Johann Jakob Pistor

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Johann Jakob Pistor
Ilustracja
Johann Jakob Pistor w mundurze majora artylerii rosyjskiej, obraz olejny Johanna Wernera Kobolda (po 1771 roku)
generał generał
Data i miejsce urodzenia

1739
Hesja-Kassel

Data śmierci

1814

Przebieg służby
Lata służby

1756–1796

Siły zbrojne

Armia Imperium Rosyjskiego

Główne wojny i bitwy

Wojna siedmioletnia
wojna rosyjsko-turecka
wojna polsko-rosyjska
Insurekcja kościuszkowska

Odznaczenia
Order Świętej Anny I klasy (Imperium Rosyjskie) Order św. Jerzego (Imperium Rosyjskie) Order Świętego Włodzimierza II klasy (Imperium Rosyjskie)

Johann Jakob Pistor (ros. Яков Матвеевич Пистор; Jakow Matwiejewicz Pistor; ur. 1739 w Hesji-Kassel, zm. 1814 w Kassel) – niemiecki wojskowy w służbie rosyjskiej, weteran wojny siedmioletniej, wojny rosyjsko-tureckiej (1787–1792), wojny polsko-rosyjskiej 1792 roku i walk przeciw insurekcji kościuszkowskiej. Początkowo służył jako generał-kwatermistrz, w latach 1789–1796 był szefem rosyjskiego Sztabu Generalnego. Od 14 kwietnia 1789 roku w randze generał-majora, w 1803 awansowany do stopnia generała-lejtnanta[1].

Autor pamiętników z okresu walk w Polsce, jednego ze źródeł historycznych na temat insurekcji warszawskiej 1794 i okresu poprzedzającego jej wybuch.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w bogatej rodzinie szlacheckiej w Hesji-Kassel, jego ojcem był Matthias Konrad Pistor (1691-1761), heski nadkwatermistrz (niem. Oberzeugmeister) i wytwórca broni strzeleckiej ze Schmalkalden[2]. W młodości otrzymał staranne wykształcenie domowe. Służbę wojskową rozpoczął w artylerii w wojsku heskim[2]. Wykładał także sztuki wojenne w akademii wojskowej Collegium Carolinum w Kassel[2]. Uczestnik wojny siedmioletniej (1756-1763), podczas której służył w pruskim sztabie pod dowództwem generała-kwatermistrza Friedricha Wilhelma Bauera[3]. Po wojnie odszedł ze służby wojskowej w randze podpułkownika[3].

W 1771 roku został przyjęty na rosyjską służbę[2] i przydzielony do Sztabu Generalnego na stanowisko ober-kwatermistrza w randze majora[3]. W początkach 1786 roku był już ober-kwatermistrzem w randze podpułkownika[3].

Był generałem-kwatermistrzem Armii Jekaterynosławskiej, a następnie Armii Południowej feldmarszałka Potiomkina, brał udział w wojnie rosyjsko-tureckiej lat 1787–1791[3]. W kampanii 1791 roku w składzie korpusu generał-porucznika Michaiła Kutuzowa, wsławił się w bitwie pod Măcin[4], gdzie dowodził prawą flanką (I i IV batalion Bużańskiego Korpusu Jegrów)[5]. W czasie rosyjskiego natarcia wojska Pistora przedarły się pod ogniem nieprzyjacielskich dział i zajęły dogodne pozycje na wzgórzach, co przechyliło szalę zwycięstwa na stronę Rosjan[4]. Za dowodzenie w tej bitwie został uhonorowany Orderem Św. Jerzego 3. stopnia[3].

Podczas przygotowań do wojny polsko-rosyjskiej 1792 roku był generał-kwatermistrzem Armii Ukraińskiej, opracował plan kampanii przeciwko wojskom Rzeczypospolitej, był także odpowiedzialny za dyslokację wojsk rosyjskich wzdłuż polskiej granicy[3]. W 1794 roku Pistor odegrał znaczącą rolę w czasie insurekcji warszawskiej, kierował także jedną z większych jednostek rosyjskich wyprowadzonych z Warszawy[3].  

W kwietniu 1789 został mianowany oberkwatermistrzem i szefem Sztabu Generalnego, a jednocześnie awansował na stopień generał-majora[3]. Objął jednak urząd w bardzo trudnym okresie: formalnie głównodowodzącym Kolegium Wojskowego był podówczas książę Grigorij Potiomkin, jednak w praktyce walczyli z nim o wpływy wysoko postawieni dworzanie: Nikołaj Sałtykow (od 1773 wiceprezes Kolegium, a od 1788 – pełniący obowiązki prezesa), a także generał Płaton Zubow, faworyt carycy Katarzyny II[3]. Wskutek intryg i walk o wpływy rola Sztabu Generalnego znacznie zmalała: Pistorowi nie przydzielono dość oficerów, a ci pod jego komendą często byli odsyłani do innych zadań bez poinformowania ich zwierzchnika[3]. Pistor ponawiał apele o naprawę tego stanu rzeczy, jednak nigdy nie doczekał się pomocy ze strony dworu[3]. Ostatecznie w początkach 1796 złożył dymisję, którą przyjęto w listopadzie tego samego roku, wraz z formalną likwidacją Sztabu Generalnego[3].

