Jordan Peterson

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jordan Bernt Peterson
Ilustracja
Jordan Peterson (2018)
Data i miejsce urodzenia

12 czerwca 1962
Edmonton

Profesor nauk społecznych
Specjalność: Psychologia kliniczna
Alma Mater

Uniwersytet Alberty, Uniwersytet McGilla

Nauczyciel akademicki
Uczelnia

Uniwersytet Harvarda

Okres zatrudn.

1993–1997

Uczelnia

Uniwersytet w Toronto

Okres zatrudn.

od 1998

podpis
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Jordan Bernt Peterson (ur. 12 czerwca 1962 w Edmonton[1]) – kanadyjski psycholog kliniczny, profesor psychologii na Uniwersytecie w Toronto, zajmujący się psychologią ideologii, religii, osobowości, świadomości[2][3][4] oraz systemami totalitarnymi.

Peterson ukończył studia licencjackie na kierunkach politologia i psychologia na Uniwersytecie Alberty oraz obronił pracę doktorską z psychologii klinicznej na Uniwersytecie McGilla. Od 1991 roku do 1993 wykładał na Uniwersytecie McGilla, a do 1998 roku na Uniwersytecie Harvarda jako asystent oraz adiunkt na Wydziale Psychologii[5][6]. W 1998 roku przeniósł się na Wydział Psychologii Uniwersytetu w Toronto.

W 1999 roku Peterson wydał pierwszą książkę Mapy sensu, w której przedstawił systemy wierzeń i mitów, ich rolę w regulowaniu emocji oraz wiele innych zagadnień, takich jak np. przyczyny ludobójstwa[7][8][9]. W swojej drugiej książce 12 życiowych zasad z 2018 roku opisał dwanaście najważniejszych jego zdaniem życiowych zasad[5][10][11].

W 2016 roku Peterson zasłynął z krytyki poprawności politycznej i kanadyjskiej ustawy Bill C-16[12]. Peterson mówił: „Ustawa C-16 jest ustawą zmieniającą kanadyjską ustawę o prawach człowieka i kanadyjski kodeks karny”. Ustawa gwarantowała wolność samoekspresji i wyrażania swojej tożsamości płciowej w odpowiedzi na dyskryminację osób o odmiennej tożsamości płciowej[13]. Mimo braku poparcia ze strony ekspertów Peterson wprowadzone zmiany określił jako mowę wymuszoną[14][15][16][17]. Z racji tego, że jego wypowiedzi wzbudzały kontrowersje, Jordan Peterson zyskał zarówno rzeszę fanów, jak i krytyków[5][10][11]. Niemniej jednak był to początek jego międzynarodowej kariery i szerokiej rozpoznawalności nie tylko w kręgach naukowych.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo i młodość[edytuj | edytuj kod]

J.B. Peterson urodził się 12 czerwca 1962 roku w Edmonton[18] w Kanadzie[19]. Wychowywał się i dorastał w Fairview w prowincji Alberta. Ojciec Petersona był nauczycielem, a matka bibliotekarką pracującą w Grande Prairie Regional College[20][21]. Był najstarszym z trójki dzieci. Drugie imię – Bernt[22], Peterson odziedziczył po swoim prapradziadku, który był Norwegiem[23].

W wieku 13 lat zaczął czytać dzieła takich twórców jak: George Orwell, Aldous Huxley, Aleksander Sołżenicyn czy Ayn Rand. Zachęcała go do tego jego szkolna bibliotekarka – Sandy Notltey. Była ona matką Rachel Notley, liderki Nowej Demokratycznej Partii Alberty, późniejszej siedemnastej premier Alberty[23]. Jako nastolatek Peterson pracował dla Nowej Demokratycznej Partii, jednak z powodu rozdźwięku ideologicznego między nim a partią[20][24], mając 18 lat, zrezygnował z członkostwa w niej[25].

Wykształcenie[edytuj | edytuj kod]

Ukończywszy Liceum Fairview w 1979 roku, Peterson rozpoczął studia na Grande Prairie Regional College na kierunkach politologia i literatura angielska[3]. W 1982 roku, po wcześniejszym przeniesieniu się na Uniwersytet Alberty, ukończył licencjat z politologii[25]. Peterson wybrał się w roczną podróż po Europie, podczas której uważnie studiował przyczyny zimnej wojny i XX-wiecznych totalitaryzmów[3][26], prace Carla Junga, Friedricha Nietzschego, Aleksandra Sołżenicyna[20] i Fiodora Dostojewskiego[26]. W 1984 roku powrócił na Uniwersytet Alberty i zrobił licencjat z psychologii[27]. W 1985 roku, przeprowadził się do Montrealu i rozpoczął studia doktoranckie z psychologii klinicznej na Uniwersytecie McGilla. W 1991 roku, pod opieką Roberta O. Phila, Peterson zdobył doktorat z psychologii klinicznej[3][28].

Jordan Peterson
Brain Bar 2019, przed Katedrą Św. Stefana w Budapeszcie

Kariera[edytuj | edytuj kod]

W latach 1988–1993 Peterson wykładał na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Harvarda, zdobywając tytuł profesora nadzwyczajnego[2]. Równolegle badał związek agresji z uzależnieniem od narkotyków i alkoholu[25]. W 1998 roku Peterson wrócił do Kanady, gdzie rozpoczął pracę jako profesor na Uniwersytecie w Toronto[2][24].

Przedmiotem badań Petersona są psychofarmakologia, psychologia zajmująca się zachowaniami anormalnymi, neuropsychologia, psychologia osobowości[2], psychologia społeczna[3], psychologia badająca kreatywność[4]. Peterson jest autorem lub współautorem ponad stu artykułów naukowych[29][30].

W 2016 roku Peterson zasłynął z krytyki poprawności politycznej i kanadyjskiej ustawy Bill C-16[12][23][31]. Peterson mówił: „Ustawa C-16 jest ustawą zmieniającą kanadyjską ustawę o prawach człowieka i kanadyjski kodeks karny”. Był to początek jego międzynarodowej kariery. Z powodu tak dużego rozgłosu, Peterson porzucił praktykę kliniczną w 2017 roku[10] i nauczanie w 2018 roku, na rzecz rozwijania kariery w mediach, napisania i promowania książki 12 Rules of Life: An Antidote to Chaos, uczestniczenie w różnych projektach[19][21].

