Jesion wyniosły

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Jesion wyniosły
Ilustracja
Systematyka[1]
Domena eukarionty
Królestwo rośliny
Klad rośliny naczyniowe
Klad Euphyllophyta
Klad rośliny nasienne
Klasa okrytonasienne
Klad astrowe
Rząd jasnotowce
Rodzina oliwkowate
Rodzaj jesion
Gatunek jesion wyniosły
Nazwa systematyczna
Fraxinus excelsior L.
Sp. pl. 2:1057. 1753
Mapa zasięgu
zasięg występowania na mapie
Systematyka Systematyka w Wikispecies
Commons Multimedia w Wikimedia Commons

Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior L.) – gatunek drzewa należący do rodziny oliwkowatych. Występuje naturalnie na większości obszaru Europy i w Azji Zachodniej (Liban, Syria oraz Kaukaz i Zakaukazie)[2]. W Polsce jest pospolity na całym obszarze.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Jajowato stożkowa korona.
Pień
Często rozwidlony, osiąga wysokość do 40 m (wyjątkowo 45 metrów)[3]. Kora u młodych drzew gładka, jasnozielonkawo szara, u starszych spękana, szorstka, ciemnobrązowa. Jesion wyniosły o najgrubszym pniu w Polsce rośnie w Kalnikowie; w 2013 r. drzewo miało 756 cm obwodu oraz 29 metrów wysokości[4].
Drewno
Ciężkie, twarde i elastyczne z żółtawym bielem i jasną twardzielą.
Liście
Duże, nieparzystopierzaste, składające się z 9–15 listków siedzących lub krótkoogonkowych[5]. Liść składa się z listków o długości ok. 6 cm i szerokości 3 cm. Każdy listek jest podługowaty, lancetowaty, nieco nierówny u podstawy, na szczycie ostry, z nieco ostrym ząbkowaniem na brzegach. Górna powierzchnia jest ciemnozielona, dolna szarawozielona. Nerw główny i nerwy boczne są białawe i wystają na stronie dolnej[6].
Kwiaty
Wyrastają z pąków bocznych zeszłorocznych pędów, tworząc wiechę.
Owoce jesionu wyniosłego
Owoce
Jednonasienne podłużne, spłaszczone orzeszki ze skrzydełkiem umożliwiającym rozsiewanie przez wiatr.
Korzeń
Głęboki, palowy.

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Początkowo rośnie szybko, w wieku ok. 100 lat przestaje rosnąć na wysokość, żyć może 300 lat. Kwiaty są jednopłciowe, albo obupłciowe, wiatropylne lub owadopylne, kwitną przed rozwojem liści – od kwietnia do maja. Nasiona opadają z drzewa od późnej jesieni przez całą zimę. Muszą przeleżeć jeszcze rok w ziemi, zanim zaczną kiełkować. Drzewo zaczyna owocować dopiero w wieku 30–40 lat. Najliczniej występuje w wilgotnych lasach łęgowych oraz w górach, gdzie rośnie do 1000 m n.p.m. Siewki i młode rośliny wybitnie cieniolubne, duże drzewa są roślinami światłolubnymi. Wymagają głębokich, żyznych gleb. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Querco-Fagetea[7]. Grożnym patogenem jest Hymenoscyphus fraxineus powodujący chorobę o nazwie zamieranie jesionu wyniosłego. Rozprzestrzeniła się ona w całej Europie[8]. Zarażenie jesionu powoduje ograniczenie przepływu wody i składników odżywczych, co prowadzi do szybkiego obumierania, a ostatecznie do śmierci[9]

Kwiaty
Kora

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Roślina lecznicza[edytuj | edytuj kod]

Surowiec zielarski[6]
Liść jesionu (Fraxini folium) – wysuszony liść jesionu wyniosłego lub jesionu wąskolistnego lub mieszańców tych dwóch gatunków. Surowiec powinien zawierać nie mniej niż 2,5% sumy pochodnych kwasu hydroksycynamonowego w przeliczeniu na kwas chlorogenowy.
Działanie
Żółciopędne, moczopędne. W medycynie ludowej napary z liści używano jako środka przeczyszczającego i poprawiającego przemianę materii, a w mieszance z innymi ziołami wykorzystywano do leczenia reumatyzmu.

Roślina ozdobna[edytuj | edytuj kod]

Sadzony jako drzewo użytkowe, czasami także w parkach jako roślina ozdobna.

Rola w kulturze[edytuj | edytuj kod]

  • Górale sadzą to drzewo przy domostwach celem ochrony przed wiatrem halnym, stąd tak dużo jesionów w Zakopanem (Bystre, Kuźnice). Jeden z najpiękniejszych w Polsce jesionów, tzw. "jesion Walczaków", rósł niegdyś w Zakopanem przy ul. Kościeliskiej. Miał w pierśnicy 375 cm obwodu. Zaczął marnieć już w dwudziestoleciu międzywojennym i w 1948 r., prawie zupełnie suchy, został ścięty. Przekrój pnia zachowano w Muzeum Tatrzańskim[10].
  • Kiedy wikingowie dopłynęli do Anglii, nazwano ich tam ashmen – od drewna jesionu, z którego wykonywali łuki i drzewca włóczni[11].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-03-24].
  2. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-17].
  3. ↑ Common ash in the National Park of Białowieża, Białowieża. www.monumentaltrees.com. [dostęp 2015-09-19].
  4. ↑ Krzysztof Borkowski, Robert Tomusiak, Paweł Zarzyński. Drzewa Polski. 2016. s.312
  5. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, s. 357. ISBN 978-83-01-14342-8.
  6. ↑ a b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
  7. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  8. ↑ Ash dieback (Hymenoscyphus fraxineus), Forest Research, 7 marca 2019 [dostęp 2020-11-22] (ang.).
  9. ↑ Ash dieback, Test Valley Borough Council [dostęp 2020-11-22] (ang.).
  10. ↑ Radwańska-Paryska Zofia: Zielony świat Tatr, , Nasza Księgarnia, Warszawa 1953, s. 47-49
  11. ↑ Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  1. W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
  2. Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
  3. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  4. Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  5. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jesion_wyniosły&oldid=61503376”