Jeziorany

Jeziorany
— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Herb
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Jeziorany
Prawa miejskie	5 lutego 1338
Burmistrz	Leszek Boczkowski
Powierzchnia	3,41 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	3 295 966,3 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 89
Kod pocztowy	11-320
Tablice rejestracyjne	NOL
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Jeziorany
Położenie na mapie Polski Jeziorany
53°58′43″N 20°44′47″E
TERC (TERYT)	2814064
SIMC	0964703
Urząd miejski pl. Zamkowy 4 11-320 Jeziorany
Strona internetowa

Jeziorany (dawniej Zybork, niem. Seeburg) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, na Warmii nad rzeką Symsarną, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Jeziorany.

Jeziorany uzyskały lokację miejską w 1338 roku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. olsztyńskiego.

Według danych z 30 czerwca 2012 miasto miało 3331 mieszkańców.

W okolicy znajduje się kilka jezior. Największe z nich to Jezioro Luterskie – 691,1 ha, głębokość do 20,7 m (ośrodek wypoczynkowy w miejscowości Lutry), Blanki, Ławki i Pierścień. Ciekawy punkt widokowy na serpentynie drogowej w rejonie wsi Radostowo. W rejonie wioski Ustnik zlokalizowane są rozlewiska rzeki Symsarny z rezerwatem dzikiego ptactwa, o powierzchni 32 hektarów (miejsce lęgowe i wypoczynkowe dla około 50 gatunków ptaków, takich jak: perkoz zausznik, bekas dubelt, biegus mały, rycyk).

Historia

W pobliżu Jezioran, koło wsi Krokowo, znajdowały się osady pruskie. Prawdopodobnie na wzgórzu, zwanym Świętą Górą (179 m n.p.m.), w czasach Prusów miały miejsce obrzędy religijne.

Założycielem Jezioran był biskup warmiński Herman z Pragi, który położył duże zasługi przy uregulowaniu granic biskupstwa i dominium warmińskiego oraz zasiedleniu południowej Warmii. W zastępstwie biskupa przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim wystawił w 1338 roku kanonik braniewski Mikołaj i wójt biskupi Henryk von Luter. Zasadźcą został Henryk Wandepfaffe. Miastu przydzielono 110 włók ziemi, z tego 11 włók należało do sołtysa, 6 stanowiło uposażenie kościoła, jedną zarezerwowano jako pastwisko na potrzeby zamku, jedną przeznaczono na zabudowę miasta. Murowany zamek biskupów warmińskich wybudowano po 1350 r. Była to budowla siostrzana do zamku w Reszlu, dwuskrzydłowa z narożną wieżą typu bergfried, poprzedzona od wschodu małym przedzamczem. W 1414 miasto zostało spalone przez wojska polskie, w 1454 wojska biskupie wierne Zakonowi Krzyżackiemu wyparły z Jezioran oddziały Związku Pruskiego. Rok później miał miejsce bunt mieszczan przeciwko biskupowi, miasto poddaje się Kazimierzowi Jagiellończykowi. W 1461 po długim oblężeniu miasto zostaje zdobyte przez wojska biskupie, w 1462 nieudana próba zdobycia miasta przez wojska krzyżackie. W I poł. XVI w. nastąpił szybki rozwój gospodarczy, w 1587 ludność zostaje zdziesiątkowana przez epidemię dżumy. W 1656 miasto zostaje opanowane i zniszczone przez elektora Fryderyka Wilhelma. W latach 1703-1716 miasto jest okupowane przez Szwedów. W 1783 uderzenie pioruna w główną wieżę zamku wywołuje pożar budowli, a następnie większej części zabudowy miejskiej. Odbudowano ją z użyciem cegły pozyskiwanej ze spalonego zamku, zachowała się jedynie dolna część głównego skrzydła zachodniego ze sklepionymi piwnicami. Mury obronne miały trzy bramy: Mostową, Młyńska i reszelską, zostały wzniesione po 1360 r. Skala odbudowy była na tyle imponująca, że wspominał nawet o tym biskup Ignacy Krasicki. W 1807 miały miejsce długotrwałe walki o miasto pomiędzy wojskami napoleońskimi a rosyjskimi. Szyldy sklepowe na fotografiach sprzed II wojny światowej świadczą o polskim pochodzeniu części mieszkańców Jezioran, jednak w czasie plebiscytu nie odnotowano głosów za Polską.