Dorobek naukowy[edytuj | edytuj kod]

Książki[edytuj | edytuj kod]

Maps of Meaning: The Architecture of Belief (1999)[edytuj | edytuj kod]

W 1999 roku Routledge opublikowało książkę Jordana Petersona, w której autor opisuje, jak ludzie nadają sens, bada wierzenia, mitologię, religię, literaturę, filozofię i psychologię zajmującą się funkcjonowaniem mózgu[6][25][32].

Według Petersona, głównym celem książki było zbadanie powodów wchodzenia w konflikty społeczne, ich uzasadnień, motywacji i ideologii stojącej za decyzją podjęcia konfliktu[25]. Peterson przedstawił drogę od konfliktu społecznego do ludobójstwa, Gułagu, obozów koncentracyjnych, ludobójstwa w Rwandzie[6][25][32]. Autor książki twierdzi, że dokładna analiza systemów religijnych pozwoli wyjaśnić i opisać ludzki system moralności. W książce widoczne są wpływy filozofii Carla Junga[potrzebny przypis].

12 Rules for Life: An Antidote to Chaos (2018)[edytuj | edytuj kod]

W 2018 roku Penguin Random House opublikowało drugą książkę Jordana Petersona. W książce autor opisał etyczne reguły życiowe w bardziej dostępnej i uproszczonej formie niż w Maps of Meaning[5][10][11]. Peterson zorganizował tournée służące wypromowaniu książki[33][34][35]. Udzielił również wywiadu dla brytyjskiej telewizji Channel 4 News, w którym rozmawiał z Cathy Newman o filarach swoich poglądów. Wywiad ten przyniósł książce duży rozgłos[36][37][38][39].

Książka znajdowała się wśród bestsellerów w Kanadzie, USA i Wielkiej Brytanii[40][41][42].

Beyond Order: 12 More Rules for Life (2021)[edytuj | edytuj kod]

W 2021 roku Jordan Peterson wydał we współpracy z wydawnictwem Penguin Random House swoją trzecią książkę[43], która stanowi kontynuację „12 Rules for Life: An Antidote to Chaos”.

Kanał na YouTube i podcasty[edytuj | edytuj kod]

W 2013 roku Peterson zaczął nagrywać swoje wykłady i publikować je w serwisie YouTube[44]. W maju 2021 roku, jego kanał zgromadził ponad 3,74 miliony subskrybentów, a treści na nim zamieszczone wyświetlone zostały ponad 234 milionów razy[45][46].

W 2017 roku Peterson zatrudnił zespół produkcyjny, który nagrywał wszystkie jego wykłady z zajęć na Uniwersytecie w Toronto. Wykorzystał do tego pieniądze zebrane za pośrednictwem serwisu Patreon. Od 1000 dolarów miesięcznie w sierpniu 2016 roku dochód Petersona na Patreonie rozrósł się do 80 000 dolarów miesięcznie w maju 2018 roku[47][48]. Jordan Peterson zrezygnował z korzystania z platformy i usunął swoje konto w grudniu 2018 roku[49].

Peterson wziął udział w wielu podcastach[46][50]. W grudniu 2016 roku, Peterson zaczął nagrywać swoje podcasty, The Jordan B. Peterson Podcast, w których jako goście wzięli udział: Camilie Paglia, Martin Daly, James W. Pennebaker[51].

Wykłady biblijne[edytuj | edytuj kod]

W maju 2017 roku rozpoczął serię wykładów Psychologiczne znaczenie opowieści biblijnych[52], w których przeanalizował przedstawione w Księdze Rodzaju archetypy jako modele jego zdaniem niezbędne dla utrzymania osobistej, społecznej i kulturalnej stabilności[12][53].

W marcu 2019 roku Uniwersytet w Cambridge unieważnił wcześniejsze zaproszenie Petersona do współpracy. Mimo że Peterson zapowiedział już pracę nad Księgą Wyjścia[54] z uniwersyteckimi ekspertami od religii, Rzecznik Cambridge poinformował, że w grę nie wchodzi współpraca z kimś, kto nie szanuje tolerancyjnego środowiska uniwersyteckiego[55]. Tydzień później, prorektor Stephen Toope wyjaśnił, że przyczyną tej decyzji było zdjęcie Petersona z człowiekiem noszącym islamofobiczną koszulkę[56][57]. Peterson określił tę decyzję jako "niefortunny akt niezrozumienia" i wyraził żal, że Wydział Teologii przyznał rację "niepoinfomowanej, ignoranckiej większości"[58][59].

Internetowy program samorozwoju[edytuj | edytuj kod]

W 2005 r. Peterson i jego koledzy założyli spółkę nastawioną na zysk, aby opracować program terapii pisarskiej wraz z serią ćwiczeń pisania online, zatytułowany Self-Authoring Suite[60]. Program był stosowany przez studentów Uniwersytetu McGilla w celu poprawy ich ocen, a także od 2011 roku na Uniwersytecie Erazma w Rotterdamie[61][62]. Program opracowano na podstawie badań Jamesa W. Pennebakera z Uniwersytetu w Teksasie w Austin i Gary'ego Lathama z Rotman School of Management w Toronto[5]. Badania wykazały redukcję różnic w ocenach pomiędzy osobami różnych płci oraz etniczności, zwłaszcza wśród studentów płci męskiej z mniejszości etnicznych[62][63]. Według Petersona ponad 10 000 studentów korzystało z programu od stycznia 2017 roku, a odsetek osób przedwcześnie kończących naukę spadł o 25%[20].

