to podawał dla celów propagandowych)[11]. Brak jest również jakichkolwiek dowodów na zatopienie lub choćby uszkodzenie przez niego greckiego niszczyciela „Vasilefs Georgios” zdobytego przez Niemców – być może było to rozgłaszane dla propagandy[11]. Brak również przesłanek świadczących o uszkodzeniu przez niego okrętu podwodnego U-372, przed jego zatopieniem przez brytyjskie okręty[11]. Trudno zweryfikować także ogólnikowe opisy literackie topienia lub uszkadzania innych statków i okrętów[12].

Trzykrotnie ujęty przez gestapo, dwukrotnie zdołał zbiec. Po raz pierwszy już w grudniu 1941 został zadenuncjowany przez znajomego i schwytany przez gestapo, zbiegł w czasie przewożenia go samochodem. 8 września 1942, rozpoznany i zdradzony przez znajomego, został aresztowany w Atenach po raz trzeci. 2 grudnia otrzymał od sądu niemieckiego potrójny wyrok śmierci. Zwierzchnik greckiego kościoła prawosławnego, arcybiskup Aten Damaskin, usiłował ocalić Iwanowowi życie, odwiedzając więźnia w celi i jednocześnie interweniując u Niemców i u Aliantów, z sugestią wymiany ważnych jeńców wojennych. Do propozycji tych jednakże przychylnie odniosła się tylko strona niemiecka. Skazaniec zginął 4 stycznia 1943, najpierw raniony przez SS-mana podczas próby ucieczki z miejsca straceń – strzelnicy wojskowej w dzielnicy Aten Kesariani, następnie rozstrzelany z innymi skazańcami. Według źródeł greckich przed śmiercią wołał jeszcze „Niech żyje Grecja, niech żyje Polska” – Ζήτω η Ελλάς! Ζήτω η Πολωνία![13] Spoczął na trzecim cmentarzu dzielnicy Nikea, w Atenach[14]

Międzynarodowe uznanie zasług[edytuj | edytuj kod]

Kiesariani, obecnie dzielnica Aten – prawdopodobnie to tutaj rozstrzelano Jerzego Iwanowa-Szajnowicza

W lipcu 1945 marszałek, Harold Alexander ogłosił podziękowanie dla Iwanowa w imieniu Narodów Sprzymierzonych, a królowa Elżbieta II w kilka lat po śmierci agenta, przekazała rodzinie zmarłego 1000 funtów w uznaniu jego zasług. Jego imieniem (Ιβανώφειο – Iwanofio)[15] nazwano m.in. do niedawna największą halę sportową Salonik, jego macierzystego klub Iraklis. Według ocen greckich, bohater obu narodów okazał się też najskuteczniejszym sabotażystą, jakim Alianci dysponowali w całym okresie II wojny światowej.

W Polsce, imieniem Jerzego Iwanowa-Szajnowicza, nazwano ulice takich miast jak: Warszawa, Kraków, Poznań, Szczecin, Kielce, Częstochowa.

Jest patronem 24 Piotrkowskiej Drużyny Harcerskiej „PORT”[potrzebny przypis][16].

Bohater literacki biograficznej powieści Stanisława Strumph-Wojtkiewicza Agent Nr. 1. W 1971 nakręcono w Polsce film – dramat sensacyjny na kanwie wydarzeń z działalności szpiegowskiej i dywersyjnej Iwanowa-Szajnowicza w Grecji, pt. Agent nr 1, w reż. Zbigniewa Kuźmińskiego z Karolem Strasburgerem w roli głównej[10].

Odznaczenia pośmiertne[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Por. informacje (język gr.) przy artykule o najważniejszych, historycznych pomnikach miasta.
  2. ↑ M.in. w 1934r zdobył mistrzostwo Grecji w konkurencji 100 m, stylem wolnym.
  3. ↑ M.in. w 1933r akademicki mistrz i zdobywca rekordu Belgii, w konkurencji 50m stylem wolnym.Źródło:waterpolo live.gr.
  4. ↑ Por. notatka o Iwanowie na greckim portalu, poświęconym tematyce historycznej.
  5. ↑ Jerzy Iwanow-Szajnowicz. [dostęp 4 stycznia 2016].
  6. ↑ Zbigniew Judycki „Mazowszanie w świecie, część III” Niepodległość i Pamięć 23/1 (53), 365-443, 2016.
  7. ↑ j.w.
  8. ↑ a b Por. nota na portalu historycznym.
  9. ↑ Relacja prasowa z odsłonięcia przez prezydentów obu państw wystawy o Iwanowie (gr.).
  10. ↑ a b Kasperski 2018 ↓, s. 58.
  11. ↑ a b c Kasperski 2018 ↓, s. 61–62.
  12. ↑ Kasperski 2018 ↓, s. 63.
  13. ↑ Por. notatka o Iwanowie na greckim portalu, poświęconym tematyce historycznej.
  14. ↑ (gr.) 3ο κοιμητήριο Νίκαιας[1].
  15. ↑ Patrz opis i fotografie.
  16. ↑ 24 PDH „Port” im. Jerzego Iwanowa Szajnowicza, I Środowiskowy Szczep Harcerski Matecznik, 15 października 2019 [dostęp 2020-07-14] (pol.).
  17. ↑ a b c 70η επέτειος από τον ηρωικό θάνατο του Γιώργου Ιβάνοφ-Σαϊνόβιτς, athens.mfa.gov.pl, 8 stycznia 2013 [dostęp 2019-10-08] (gr.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Jerzy Iwanow-Szajnowicz
  • Maria i Janusz Przymanowscy: Leonarda i jej synowie. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1980. ISBN 83-08-00082-7.
  • Tadeusz Kasperski. Mity a prawda. Iwanow-Szajnowicz kontra Kriegsmarine. „Morze”. Nr 3/2018. IV (30), marzec 2018. Warszawa. ISSN 2543-5469. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jerzy_Iwanow-Szajnowicz&oldid=62133728”