Johannes Wende

Johannes Wende
Imię i nazwisko	Karl Johannes Wende
Data i miejsce urodzenia	22 stycznia 1873 ; prawd. Konstantynów Łódzki
Data i miejsce śmierci	2 grudnia 1954 ; Burgau
Narodowość	niemiecka
Dziedzina sztuki	architektura
Epoka	historyzm
	Ważne dzieła
	Bazylika archikatedralna św. Stanisława Kostki w Łodzi,; Kościół św. Mateusza w Łodzi,; Kościół Zbawiciela w Tomaszowie Mazowieckim,; Kościół św. Jana Chrzciciela w Białymstoku;

Johannes Wende, właśc. Karl Johannes Wende (ur. 22 stycznia 1873 prawd. w Konstantynowie Łódzkim, zm. 2 grudnia 1954 w Burgau) – architekt i budowniczy, którego przodkowie pochodzili z Brandenburgii. Wspólnik w przedsiębiorstwach „Wende i Zarske”, a następnie „Wende i Klause”^[1].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Johannes Wende był wnukiem pochodzącego z Brandenburgii Gottfrieda Georga Wendego, osiadłego w latach 20 XIX w. w Konstantynowie Łódzkim, w którym to w dobie powstania listopadowego pełnił funkcję wójta. Gottfried był również tkaczem, którego manufaktura w 1865 r. była wyposażona w 480 wrzecion tkackich. Jego syn – Julius Wende w 1869 r. ożenił się z Zofią (Sophie) Zander. Z tego związku 4 lata później urodził się Karl (Karol) Johannes Wende (nieużywający jednak później swojego pierwszego imienia). W 1909 r. K.J.Wende zaręczył się Johanną (Hani) Schlein, z którą miał dwoje dzieci: Ilsę (Ilzę) (ur. 1911) i Johannesa (Hansa) (ur. 1912)^[1].

Prawdopodobnie Johannes miał zostać tkaczem, tak jak jego ojciec i dziadek, o czym świadczy ukończenie przez niego Wyższej Szkoły Rzemieślniczej w Łodzi. Niemniej nie związał on przyszłości z rodzinnym biznesem, lecz wyjechał do Niemiec (przypuszczalnie do Żytawy) w celu zdobycia wykształcenia architektonicznego. Wende wrócił do Łodzi w 1897 r., w którym to rozpoczął pracę przy budowie pałacu pabianickiego fabrykanta Oskara Kindlera w Widzewie koło Pabianic, prawdopodobnie pod opieką architekta Juliusza Junga. W tym samym roku realizował inwestycję ewangelicko-augsburskiego kościoła Zbawiciela w Tomaszowie Mazowieckim, projektu Pawła Hosera, niemniej ze względu na szereg autorskich zmian w projekcie należy go uznawać za współautora projektu kościoła. W 1898 r. Wende rozpoczął współpracę z Adolfem Zarske, zakładając spółkę „Wende i Zarske”, a ich pierwszą wspólną realizacją była budowa kamienicy „Krusche i Ender” przy ul. Piotrkowskiej 143 w Łodzi (1898–1899), projektu architekta Dawida Landego. W listopadzie 1898 r. przedsiębiorstwo osiągnęło znaczący sukces wygrywając konkurs na projekt czwartego kościoła katolickiego w Łodzi (obecnie Bazylika archikatedralna św. Stanisława Kostki w Łodzi). W konkursie wzięło udział 37 prac, a Komitet Budowy, który wybrał zwycięską pracę, był złożony z największych łódzkich fabrykantów (niezależnie od wyznania), m.in.: Juliusza Heinzla, Karola Scheiblera, Edwarda Herbsta i Juliusza Kunitzera oraz architektów: Juliusza Junga, Konstantego Wojciechowskiego i Stefana Szyllera, a także dyrektora Łódzkich Kolei Żelaznych – Władysława Knapskiego. W związku z faktem, iż wśród opinii publicznej wątpliwości budziło zarówno wyznanie zwycięzców (luteranizm), jak i narodowość (niemiecka), a także podejrzenie, iż projekt budynku w całości zlecili wówczas mało znanemu, niemieckiemu architektowi – Emilowi Zillmannnowi, którego w istocie faktycznie zaangażowali do współpracy przy projektowaniu budynku, oraz sugestiami, iż Komitet Budowy nie posiadał odpowiednich kwalifikacji by oceniać jakość projektów, poproszono dodatkowo o opinie nt. projektu architektów Józefa Piusa Dziekońskiego z Warszawy oraz Sławomira Odrzywolskiego z Krakowa, którzy potwierdzili wysoką jakość zwycięskiego projektu, co przesądziło o jego realizacji. Komitet Budowy nie powierzył „Wende i Zarske” prac budowlanych, pozbawiając ją zasadniczego wpływu na ich przebieg, współpraca przy budowie kościoła ograniczyła się jedynie do dostarczenia budowniczym rysunków wykonawczych i konstrukcyjnych przez spółkę Wendego. W 1900 r. spółka wzniosła wg autorskiego projektu kamienicę przy ul. J. Kilińskiego 136a, w której właściciele umieścili siedzibę swojej firmy oraz swoje mieszkania^[1].