Poglądy polityczne[edytuj | edytuj kod]

Peterson określił się jako „klasyczny brytyjski liberał”[26][64][65] i „tradycjonalista”. Stwierdził, że powszechnie mylnie uważa się go za prawicowca[51]. Zarówno „New York Times”, jak i „Washington Post” opisał Petersona jako konserwatystę[66][67]. Yoram Hazony z „Wall Street Journal” stwierdził, że:

„zadziwiający sukces wzniosłych i uporządkowanych argumentów Petersona uczynił go najbardziej znaczącym konserwatywnym, anglojęzycznym myślicielem tego pokolenia”[68].

Nathan Robinson z „Current Affairs” uważa, że Peterson był opisywany różnorako: „jako apologeta faszyzmu i oświecony liberał, ponieważ jego pustosłowie stanowi rodzaj testu Rorschacha, który umożliwia różnoraką interpretację”[69]. Intelektualista Noam Chomsky zgodził się z krytyką Robinsona i stwierdził, że Peterson pod względem poglądów jest człowiekiem „skrajnej prawicy”[70][71][72].

Poprawność polityczna[edytuj | edytuj kod]

Krytyka poprawności politycznej Petersona dotyczy między innymi postmodernizmu, postmodernizmu feministycznego, przywileju białych, zawłaszczenia kulturowego i ochrony środowiska[63][73]. Tim Lott z tygodnika „The Spectator” stwierdził, że Peterson stał się „otwartym krytykiem głównego nurtu akademii”[26]. Obecność Petersona w mediach społecznościowych zwiększyła oddziaływanie jego poglądów. Simona Chiose z „The Globe and Mail” zauważyła, że „niewielu profesorów nauk humanistycznych i społecznych na Uniwersytecie w Toronto cieszyło się światowym uznaniem, które zdobył prof. Peterson”[31].

Według jego badań przeprowadzonych z jedną z jego studentek, Christine Brophy, o związku między przekonaniami politycznymi a osobowością, poprawność polityczna występuje w dwóch typach: egalitarnej i autorytarnej, jako przejaw „napastliwej nadwrażliwości”[74]. Jason McBride twierdzi, że Peterson umieszcza klasycznych liberałów wśród egalitarystów, a zwolenników sprawiedliwości społecznej – w drugim[3][20]. Badanie wykazało również częściowe pokrywanie się osobowości politycznie poprawnej i prawicy[74].

Peterson uważa, że uniwersytety są odpowiedzialne za falę politycznej poprawności, jaka pojawiła się w Ameryce Północnej i Europie[31]. Według Petersona, wzrost politycznej poprawności nastąpił od wczesnych lat 90. XX wieku. Jego zdaniem nauki humanistyczne stały się mniej naukowe, a zamiast „inteligentnej rozmowy, mamy rozmowę ideologiczną”. Na podstawie własnego doświadczenia profesorskiego stwierdza, że studenci, którzy przychodzą na jego zajęcia, są niewykształceni i nieświadomi masowych eksterminacji i innych zbrodni przeciwko ludzkości, popełnionych przez stalinizm i maoizm, zwykle pomijanych, bądź zastępowanych długim wykładem o nazizmie i faszyzmie. Mówi także, że „zamiast zgłębiać kulturę, ostatnie ślady jej struktury są [przez studentów] usuwane, na rzecz postmodernizmu i neomarksizmu, definiujących wszystko w kategoriach relatywizmu i władzy”[26][75][76].

Postmodernizm i polityka tożsamości[edytuj | edytuj kod]

I tak od lat 70. XX wieku, pod przykrywką postmodernizmu, obserwujemy gwałtowny rozwój polityki tożsamości na uniwersytetach, zdominował on całą humanistykę - o ile wiem, nie żyje - i ogromną część nauki społecznej. Publicznie finansujemy skrajnie radykalnych, postmodernistycznych myślicieli lewicowych, którzy są bardzo zainteresowani zburzeniem fundamentów zachodniej cywilizacji. I to nie jest złudzenie paranoiczne. Taki jest ich samowystarczalny cel. Jacques Derrida najbardziej stanowczo sformułował antyzachodnią filozofię, której tak pilnie dąży radykalna lewica.

Jordan Peterson, 2017 rok.[77]

Peterson twierdzi, że postmodernistyczni filozofowie i socjologowie od lat 60. XX wieku[73] opierali się na pewnych podstawowych założeniach marksizmu i komunizmu, rozszerzali je, a jednocześnie zdawali się zaprzeczać obu ideologiom. Mówi, że trudno jest zrozumieć współczesne społeczeństwo zachodnie bez uwzględnienia wpływu odmiany myśli postmodernistycznej, która migrowała z Francji do Stanów Zjednoczonych, poprzez Wydział Anglistyki na Uniwersytecie Yale[potrzebny przypis].

Perspektywa Petersona dotycząca wpływu postmodernizmu na północnoamerykańskie wydziały humanistyczne została porównana do teorii spiskowych o kulturowym marksizmie[38][78][79][80].

Peterson twierdzi, że „dyscypliny takie jak studia kobiecości powinny zostać obalone” i zaleca studentom pierwszego roku unikanie takich przedmiotów, jak socjologia, antropologia, literatura angielska, studia etniczne i rasowe, a także inne dziedziny nauki, które jego zdaniem są skorumpowane przez neomarksistowską ideologię[81][82][83]. Twierdzi, że pod pozorem badań akademickich, propagują one metody nienaukowe, oszukańcze procesy recenzowania czasopism akademickich, publikacje, które nie zawierają cytatów[84], zachowania podobne do kultu[82], safe-spaces[81] oraz radykalny lewicowy polityczny aktywizm studentów[85]. Peterson zaproponował uruchomienie strony internetowej, która wykorzystuje sztuczną inteligencję do identyfikowania i prezentowania poziomu ideologii na poszczególnych kursach. W listopadzie 2017 roku ogłosił, że tymczasowo wstrzymał projekt, ponieważ „może on nadmiernie zwiększyć obecną polaryzację”[86][87].

