Jeziorany

Jeziorany
— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Herb Jezioran
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Jeziorany
Prawa miejskie	5 lutego 1338
Burmistrz	Leszek Boczkowski
Powierzchnia	3,41 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	3 295 966,3 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 89
Kod pocztowy	11-320
Tablice rejestracyjne	NOL
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Jeziorany
Położenie na mapie Polski Jeziorany
53°58′43″N 20°44′47″E
TERC (TERYT)	2814064
SIMC	0964703
Urząd miejski pl. Zamkowy 4 11-320 Jeziorany
Strona internetowa

Jeziorany (dawniej Zybork, niem. Seeburg) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, na Warmii nad rzeką Symsarną, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Jeziorany.

Jeziorany uzyskały lokację miejską w 1338 roku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. olsztyńskiego.

Według danych z 30 czerwca 2012 miasto miało 3331 mieszkańców.

W okolicy znajduje się kilka jezior. Największe z nich to Jezioro Luterskie – 691,1 ha, głębokość do 20,7 m (ośrodek wypoczynkowy w miejscowości Lutry), Blanki, Ławki i Pierścień. Ciekawy punkt widokowy na serpentynie drogowej w rejonie wsi Radostowo. W rejonie wioski Ustnik zlokalizowane są rozlewiska rzeki Symsarny z rezerwatem dzikiego ptactwa, o powierzchni 32 hektarów (miejsce lęgowe i wypoczynkowe dla około 50 gatunków ptaków, takich jak: perkoz zausznik, bekas dubelt, biegus mały, rycyk).

Historia

W pobliżu Jezioran, koło wsi Krokowo, znajdowały się osady pruskie. Prawdopodobnie na wzgórzu, zwanym Świętą Górą (179 m n.p.m.), w czasach Prusów miały miejsce obrzędy religijne.

Założycielem Jezioran był biskup warmiński Herman z Pragi, który położył duże zasługi przy uregulowaniu granic biskupstwa i dominium warmińskiego oraz zasiedleniu południowej Warmii. W zastępstwie biskupa przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim wystawił w 1338 roku kanonik braniewski Mikołaj i wójt biskupi Henryk von Luter. Zasadźcą został Henryk Wandepfaffe. Miastu przydzielono 110 włók ziemi, z tego 11 włók należało do sołtysa, 6 stanowiło uposażenie kościoła, jedną zarezerwowano jako pastwisko na potrzeby zamku, jedną przeznaczono na zabudowę miasta. Murowany zamek biskupów warmińskich wybudowano po 1350 r. Była to budowla siostrzana do zamku w Reszlu, dwuskrzydłowa z narożną wieżą typu bergfried, poprzedzona od wschodu małym przedzamczem. W 1414 miasto zostało spalone przez wojska polskie, w 1454 wojska biskupie wierne Zakonowi Krzyżackiemu wyparły z Jezioran oddziały Związku Pruskiego. Rok później miał miejsce bunt mieszczan przeciwko biskupowi, miasto poddaje się Kazimierzowi Jagiellończykowi. W 1461 po długim oblężeniu miasto zostaje zdobyte przez wojska biskupie, w 1462 nieudana próba zdobycia miasta przez wojska krzyżackie. W I poł. XVI w. nastąpił szybki rozwój gospodarczy, w 1587 ludność zostaje zdziesiątkowana przez epidemię dżumy. W 1656 miasto zostaje opanowane i zniszczone przez elektora Fryderyka Wilhelma. W latach 1703-1716 miasto jest okupowane przez Szwedów. W 1783 uderzenie pioruna w główną wieżę zamku wywołuje pożar budowli, a następnie większej części zabudowy miejskiej. Odbudowano ją z użyciem cegły pozyskiwanej ze spalonego zamku, zachowała się jedynie dolna część głównego skrzydła zachodniego ze sklepionymi piwnicami. Mury obronne miały trzy bramy: Mostową, Młyńska i reszelską, zostały wzniesione po 1360 r. Skala odbudowy była na tyle imponująca, że wspominał nawet o tym biskup Ignacy Krasicki. W 1807 miały miejsce długotrwałe walki o miasto pomiędzy wojskami napoleońskimi a rosyjskimi.

Szyldy sklepowe na fotografiach sprzed II wojny światowej świadczą o polskim pochodzeniu części mieszkańców Jezioran, jednak w czasie plebiscytu nie odnotowano głosów za Polską.