W 1905 r. zaproszono Wendego do zamkniętego konkursu na projekt ewangelicko-augsburskiego kościoła św. Mateusza w Łodzi w oparciu o wzorcowe kościoły św. Jakuba w Dreźnie oraz św. Jana we Wrocławiu. W konkursie wystartował również Robert Nestler oraz Paweł Rübensahm. Komitet Budowy – architekci: Piotr Brukalski, Juliusz Jung i Jan Steck za najlepszą propozycję uznali projekt Wendego, wówczas już współwłaściciela firmy „Wende i Klause”. Do budowy przystąpiono w listopadzie 1909 r., niemniej w trakcie prowadzonych prac uznano, że kościół będzie za mały i poproszono o korekty architekta Franza Schwechtena, który tym samym stał się współautorem projektu kościoła. Jednocześnie w październiku 1909 r. ruszyła budowa ewangelickiego kościoła św. Jana Chrzciciela w Białymstoku (1909–1912), który zaprojektował Wende, a prace budowlane na miejscu prowadził J. Hopp z Rygi. Firma „Wende i Klause” przeżywała intensywny rozkwit w pierwszych dwóch dekadach XX w. W szczytowym momencie zatrudniała 400 osób. Prowadziła m.in. budowę pałacu przy ul. Piotrkowskiej 139 (1907) dla Juliusza R. Kindermanna, projektu Karla Seidla. Według własnego projektu spółka zrealizowała kaplicę-mauzoleum Ludwika Kindlera na cmentarzu ewangelickim w Pabianicach (1907–1909). W 1903 r. spółka ukończyła prowadzoną przez Otto Gehliga (1899–1902) budowę kaplicy Heinzlów na Starym Cmentarzu w Łodzi. W latach 1908–1909 Johannes Wende prowadził renowację kościoła św. Jana Ewangelisty w Łodzi. Wende zrealizował również drukarnię Zygmunta Manitiusa przy ul. Stefana Żeromskiego 87, ponadto przedsiębiorstwo „Wende i Klause” wzniosło kamienicę Wilhelma Tugemana przy ul. Piotrkowskiej 122, autorstwa Gustawa Landau-Gutentegera oraz kamienicę przy Piotrkowskiej 113 zaprojektowaną przez Romualda Millera dla łódzkiego kupca Alberta Böhmego (1911–1912), a także dom mieszkalny braci Emila i Karola Steinertów (1909–1910) przy ul. Piotrkowskiej 272a–b, projektu Alfreda Balcke. Pod numerem 243 przedsiębiorstwo wzniosło siedzibę Łódzkiego Męskiego Stowarzyszenia Śpiewaczego (Lodzer Männer-Gesang-Verein), a także pałac Roberta Teodora Schweikerta (1910–1911) przy ul. Piotrkowskiej 262/264^[1].