Peterson skrytykował użycie terminu „przywilej białego” (white privilege), stwierdzając, że jest on „utożsamiany z określoną grupą rasową, zmuszoną do ponoszenia konsekwencji swego istnienia i swych hipotetycznych zbrodni” i nazwał ów termin „skrajnym rasizmem"[85]. Co do polityki tożsamości, Peterson twierdzi, że „lewica gra w imieniu pseudouciśnionych, a prawo dąży do występowania w imieniu nacjonalizmu i dumy etnicznej”. Obie strony sceny politycznej uważa za „równie niebezpieczne” i wskazuje, że zamiast tego należy wspierać indywidualizm i indywidualną odpowiedzialność[88][89].

Ustawa C-16[edytuj | edytuj kod]

27 września 2016 roku Peterson wydał pierwszą część trzyczęściowej serii wideo wykładów, zatytułowaną: „Profesor przeciwko politycznej poprawności: część I: strach i prawo”[15][23]. W filmie oświadczył, że nie będzie używał zaimków preferowanych przez studentów i wykładowców, i stwierdził, że jest objęty mową przymusową, że sprzeciwia się ustawie C-16 rządu kanadyjskiego. Peterson stwierdził, że ustawa C-16, proponująca dodanie ustępów o „tożsamości lub ekspresji płci” zakazujących dyskryminacji, powinna zostać poszerzona o ustępy zachęcające do ludobójstwa i publicznego nawoływania do nienawiści[15][90]. Uzasadnił, że swój sprzeciw wobec projektu ustawy oparł na potencjalnych konsekwencjach zagrożenia wolności słowa. Twierdził, że od momentu wejścia w życie ustawy może zostać skazany za odmówienie zwracania się do transseksualnego studenta preferowanym zaimkiem osobowym[16]. Ponadto uzasadniał, że nowe poprawki, w połączeniu z sekcją 46.3 Kodeksu Praw Człowieka z Ontario, umożliwiłyby pracodawcom i organizacjom karanie pracowników w przypadku powiedzenia czegoś, co można by interpretować „bezpośrednio lub pośrednio „jako obraźliwe”[17], umyślnie lub nieumyślnie ”. Inni naukowcy i prawnicy zakwestionowali interpretację C-16 przez Petersona[16].

Seria filmów spotkała się z krytyką działaczy transpłciowych, wykładowców i związków zawodowych. Krytycy oskarżyli Petersona o „przyczynianie się do zachęcania do nienawiści” oraz o „fundamentalne fałszowanie” prawa[23][91]. Na kampusie wybuchły protesty, a kontrowersje przyciągnęły uwagę międzynarodowych mediów[92][93][94]. Peterson zapytany we wrześniu 2016 r. czy zastosuje się do prośby ucznia o użycie preferowanego zaimka, odpowiedział, że „zależałoby to od tego w jaki sposób by mnie zapytał - jeśli wyczułbym, że jego pytanie umotywowane jest politycznie prawdopodobnie powiedziałbym nie. Gdybym mógł przeprowadzić taką rozmowę, jak ta którą teraz prowadzimy prawdopodobnie mógłbym porozmawiać z nim jak równy z równym”[94]. Dwa miesiące później National Post opublikował artykuł, w którym Peterson przedstawił swój sprzeciw wobec projektu ustawy i wyjaśnił dlaczego publicznie się mu przeciwstawił:

Nigdy nie będę używać słów, których nienawidzę, takich jak modne i sztucznie skonstruowane słowa „zhe” i „zher”. Te słowa należą do awangardy postmodernistycznej radykalnej lewicowej ideologii, której nienawidzę i która moim zdaniem jest przerażająco podobna do doktryn marksistowskich, które zabiły co najmniej 100 milionów ludzi w XX wieku. Od 35 lat badam autorytaryzm po prawej i lewej stronie. Napisałem na ten temat książkę Maps of Meaning: The Architecture of Belief, która bada w jaki sposób ideologie przejmują język i przekonania. W wyniku moich badań doszedłem do wniosku, że marksizm jest morderczą ideologią. Uważam, że jego praktykujący na współczesnych uniwersytetach powinni się wstydzić, że nadal promują takie błędne, nie do utrzymania i nieludzkie idee oraz za indoktrynację swoich studentów tymi przekonaniami. Dlatego nie zamierzam wypowiadać marksistowskich słów. To uczyniłoby mnie marionetką radykalnej lewicy i tak się nie stanie. Kropka[95].

W odpowiedzi na kontrowersje administratorzy akademiccy na Uniwersytecie w Toronto wysłali Petersonowi dwa listy ostrzegawcze, z których jeden zauważył, że wolność słowa musi być udzielona zgodnie z przepisami praw człowieka a drugi dodał, że jego odmowa użycia preferowanych zaimków osobowych stanowi dyskryminację. Peterson spekulował, że te ostrzeżenia były zalążkami formalnych działań prowadzących do zwolnienia dyscyplinarnego ale w grudniu uniwersytet zapewnił go, że zachowa profesurę. Od stycznia 2017 r. wrócił do nauczania psychologii na Uniwersytecie w Toronto[23][96].

W lutym 2017 r. Maxime Bernier, kandydat na lidera Partii Konserwatywnej Kanady, stwierdził, że po spotkaniu z Petersonem i dyskusji zmienił swoje stanowisko w sprawie ustawy C-16 i przestał ją popierać[97]. Analiza ustawy Petersona była często cytowana przez senatorów, którzy byli przeciwni jej uchwaleniu[98]. W kwietniu 2017 r. Petersonowi odmówiono przyznania grantu Rady Nauk Społecznych i Humanistycznych (SSHRC) co interpretował jako odwet za swoje oświadczenia dotyczące ustawy C-16[30]. Doradca ds. Relacji z mediami SSHRC powiedział, że „komisje oceniają tylko informacje zawarte we wniosku”[99]. W odpowiedzi The Rebel Media zainicjowało kampanię Indiegogo w imieniu Petersona[99]. Do końca kampanii 6 maja zebrano 195 000 USD co stanowi równowartość ponad dwóch lat finansowania badań[100]. W maju 2017 r. Peterson wystąpił przeciwko ustawie C-16 podczas przesłuchania w kanadyjskiej Senackiej Komisji Prawnej i Konstytucyjnej. Był jednym z 24 świadków zaproszonych do wypowiedzenia się na temat ustawy[98].