Po rezygnacji generał-major Pistor powrócił do rodzinnego Kassel, gdzie mieszkał do śmierci[3].

Pamiętniki[edytuj | edytuj kod]

Jeszcze podczas trwania insurekcji kościuszkowskiej, prawdopodobnie podczas pierwszego oblężenia Warszawy, sporządził dla carycy Katarzyny raport na temat przebiegu wypadków poprzedzających wybuch powstania w Warszawie, a także na temat przebiegu samych walk przeciwko wojskom Kościuszki[6]. Kopię pisanej po francusku pracy caryca przesłała królowi Prus Fryderykowi Wilhelmowi II, w którego archiwum znaleźli ją następnie żołnierze napoleońscy podczas zdobycia Berlina w toku wojen napoleońskich[6]. Pracę wydano w 1806, a w sto lat później ukazał się jej polski przekład[7]. Mémoires sur la révolution de la Pologne[7] gen. Johanna Jakoba Pistora, choć dają wierny opis działań wojskowych po stronie rosyjskiej, starają się umniejszyć winę autora za poniesioną klęskę i usprawiedliwić go w oczach współczesnych i potomnych[8]. Autor umniejsza też znaczenie, jakie podczas walk odegrały ochotnicze milicje[8].

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

  • Odznaczony orderem Św. Jerzego 3 stopnia (nr 96, 18 marca 1792) – „W uznaniu gorliwej służby, dzielne i odważne wyczyny w walce pod Maczynem, gdy wojska rosyjskie dowodzone przez generała księcia Mikołaja Wasiliewicza Repnina pokonały liczną armię turecką najwyższego wezyra Jusuf-paszy[9].
  • Został również odznaczony orderami św. Włodzimierza 2. stopnia i św. Anny 1. stopnia (2 września 1793)[10].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Aleksandr Aleksandrowicz Podmazo, Siergiej Władimirowicz Wołkow, Список генеральских чинов российской императорской армии и флота, [w:] Генералитет российской императорской армии и флота [online], www.rusgeneral.ru, 30 czerwca 2016, s.v. Пистор, фон Яков Матвеевич [dostęp 2016-08-04] (ros.).
  2. a b c d Martin Menz, Johann Jakob von Pistor - Onlinedatenbank der Gemäldegalerie Alte Meister Kassel, [w:] Museumslandschaft Hessen Kassel [online], altemeister.museum-kassel.de, 2016 [dostęp 2016-08-05] (niem.).
  3. a b c d e f g h i j k l m n Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej (autor korporatywny), ПИСТОР Яков Матвеевич, [w:] Энциклопедия: История ведомства [online], encyclopedia.mil.ru, 2013 [dostęp 2016-08-05] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05] (ros.).
  4. a b Filip Martynowicz Sinelnikow, Жизнь, военные и политические деяния его светлости генерал-фельдмаршала, князя Михаила Ларионовича Голенищева-Кутузова-Смоленского, с достоверным описанием частной или домашней его жизни от самого рождения до славной его кончины и погребения, и с присовокуплением анекдотов, где виден дух сего великого мужа и спасителя Отечества, Sankt Petersburg: Typ. Bajkowa, 1813–1814 [dostęp 2016-08-04] (ros.).
  5. Ф. М Синельников, Жизнь фельдмаршала Михаила Илларионовича Кутузова, Seria Knizhnye pamiatniki iz fondov Biblioteki Akademii nauk, vol. 16, Санкт-Петербург: Русская симфония, 2007, ISBN 5-91055-017-9, OCLC 173880010 (ros.).
  6. a b Johann Jakob Pistor, Pamiętniki o rewolucyi polskiej z roku 1794, Bolesław Prawdzic-Chotomski (tłum.), Warszawa: Biblioteka Dzieł Wyborowych, 1906, s. 13–14, OCLC 38991852.
  7. a b Johann Jakob Pistor, Mémoires sur la révolution de la Pologne, trouvés a Berlin [Pamiętniki o rewolucji w Polsce, spisane w Berlinie], Paris 1806, s. 167, OCLC 19682696 (fr.).; wydane po polsku jako: Johann Jakob Pistor, Pamiętniki o rewolucyi polskiej z roku 1794, Bolesław Prawdzic-Chotomski (tłum.), Warszawa: Biblioteka Dzieł Wyborowych, 1906, s. 150, OCLC 38991852.
  8. a b Wojciech Kępka-Mariański, Insurekcja warszawska 1794, 2012, s. 7, ISBN 978-83-11-12258-1, OCLC 809764249 (pol.).
  9. Пистор Яков Матвеевич. rosgenea.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-05)]..
  10. N.N. Bantysz-Kamienskij, Кавалеры ордена Св. Анны, [w:] P.A. Drużynin (red.), Списки кавалерам Российских Императорских орденов: Св. Андрея Первозванного, Св. Екатерины, Св. Александра Невского и Св. Анны с их учреждения до установления в 1797 году орденского капитула, Moskwa: Трутень, 2005, ISBN 5-94926-007-4, OCLC 70911678 [dostęp 2016-08-04] (ros.).