Jhukar
.png)
Jhukar, Jhukar-jo-Daro – wzgórze i stanowisko archeologiczne w południowym Pakistanie, w prowincji Sindh, w odległości 10 kilometrów od Larkany i 17 kilometrów od Mohendżo Daro[1]. Starożytna osada protomiejska należąca do cywilizacji doliny Indusu, później do państwa dynastii Guptów[2].
Jhukar to stanowisko typowe kultury archeologicznej Jhukar, a nazwa kultury pochodzi od nazwy wzgórza. Jest to lokalna odmiana późnej kultury harappańskiej, wyróżniana na podstawie cech szczególnych znalezionej na tym stanowisku ceramiki[2].
Kultura Jhukar występuje na terenach cywilizacji doliny Indusu w jej późnym okresie (początek II tysiąclecia p.n.e.) i jest równoległa czasowo z innymi regionalnymi kulturami harappańskimi, takimi jak kultura rangpurska oraz kultura cmentarzysk H. Kultura Jhukar została ostatecznie wyparta przez kulturę Jhangar[3].
Stanowisko
[edytuj | edytuj kod]Stanowisko archeologiczne w Jhukar składa się z dwóch wzgórz, oznaczanych literami A oraz B. Mniejsze ze wzgórz, oznaczone literą A, ma wysokość względną 5 metrów, wymiary 260x90 metrów i zajmuje powierzchnię 2,2 hektara. Większe wzgórze, oznaczone literą B ma względną wysokość 18 metrów, wymiary 230x215 metrów i zajmuje powierzchnię 4,7 hektara. Oba wzgórza dzieli dystans 90 metrów[3].
Eksploracja
[edytuj | edytuj kod]Miejsce po raz pierwszy odwiedził, zbadał i sfotografował w latach 1918-1919 R.D. Banerji. Pierwsze zakrojone na szeroką skalę wykopaliska prowadził w tym miejscu w roku 1928 N.G. Majumdar. Kolejne, prowadzone przez F.A. Khana miały miejsce w latach 1973-1974. Zarówno na wzgórzu A, jak i B natrafiono w górnych warstwach gleby na stosunkowo młode artefakty archeologiczne, pochodzące z piątego stulecia naszej ery pozostałości osadnictwa z czasów dynastii Guptów. Na znacznie głębiej położone pozostałości protomiasta z epoki harappańskiej natrafiono na wzgórzu A[3][4].
Wzgórze A
[edytuj | edytuj kod]Na wzgórzu A natrafiono zarówno na ślady osadnictwa z 5-6 wieku naszej ery, jak i osadnictwa starożytnego, pochodzącego z czasów dojrzałej oraz późnej fazy kultury harappanskiej. Badania archeologiczne prowadzone w trakcie wykopalisk w 1928 roku wskazują na istnienie trzech głównych okresów osadnictwa, licząc od najstarszej[2]:
- wczesny okres przedhistoryczny (dojrzała kultura harappańska) – III warstwa osadów - najstarsza warstwa, położona poniżej poziomu otaczającego wzgórze gleb aluwialnych oraz poniżej obecnego poziomu wód gruntowych. Z tego okresu zachowały się fragmenty ceglanych murów, domów mieszkalnych oraz artefakty archeologiczne, w tym ceramika należąca do lokalnej odmiany kultury harappańskiej - kultury Jhukar[2].
- późny okres przedhistoryczny (późna kultura harappańska) – II warstwa osadów - młodsza z dwóch wyróżnianych warstw harappańskich, w niej również znaleziono fragmenty murów, domów mieszkalnych wykonanych z cegieł oraz artefakty archeologiczne składające się na kulturę Jhukar[2].
- okres dynastii Gupta (5-7 wiek naszej ery) – I warstwa osadów - z tego okresu na wzgórzu A zachowały się fragmenty murów oraz domów mieszkalnych, wzniesionych z cegły suszonej. Do znalezisk zalicza się monety, pieczęcie z inskrypcjamiw piśmie Gupta, fragmenty ceramiki oraz przedmioty żelazne[2].
Badania archeologiczne prowadzone w latach 1973-1974 przedstawiają historię osadnictwa na wzgórzu A bardziej szczegółowo, wyróżniając - od najstarszej - następujące okresy osadnictwa[3]:
- wczesna faza Jhukar - warstwy 20, 19 oraz 18 (najgłębiej położone)
- środkowa faza Jhukar - warstwy 17, 16, 15A oraz 15
- późna faza Jhukar - warstwy 14, 13, 12, 11
- faza historyczna (faza dynastii Guptów) - warstwy 10 - 1 (najpłytsze), niezwiązana kulturowo z poprzednimi fazami Jhukar[3].