W listopadzie 2017 r. Lindsay Shepherd, asystentka dydaktyczna na kursie komunikacyjnym pierwszego roku Uniwersytetu Wilfrid Laurier, została ocenzurowana przez jej profesorów za pokazanie fragmentu The Agenda, w którym Peterson rozmawiał o ustawie C-16 z innym profesorem podczas dyskusji na zajęciach o zaimkach osobowych[101][102][103]. Cenzurę uzasadniano stworzeniem „toksycznego środowiska”, porównując dyskusję Petersona z „przemową Hitlera”[24] a także z naruszeniem ustawy C-16[104]. Cenzura została później wycofana a profesorowie i uniwersytet formalnie przeprosili studentkę[105][106][107]. Wydarzenia te zostały skrytykowane przez Petersona a także przez kilka redakcji gazet i publicystów krajowych gazet[108][109][110][111][112][113] jako przykład tłumienia wolności słowa na kampusie uniwersyteckim. W czerwcu 2018 r. Peterson złożył pozew o wartości 1,5 miliona dolarów przeciwko Uniwersytetowi Wilfrid Laurier, twierdząc że trzech pracowników uniwersytetu złośliwie go zniesławiało rozpowszechniając negatywne komentarze o nim za zamkniętymi drzwiami[114]. We wrześniu 2018 r. Wilfried Laurier zwrócił się do sądu o oddalenie powództwa, twierdząc że ironią dla rzekomego zwolennika wolności słowa jest próba ograniczenia wolności słowa[115].

Relacje płci i męskość[edytuj | edytuj kod]

Peterson argumentował, że trwa „kryzys męskości” i „reakcja na męskość”, w których „męski duch jest atakowany”[19][116][117][118]. Twierdził, że feminizm i polityka, taka jak rozwód bez winy, miały negatywny wpływ na relacje płci i zdestabilizowała społeczeństwo[116]. Argumentował, że istniejąca hierarchia społeczna, którą lewica określiła jako „represyjny patriarchat”, może „opierać się na kompetencjach”[19]. Peterson powiedział, że mężczyźni bez partnerek mogą stać się agresywni, i zauważył, że przemoc mężczyzn jest mniejszym problemem w społeczeństwach, w których monogamia jest normą społeczną[19][116]. Przypisał wzrost Donalda Trumpa i skrajnie prawicowych polityków europejskich temu co, jak mówi, jest negatywną reakcją na nacisk na „feminizację” mężczyzn mówiąc: „Jeśli mężczyźni będą zbyt mocno naciskani na feminizację, będą coraz bardziej zainteresowani ostrą, faszystowską ideologią polityczną."[119] Zwrócił uwagę na wywiad na kanale Channel 4 w 2018 r., w którym starł się z dziennikarką Cathy Newman na temat różnic w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn[120][121]. Peterson zakwestionował twierdzenie, że różnica w płacach wynikała wyłącznie z dyskryminacji seksualnej[121][122][123].

Zmiany klimatyczne[edytuj | edytuj kod]

Peterson wątpi w naukowy konsensus w sprawie zmian klimatu[57][66], mówiąc, że jest „bardzo sceptyczny wobec modeli używanych do przewidywania zmian klimatu”[124] i że „[nie] można ufać danym ponieważ w grę wchodzi zbyt wiele ideologii"[57][125].

Krytyka[edytuj | edytuj kod]

Nathan Robinson zarzucił Petersonowi nierzetelność naukową, wymieniając wśród zarzutów stawianych psychologowi pustosłowie, przedstawianie oczywistości jako własnych opinii, chaotyczny sposób ilustrowania swych myśli oraz naginanie treści publikacji przytaczanych przez myśliciela do z góry ustalonych poglądów. Jako przykład ilustrujący ten ostatni zarzut Robinson wskazywał wypowiedź Petersona o Orwellu, który miał rzekomo wedle psychologa twierdzić, że „socjaliści tak naprawdę nie lubili ludzi biednych”, podczas gdy treść słów Orwella brzmiała następująco: „Odwrót od socjalizmu tylko dlatego, że wielu socjalistów to źli ludzie jest tak samo absurdalny jak odmowa podróży pociągiem, ponieważ nie podoba ci się twarz biletera”[70]. Matt McManus z portalu Jacobin zarzucał Petersonowi, że ten atakował lewicowych naukowców za „postmodernistyczny marksizm” mimo że sam w debacie ze Slavojem Žižkiem z 2019 roku przyznał się, że z Marksa czytał jedynie Manifest komunistyczny[126].

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

Peterson poślubił Tammy Roberts w 1989 roku[23]. Mają jedną córkę i jednego syna[20][23].

Jest filozoficznym pragmatykiem[54]. W wywiadzie w 2017 r. zapytano Petersona, czy jest chrześcijaninem, odpowiedział: „Przypuszczam, że najprostszą odpowiedzią na to jest tak”[11][127]. W 2018 r. Peterson podkreślił, że jego koncepcja chrześcijaństwa różni się od terminu, który jest powszechnie rozumiany. Dla Petersona etyczną odpowiedzialnością chrześcijanina jest naśladowanie Chrystusa: wierzy, że oznacza to „coś takiego, że trzeba wziąć odpowiedzialność za zło na świecie, tak jakbyś był za to odpowiedzialny… aby zrozumieć, że określasz kierunek świata, czy to w kierunku nieba, czy piekła”. Zapytany, czy wierzy w Boga, Peterson odpowiedział: „Myślę, że właściwą odpowiedzią jest „nie”, ale obawiam się, że mógłby istnieć”. Tim Lott w The Spectator, napisał, że Peterson czerpie inspirację z filozofii religii Junga i ma poglądy podobne do chrześcijańskiego egzystencjalizmu Sørena Kierkegaarda i Paula Tillicha. Lott twierdzi również, że Peterson ma szacunek dla taoizmu, ponieważ postrzega przyrodę jako walkę między porządkiem a chaosem i uważa, że życie bez tej dwoistości byłoby pozbawione sensu[26].