1 II 1945 roku siły niemieckie zostały wyparte z miasta przez jednostki 50 armii II Frontu Białoruskiego.

W 1946 r. w wyniku powojennych zmian granic państwowych Jeziorany zostały włączone administracyjnie do nowo powstałego województwa olsztyńskiego. Więcej zniszczeń niż uszkodzenia wojenne przyniosły późniejsze zaniedbania, w wyniku których rozebrano znaczną część jego historycznej zabudowy. Jeziorany do 1954 roku były siedzibą gminy Radostowo. 19 lipca 1985 roku na placu Jedności Narodowej odsłonięto obelisk ku czci jednostek radzieckich, które w 1945 roku zajęły miasto.

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Jezioran w 2014 roku .

Zabytki

Kościół farny pw. św. Bartłomieja

• gotycki kościół św. Bartłomieja z 1390 r. przy rynku (według tradycji miał, być ukończony w 1345 r.) z wieżą dobudowaną w początkach XX wieku i cenną kołatką – jednym z rzadkich okazów sztuki odlewniczej. Wzniesiony jako trójnawowa hala bez chóru o czterech przęsłach, na planie zapożyczonym z kościoła św. Jana w Ornecie. W 1912 r. kościół był poddany gruntownej renowacji, połączonej z rozbudową korpusu o dwa przęsła wschodnie, a wieża nadbudowana o dwie kondygnacje. Wyposażenie kościoła w większości barokowe. Ołtarz główny z warsztatu Jana Chryzostoma Schmidta z Reszla pochodzi z roku 1734 r.
• resztki piwnic zamku biskupów warmińskich (obecnie budynek Urzędu Miejskiego przy Placu Zamkowym) oraz gotyckich murów miejskich (ok. 110 metrów).
• kaplica św. Krzyża przy skrzyżowaniu ulic Kopernika, Kajki i Mickiewicza, służąca obecnie jako dom pogrzebowy. Renesansowa, pokaźna, prostego kształtu, elewacje pocięte pilastrami, ośmioboczna wieżyczka z baniastym hełmem nad wieżyczką z 1623. Wewnątrz renesansowy ołtarz i dwa barokowe krucyfiksy.
• kościół poewangelicki, obecnie rzymskokatolicki filialny św. Jadwigi Królowej przy ulicy Mickiewicza (w połowie XIX w. nauczycielem w miejscowej szkole ewangelickiej był Herman Pełka).
• na terenie obecnej remizy straży pożarnej znajdował się cmentarz żydowski.
• domy przy ulicy Kajki (wjazd od strony Olsztyna).
• rynek i pozostałości rzadko występującego rynku przelotowego, z główną ulicą (obecnie ulica Kajki) przechodzącą przez środek placu. W miejscu obecnego skweru z pomnikiem znajdował się budynek ratusza.

W średniowieczu miasto posiadało trzy bramy wjazdowe. Na stokach Wzgórza zamkowego znajdowały się ogrody w stylu włoskim.

• 

  Rynek

• 

  Urząd Miejski z pozostałościami zamku

• 

  Ulica Mickiewicza

Transport

Przez miasto przechodzą drogi:

• 593 Miłakowo - Dobre Miasto - Jeziorany - Reszel
• 595 Jeziorany - Barczewo

Ok. 9 km na wschód od miasta funkcjonuje lądowisko Kikity.

Ludzie urodzeni w Jezioranach

• Tomasz Białkowski – pisarz
• Jan Leo – autor książki "Dzieje Prus", ksiądz katolicki, kanonik w Dobrym Mieście
• Wiesław Pływaczewski – prawnik, policjant, profesor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, komendant-rektor Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie
• Aleksander Szczygło – polityk, były szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego

Ciekawostki

Nieczynna stacja kolejowa Jeziorany

• Warmińskie Jeziorany nie mają nic – prócz nazwy – wspólnego z fikcyjną wsią Jeziorany z radiowego słuchowiska pt. "W Jezioranach". Wieś ze słuchowiska - prawdziwa nazwa Jeziorzany.
• W mieście nagrywano serial pt. "Stacyjka" (2004)
• W szkole w Jezioranach uczył się niemiecki wynalazca Hermann Ganswindt. Urodził się w pobliskiej wsi Wójtówko

Bibliografia

• Rzempołuch A., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Agencja Wyd. "Remix", Olsztyn 1993

Zobacz też

• Jeziorany (stacja kolejowa)

Linki zewnętrzne

• Architektura mieszkalna Jezioran na stronie Domu Warmińskiego
• Jeziorany Online
• Historia Żydów w Jezioranach na portalu Wirtualny Sztetl
• Jeziorany al. Zybork w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. III: Haag – Kępy. Warszawa 1882.