Wzgórze B
[edytuj | edytuj kod]Na większym ze wzgórz natrafiono na pozostałości zabudowań z okresu dynastii Guptów, datowane na 5 wiek naszej ery. Odkryto pozostałości kilkupokojowych domów zbudowanych z cegły suszonej. Natrafiono także na kamienną studnię, w której natrafiono na liczne pozostałości ceramiki; niektóre fragmenty przedstawiały wizerunek Buddy. Z okresu państwa Guptów pochodzą również liczne przedmioty wykonane z terakoty, zawierające napisy w piśmie Gupta. Licznie występuje również ceramika, również szkliwiona, w tym także skomplikowana jak na owe czasy ceramika z czterema rodzajami zdobień – relief (wypukłe wzory), malowanie, szkliwienie i rytowanie. Dekoracje charakteryzują się różnorodnością, najczęściej występują motywy roślinne, a używanymi do malowania barwami są czerwień, czerń, żółć oraz brąz[2].
Znaleziono również około 300 monet, w znacznej większości mocno skorodowanych, z których niektóre wydają się pochodzić z czasów panowania króla Wasudewy I, władcy państwa Kuszanów, jednak najprawdopodobniej zostały do Jhukar zawleczone w późniejszym czasie. Na stanowisku znaleziono liczne przedmioty wykonane z żelaza[2].
Brak jakichkolwiek artefaktów z czasów podboju Sindhu przez arabski kalifat Umajjadów (711 rok naszej ery), w tym monet licznie znajdowanych na innych stanowiskach w okolicy (w tym w Mansurze) dowodzi, że miejsce zostało opuszczone najpóźniej pod koniec 7 wieku n.e. i w czasach panowania arabskiego w Sindhu nie było już zamieszkane[2].
Ceramika kultury Jhukar
[edytuj | edytuj kod]Kulturę Jhukar wyróżnia się na podstawie specyficznych cech ceramiki spotykanych na stanowiskach zaliczanych do tej odmiany kultury harappańskiej[4].
Według Majumdara, który dzieli kulturę Jhukar na wczesną i późną, ceramika fazy wczesnej wyróżnia się czarnym malowaniem i stosowaniem ciemnoczerwonej, brunatnej angoby. Ceramika fazy późnej wykorzystuje ciemnoczerwone malowanie na jasnoczerwonej i różowej ceramice oraz angobę w kolorze czerwonym i różowym. Motywem zdobniczym w fazie wczesnej jest motyw owalny, zaś w fazie późnej występuje on sporadycznie, a pojawiają się motywy koliste oraz spiralne. Dodatkowo w fazie późnej pojawia się specyficzne rytowanie w postaci rzędów ukośnych nacięć na szczycie naczyń, co jest zdobieniem niezwykle rzadko występującym w Mohendżo Daro i nieznanym w Harappie[2].
M. Rafique Mughal twierdzi, że ceramika znaleziona w Jhukar jest odmianą późnej formy ceramiki harappańskiej. Na podstawie badań z 1973 roku twierdzi, że można wyróżnić ponad pięćdziesiąt typów i podtypów ceramiki z Jhukar. Jej główną cechą charakterystyczną ma być malowanie kolorem czarnym po czerwonej angobie z dodatkowym wykorzystywaniem w malowaniu czerwieni, brązu oraz bieli. Najbardziej zbliżona formą i wzornictwem ceramika ma występować na stanowiskach w Chanhu Daro okresu II, Amri okresu IIID i Mohendżo Daro okresu późnego. Wskazuje się też na powiązania z ceramiką z Mehrgarhu oraz z występującą w tym samym czasie w Beludżystanie kulturą Kulli. Kultura Jhukar ma rozciągać się od Jhukaru na północy do Amri na południu oraz od gór Koh-e Kirthar na zachodzie do Chanhu Daro na wschodzie[3]. Okrągłe pieczęcie identyfikowane z kulturą Jhukar znaleziono również dalej na północy, w Piraku, oraz w Gilund w Radżastanie[4].
Spośród znalezionej w Jhukar ceramiki jedynie około 8% z niej ma dokładnie odpowiadać temu, co określa się jako "kulturę Jhukar" na innych jej stanowiskach w Mohendżo Daro, Chanhu Daro, Lohumjo Daro i innych. Mughal oraz George F. Dales skłaniają się ku tezie, że kultura Jhukar przejawia się tylko i wyłącznie w postaci kilku rodzajów ceramiki późnoharappańskiej na kilkunastu stanowiskach. Inni archeolodzy polemizują z taką tezą, w związku z tym wymagane będą dalsze badania[3][4].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ramanand Vidya Bhawan: The Indian Historical Quarterly. Kalkuta: Calcutta Oriental Press, 1937, s. 110.
- ↑ a b c d e f g h i j Annual Report Of The Archaeological Survey Of India 1927-28. Kalkuta: Government of India, 1931, s. 77-81.
- ↑ a b c d e f g M. Rafique Mughal. Jhukar and the Late Harappan Cultural Mosaic of the Greater Indus Valley. „South Asian Archaeology”, s. 213-221, 1989. Madison, Wisconsin.
- ↑ a b c d Ahmed Mukhtar: Ancient Pakistan - An Archaeological History: Volume V: The End of the Harappan Civilization, and the Aftermath. Foursome Group, 2014, s. 96-98. ISBN 978-1-4997-0982-7.