Od około 2000 r. Peterson zaczął kolekcjonować obrazy z czasów radzieckich[24]. Obrazy są prezentowane w jego domu jako przypomnienie związku między totalitarną propagandą a sztuką oraz jako przykłady tego, jak idealistyczne wizje mogą stać się totalitarnym uciskiem i horrorem[5][19].

W 2016 r. Peterson został członkiem honorowym dalszej rodziny Karola Józefa, artysty Kwakwaka'wakw, i otrzymał imię Alestalagie („Wielki Poszukiwacz”)[24][128].

Pod koniec 2016 r. Peterson zastosował ścisłą dietę składającą się wyłącznie z mięsa i niektórych warzyw w celu opanowania ciężkiej depresji i zaburzeń autoimmunologicznych, w tym łuszczycy i zapalenia błony naczyniowej oka[21][66]. Przestał jeść warzywa w połowie 2018 r.[129].

W 2019 roku Peterson został przyjęty do ośrodka rehabilitacji po wystąpieniu objawów ubocznych klonazepamu – leku przeciwlękowego. Zaczął go brać po zdiagnozowaniu raka u żony, gdyż wystąpiło u niego pogłębienie depresji[130][131][132].

Jordan Peterson w Polsce[edytuj | edytuj kod]

Wyjście z sali kinowej po pierwszym w Polsce pokazie filmu o Jordanie Petersonie.

Osoba Jordana Petersona w Polsce wciąż nie jest znana, większość Polaków nie kojarzy kanadyjskiego profesora. Ulega to jednak zmianie, a poglądy Petersona coraz częściej są przytaczane w polskojęzycznych artykułach, zarówno przez zwolenników profesora jak i przeciwników[133][134][135][136][137][138]. W ostatnim czasie powstało wiele kanałów na YouTube, które tłumaczą najpopularniejsze wykłady Petersona. Polscy youtuberzy i blogerzy często przytaczają, interpretują i przybliżają polskim widzom 12 zasad życiowych Petersona[139][140].

Książka Jordana Petersona 12 Rules for Life: An Antidote to Chaos została przetłumaczona na język polski i jest sprzedawana w wielu polskich sklepach internetowych[136][140][141].

Pierwszy w Polsce pokaz filmu o Jordanie Petersonie, Kino Nova Wisła 24.11.2019.

24 listopada 2019 w kinie „Wisła” w Warszawie odbył się pierwszy w Polsce pokaz filmu dokumentalnego o Jordanie Petersonie The Rise of Jordan Peterson (2019)[142].

20 czerwca 2022 miała miejsce pierwsza wizyta Jordana Petersona w Polsce, podczas której w warszawskiej Hali Expo XXI wygłosił wykład w ramach trasy "Beyond: 12 More Rules For Life".