1 II 1945 roku siły niemieckie zostały wyparte z miasta przez jednostki 50 armii II Frontu Białoruskiego. W 1946 r. w wyniku powojennych zmian granic państwowych Jeziorany zostały włączone administracyjnie do nowo powstałego województwa olsztyńskiego. Więcej zniszczeń niż uszkodzenia wojenne przyniosły późniejsze zaniedbania, w wyniku których rozebrano znaczną część jego historycznej zabudowy. Jeziorany do 1954 roku były siedzibą gminy Radostowo. W czasach Polski Ludowej powstały zakłady mleczarskie, wyłuszczarnia nasion, elewator zbożowy i wylęgarnia drobiu. 19 lipca 1985 roku na placu Jedności Narodowej odsłonięto obelisk ku czci jednostek radzieckich, które w 1945 roku zajęły miasto.

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Jezioran w 2014 roku .

Zabytki

Kościół farny pw. św. Bartłomieja

• gotycki kościół św. Bartłomieja z 1390 r. przy rynku (według tradycji miał, być ukończony w 1345 r.) z wieżą dobudowaną w początkach XX wieku i cenną kołatką – jednym z rzadkich okazów sztuki odlewniczej. Wzniesiony jako trójnawowa hala bez chóru o czterech przęsłach, na planie zapożyczonym z kościoła św. Jana w Ornecie. W 1912 r. kościół był poddany gruntownej renowacji, połączonej z rozbudową korpusu o dwa przęsła wschodnie, a wieża nadbudowana o dwie kondygnacje. Wyposażenie kościoła w większości barokowe. Ołtarz główny z warsztatu Jana Chryzostoma Schmidta z Reszla pochodzi z roku 1734 r.
• resztki piwnic zamku biskupów warmińskich (obecnie budynek Urzędu Miejskiego przy Placu Zamkowym) oraz gotyckich murów miejskich (ok. 110 metrów).
• kaplica św. Krzyża przy skrzyżowaniu ulic Kopernika, Kajki i Mickiewicza, służąca obecnie jako dom pogrzebowy. Renesansowa, pokaźna, prostego kształtu, elewacje pocięte pilastrami, ośmioboczna wieżyczka z baniastym hełmem nad wieżyczką z 1623. Wewnątrz renesansowy ołtarz i dwa barokowe krucyfiksy.
• kościół poewangelicki, obecnie rzymskokatolicki filialny św. Jadwigi Królowej przy ulicy Mickiewicza (w połowie XIX w. nauczycielem w miejscowej szkole ewangelickiej był Herman Pełka).
• na terenie obecnej remizy straży pożarnej znajdował się cmentarz żydowski.
• domy przy ulicy Kajki (wjazd od strony Olsztyna).
• rynek i pozostałości rzadko występującego rynku przelotowego, z główną ulicą (obecnie ulica Kajki) przechodzącą przez środek placu. W miejscu obecnego skweru z pomnikiem znajdował się budynek ratusza.

W średniowieczu miasto posiadało trzy bramy wjazdowe. Na stokach Wzgórza zamkowego znajdowały się ogrody w stylu włoskim.

• 

  Rynek

• 

  Urząd Miejski z pozostałościami zamku

• 

  Ulica Mickiewicza

Transport

Przez miasto przechodzą drogi:

• 593 Miłakowo - Dobre Miasto - Jeziorany - Reszel
• 595 Jeziorany - Barczewo

Ok. 9 km na wschód od miasta funkcjonuje lądowisko Kikity.

Ludzie urodzeni w Jezioranach

• Tomasz Białkowski – pisarz
• Jan Leo – autor książki "Dzieje Prus", ksiądz katolicki, kanonik w Dobrym Mieście
• Wiesław Pływaczewski – prawnik, policjant, profesor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, komendant-rektor Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie
• Aleksander Szczygło – polityk, były szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego

Ciekawostki

Nieczynna stacja kolejowa Jeziorany

• Warmińskie Jeziorany nie mają nic – prócz nazwy – wspólnego z fikcyjną wsią Jeziorany z radiowego słuchowiska pt. "W Jezioranach". Wieś ze słuchowiska - prawdziwa nazwa Jeziorzany.
• W mieście nagrywano serial pt. "Stacyjka" (2004)
• W szkole w Jezioranach uczył się niemiecki wynalazca Hermann Ganswindt. Urodził się w pobliskiej wsi Wójtówko

Zobacz też

• Jeziorany (stacja kolejowa)

Bibliografia

• Rzempołuch A., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Agencja Wyd. "Remix", Olsztyn 1993

Linki zewnętrzne

• Architektura mieszkalna Jezioran na stronie Domu Warmińskiego
• Jeziorany Online
• Historia Żydów w Jezioranach na portalu Wirtualny Sztetl
• Jeziorany al. Zybork w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. III: Haag – Kępy. Warszawa 1882.