Dynamiczny rozwój firmy „Wende i Klause” przerwała I wojna światowa. W 1917 r. Wende zaprojektował jeszcze ewangelicką kaplicę pogrzebową na Starym Cmentarzu w Łodzi, a także ukończył budowę kościoła św. Mateusza w Łodzi w 1928 r. Jeszcze w 1927 r., w trzydziestą rocznicę pracy zawodowej Johannes Wende zakończył karierę, a tradycję firmy „Wende i Klause” podtrzymał jego wspólnik – Karol Klause. W 1934 r., na potrzeby własnej emerytury architekt, zaprojektował domek znajdujący się na tyłach kamienicy przy ul. J. Kilińskiego 136a w Łodzi, niemniej jego spoczynek zawodowy zakłócił pobór do Wojska Polskiego jego syna w 1939 r., a następnie do wojska niemieckiego w 1942 r. W 1944 r. Wende wraz z rodziną wyjechał do córki Ilse (Ilzy / Ilsy) w Burgau, gdzie zmarł w 1954^[1]

Ważniejsze realizacje[edytuj | edytuj kod]

Jako architekt J. Wende zrealizował (zaprojektował):

Kościół Zbawiciela w Tomaszowie Mazowieckim (1897–1902), wraz z Pawłem Hoserem,
Bazylika archikatedralna św. Stanisława Kostki w Łodzi (1898–1899) wraz z Emilem Zillmannem,
Kamienica przy ul. J. Kilińskiego 136a w Łodzi (1900),
Kościół św. Mateusza w Łodzi (1909–1928) wraz z Franzem Schwechtenem,
Kaplica-mauzoleum Ludwika Kindlera na cmentarzu ewangelickim w Pabianicach (1907–1909),
Dom Zgromadzenia Majstrów Tkackich (Meisterhaus) przy ul. Tuwima 1/3 (1909–1911),
Kościół św. Jana Chrzciciela w Białymstoku (1909–1912)^[1].

Ponadto jego firmy wybudowały obiekty takie jak:

kamienica Wilhelma Tugemana przy ul. Piotrkowskiej 122, autorstwa Gustawa Landau-Gutentegera,
kamienica przy ul. Piotrkowskiej 113 zaprojektowaną przez Romualda Millera,
dom firmy „Krusche i Ender” przy ul. Piotrkowskiej 143, według projektu Dawida Landego,
bazylika archikatedralna pw. św. Stanisława Kostki zaprojektowana przy udziale Emila Zillmana,
mauzoleum Heinzlów wg projektu Franza Schwechtena,
pałac Steinertów przy ul. Piotrkowskiej 272, a i b wg projektu Adolfa Balcke,
budynek sali koncertowej Łódzkiego Męskiego Towarzystwa Śpiewaczego przy ul. Piotrkowskiej 243,
pałac Roberta Teodora Schweikerta przy ul. Piotrkowskiej 262/264^[2].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f AndrzejA. Grzegorczyk AndrzejA., Johannes Wende – budowniczy z miasta bawełny, AndrzejA. Lechowski (red.), „Rocznik Białostocki”, 20, Białystok 2016, s. 51–72, ISSN 0080-3421 [dostęp 2021-04-01] .
↑ Wojciech Walter, Budowniczowie Łodzi Johannes Wende – przedsiębiorca-budowniczy, „Kwartalnik Łódzki. Biuletyn Łódzkiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa”, 2017, nr 55, s. 28.

[:0-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f AndrzejA. Grzegorczyk AndrzejA., Johannes Wende – budowniczy z miasta bawełny, AndrzejA. Lechowski (red.), „Rocznik Białostocki”, 20, Białystok 2016, s. 51–72, ISSN 0080-3421 [dostęp 2021-04-01] .

[2] Wojciech Walter, Budowniczowie Łodzi Johannes Wende – przedsiębiorca-budowniczy, „Kwartalnik Łódzki. Biuletyn Łódzkiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa”, 2017, nr 55, s. 28.

[1]

[2]