Książki[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Jordan Peterson - Astro-Databank, www.astro.com [dostęp 2022-09-15].
  2. ↑ a b c d Jordan PETERSON | Ph.D. | University of Toronto, Toronto | U of T | Department of Psychology, www.researchgate.net [dostęp 2020-07-09] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f Are Universities Dying?, C2C Journal, 1 grudnia 2016 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  4. ↑ a b "Meaning Conference". International Network on Personal Meaning. July 2016. Archived from the original on November 13, 2017.
  5. ↑ a b c d e f Tom Bartlett, What’s So Dangerous About Jordan Peterson?, „The Chronicle of Higher Education”, 17 stycznia 2018, ISSN 0009-5982 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  6. ↑ a b c Right Now - Chaos, Culture, Curiosity, harvardmagazine.com [dostęp 2019-11-03] [zarchiwizowane z adresu 2017-03-08].
  7. ↑ Joan McCord, Beyond Empiricism: Institutions and Intentions in the Study of Crime, Transaction Publishers, ISBN 978-1-4128-1806-3 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  8. ↑ J. Harold Ellens, The Destructive Power of Religion: Models and cases of violence in religion, Praeger, 2004, ISBN 978-0-275-97974-4 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  9. ↑ Erik M. Gregory, Pamela B. Rutledge, Exploring Positive Psychology: The Science of Happiness and Well-Being: The Science of Happiness and Well-Being, ABC-CLIO, 3 października 2016, ISBN 978-1-61069-940-2 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  10. ↑ a b c d Christie Blatchford National Post, Christie Blatchford sits down with ‘warrior for common sense’ Jordan Peterson | National Post, 19 stycznia 2018 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  11. ↑ a b c d Tim Lott, Jordan Peterson: ‘The pursuit of happiness is a pointless goal’, „The Observer”, 21 stycznia 2018, ISSN 0029-7712 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  12. ↑ a b c 2016/09/27: Part 1: Fear and the Law. [dostęp 2019-11-03].
  13. ↑ http://www.parl.gc.ca/content/hoc/Bills/421/Government/C-16/C-16_1/C-16_1.PDF
  14. ↑ New words trigger an abstract clash on campus: DiManno | The Star, thestar.com [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  15. ↑ a b c University of Toronto professor defends right to use gender-specific pronouns [dostęp 2019-11-03].
  16. ↑ a b c Free Expression, Professor Ignites Protests By Refusing To Use Transgender Pronouns, The Federalist, 17 października 2016 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  17. ↑ a b Canadian Politics, What the Wilfrid Laurier professors got wrong about Bill C-16 and gender identity discrimination | National Post, 21 listopada 2017 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  18. ↑ Dr Jordan B Peterson, www.facebook.com [dostęp 2019-11-03] (pol.).
  19. ↑ a b c d e f Nellie Bowles, Jordan Peterson, Custodian of the Patriarchy, „The New York Times”, 18 maja 2018, ISSN 0362-4331 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  20. ↑ a b c d e f Daniel Ehrenworth, A professor's refusal to use gender-neutral pronouns, and the vicious campus war that followed, Toronto Life, 25 stycznia 2017 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  21. ↑ a b c Jordan Peterson is trying to make sense of the world — including his own strange journey | The Star, thestar.com [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  22. ↑ Schools a soft target for revenge-seekers | The Star, thestar.com [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  23. ↑ a b c d e f g h r/IAmA - I am Dr Jordan B Peterson, U of T Professor, clinical psychologist, author of Maps of Meaning and creator of The SelfAuthoring Suite. Ask me anything!, reddit [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  24. ↑ a b c d e Mick Brown, How did controversial psychologist Jordan Peterson become an international phenomenon?, „The Telegraph”, 31 marca 2018, ISSN 0307-1235 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  25. ↑ a b c d e f Jordan Peterson | News | The Harvard Crimson, www.thecrimson.com [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  26. ↑ a b c d e f Jordan Peterson and the transgender wars, Spectator Life, 20 września 2017 [dostęp 2019-11-03] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-21] (ang.).
  27. ↑ Where we live... | Fairview Post, web.archive.org, 22 kwietnia 2017 [dostęp 2019-11-03] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-22].
  28. ↑ Jordan Peterson, U of T Mind Matters [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  29. ↑ Wherefore Art Thou Peterson?, Convivium Magazine [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  30. ↑ a b Canada News, ‘An opportunity to make their displeasure known’: Pronoun professor denied government grant | National Post, 4 kwietnia 2017 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  31. ↑ a b c How U of T’s Jordan Peterson has made money from online notoriety [dostęp 2019-11-03].
  32. ↑ a b Summary and Guide to Maps of Meaning: The Architecture of Belief by Jordan Peterson | Psychological Concepts | Psychology & Cognitive Science, Scribd [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  33. ↑ The ‘anti-snowflake’ crusader speaks out, Evening Standard, 17 stycznia 2018 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  34. ↑ The curious star appeal of Jordan Peterson, The Spectator, 20 stycznia 2018 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  35. ↑ Edmonton’s Citadel Theatre apologizes over how it handled Jordan Peterson event, Global News [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  36. ↑ Jamie Doward, ‘Back off’, controversial professor urges critics of Channel 4's Cathy Newman, „The Observer”, 21 stycznia 2018, ISSN 0029-7712 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  37. ↑ David Brooks, Opinion | The Jordan Peterson Moment, „The New York Times”, 25 stycznia 2018, ISSN 0362-4331 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  38. ↑ a b Dorian Lynskey, How dangerous is Jordan B Peterson, the rightwing professor who 'hit a hornets' nest'?, „The Guardian”, 7 lutego 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  39. ↑ Subscribe to The Australian | Newspaper home delivery, website, iPad, iPhone & Android apps, www.theaustralian.com.au [dostęp 2019-11-03].
  40. ↑ Jordan Peterson's book is a bestseller — except where it matters most | The Star, thestar.com [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  41. ↑ Why Jordan Peterson Is Such a Crucial Figure for the Community, Study Breaks, 23 lutego 2018 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  42. ↑ Dr Jordan Peterson, #61 - January 2019 Q & A, Jordan Peterson, 22 stycznia 2019 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  43. ↑ Jordan B. Peterson, Beyond order : 12 more rules for life, Toronto 2021, ISBN 978-0-7352-7833-2, OCLC 1223036459 [dostęp 2021-06-10].
  44. ↑ http://assu.ca/wp/wp-content/uploads/2010/06/Psychology.pdf
  45. ↑ Jordan B Peterson, youtube.com [dostęp 2021-06-10].
  46. ↑ a b Greg Callaghan, Right-winger? Not me, says alt-right darling Jordan Peterson, The Sydney Morning Herald, 20 kwietnia 2018 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  47. ↑ Controversial U of T professor making nearly $50,000 a month through crowdfunding | The Star, thestar.com [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  48. ↑ Alex Hern, The rise of Patreon – the website that makes Jordan Peterson $80k a month, „The Guardian”, 14 maja 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  49. ↑ Brian Flood, Jordan B. Peterson, Dave Rubin ditch crowdfunding site Patreon to stand up for free speech, Fox News, 4 stycznia 2019 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  50. ↑ The Curious Case of Jordan Peterson, Areo, 17 września 2017 [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  51. ↑ a b Jordan B Peterson Podcast, Jordan Peterson [dostęp 2019-11-03] (ang.).
  52. ↑ The psychological significance of the Biblical stories: http://bit.ly/2rMHp08, ResearchGate [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  53. ↑ Why Are Non-Believers Turning to Their Bibles?, Quillette, 12 listopada 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  54. ↑ a b Rosemary Bennett Education Editor, Cambridge turns away alt-right darling Jordan Peterson, „The Times”, 21 marca 2019, ISSN 0140-0460 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  55. ↑ Cambridge Uni rescinds Peterson offer, 21 marca 2019 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  56. ↑ 'Anti-Islam shirt' behind Peterson U-turn, 25 marca 2019 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  57. ↑ a b c Sarah Marsh, Cambridge University rescinds Jordan Peterson invitation, „The Guardian”, 20 marca 2019, ISSN 0261-3077 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  58. ↑ Jordan Peterson criticises Cambridge’s decision to rescind fellowship offer, Varsity Online [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  59. ↑ Premier, Jordan Peterson accuses Cambridge divinity faculty of 'serious error' after withdrawing fellowship offer - Premier, „Premier”, 21 marca 2019 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  60. ↑ https://craft.co/self-authoring
  61. ↑ Can a Writing Assignment Make You Happier, Healthier and Less Stressed?, „Oprah.com” [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  62. ↑ a b NPR Choice page, choice.npr.org [dostęp 2019-11-09].
  63. ↑ a b Michaéla C. Schippers, Ad W.A. Scheepers, Jordan B. Peterson, A scalable goal-setting intervention closes both the gender and ethnic minority achievement gap, „Palgrave Communications”, 1 (1), 2015, s. 1–12, DOI: 10.1057/palcomms.2015.14, ISSN 2055-1045 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  64. ↑ Derek Robertson, Why the ‘Classical Liberal’ is Making a Comeback, POLITICO Magazine [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  65. ↑ Steve Kovach, Silicon Valley's liberal bubble has burst, and the culture war has arrived, Business Insider [dostęp 2019-11-09].
  66. ↑ a b c Subscribe to read, Financial Times [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  67. ↑ Nellie Bowles, Patreon Bars Anti-Feminist for Racist Speech, Inciting Revolt, „The New York Times”, 24 grudnia 2018, ISSN 0362-4331 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  68. ↑ The Washington Post, www.washingtonpost.com [dostęp 2020-07-09] (ang.).
  69. ↑ Yoram Hazony, Jordan Peterson and Conservatism’s Rebirth, WSJ [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  70. ↑ a b Nathan J. Robinson, The Intellectual We Deserve | Current Affairs, www.currentaffairs.org [dostęp 2019-11-09].
  71. ↑ Noam Chomsky on Jordan Peterson, Post-Modernism, Foucault and Ali G. [dostęp 2019-11-09].
  72. ↑ Nathan J. Robinson, A Chat With Chomsky | Current Affairs, www.currentaffairs.org [dostęp 2019-11-09].
  73. ↑ a b EXCLUSIVE: Q&A with Prof. Jordan Peterson on Genderless Pronouns and the Left's 'PC Game', The Daily Wire [dostęp 2019-11-09].
  74. ↑ a b Scott Barry Kaufman, The Personality of Political Correctness, Scientific American Blog Network [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  75. ↑ Jordan Peterson Exposes the Postmodernist Agenda, www.theepochtimes.com, 21 czerwca 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  76. ↑ Jordan Peterson Explains Leftism's Core, The Daily Wire [dostęp 2019-11-09].
  77. ↑ Jordan Peterson Exposes the Postmodernist Agenda, www.theepochtimes.com [dostęp 2019-12-05] (ang.).
  78. ↑ Noah Berlatsky, How Anti-Leftism Has Made Jordan Peterson a Mark for Fascist Propaganda, Pacific Standard [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  79. ↑ Zack Beauchamp, Jordan Peterson, the obscure Canadian psychologist turned right-wing celebrity, explained, Vox, 26 marca 2018 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  80. ↑ Derek Robertson, The Canadian Psychologist Beating American Pundits at Their Own Game, POLITICO Magazine [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  81. ↑ a b Drawing Criticism, Jordan Peterson Lectures at ‘Free Speech’ Initiative | News | The Harvard Crimson, www.thecrimson.com [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  82. ↑ a b https://www.cbc.ca/radio/asithappens/as-it-happens-friday-edition-1.4396970/u-of-t-profs-alarmed-by-jordan-peterson-s-plan-to-target-classes-he-calls-indoctrination-cults-1.4396974
  83. ↑ Toronto SUN i inni, Jordan Peterson: Certain university disciplines ‘corrupted’ | Toronto Sun, 29 czerwca 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  84. ↑ Dissident Professor Explains Neo-Marxism; 'Women's Studies Should Be Defunded', The Daily Wire [dostęp 2019-11-09].
  85. ↑ a b Canada News, Chris Selley: Jordan Peterson, hero of the anti-PC crowd, just keeps winning | National Post, 3 czerwca 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  86. ↑ Jordan Peterson says website plan on hold | The Star, thestar.com [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  87. ↑ Jordan Peterson and the media: How one-sided reporting can limit critical thinking | The Knife Media | HuffPost, web.archive.org, 1 października 2018 [dostęp 2019-11-09] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-01].
  88. ↑ Jordan Peterson Talks Gun Control, Angry Men and Why So Few Women Lead Companies, Time [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  89. ↑ Toronto SUN i inni, Prof. Jordan Peterson responds to CBC cultural appropriation fallout | Toronto Sun, 23 maja 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  90. ↑ Canada News, U of T professor attacks political correctness, says he refuses to use genderless pronouns | National Post, 29 września 2016 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  91. ↑ Torontoist, Are Jordan Peterson's Claims About Bill C-16 Correct?, Torontoist, 19 grudnia 2016 [dostęp 2019-11-09].
  92. ↑ Jessica Murphy, The professor versus gender-neutral pronouns, 4 listopada 2016 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  93. ↑ Free speech rally devolves into conflict, outbursts of violence, The Varsity, 12 października 2016 [dostęp 2019-11-09].
  94. ↑ a b Jake Kivanc, A Canadian University Professor Is Under Fire For Rant on Political Correctness, Vice, 29 września 2016 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  95. ↑ Full Comment, Jordan Peterson: The right to be politically incorrect | National Post, 8 listopada 2016 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  96. ↑ Jake Stangel, The Passion of Jordan Peterson, Esquire, 1 maja 2018 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  97. ↑ https://www.cbc.ca/news/politics/conservative-leadership-maxime-bernier-c-16-gender-1.3981691
  98. ↑ a b U of T professor opposes transgender bill at Senate committee hearing [dostęp 2019-11-09].
  99. ↑ a b Jordan Peterson’s federal funding denied, Rebel Media picks up the tab, The Varsity, 1 maja 2017 [dostęp 2019-11-09].
  100. ↑ Toronto SUN i inni, Supporters fund U of T professor Jordan Peterson’s research | Toronto Sun, 12 maja 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  101. ↑ Full Comment, Christie Blatchford: Thought police strike again as Wilfrid Laurier grad student is chastised for showing Jordan Peterson video | National Post, 11 listopada 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  102. ↑ Luisa D’Amato, WLU censures grad student for lesson that used TVO clip, TheRecord.com, 14 listopada 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  103. ↑ Wilfrid Laurier University TA claims censure over video clip on gender pronouns [dostęp 2019-11-09].
  104. ↑ Canadian Politics, What the Wilfrid Laurier professors got wrong about Bill C-16 and gender identity discrimination | National Post, 21 listopada 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  105. ↑ FULL TEXT: Apology from Wilfrid Laurier officials over handling of free speech controversy, Global News [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  106. ↑ BREAKING: President of Laurier issues apology regarding Lindsey Shepherd, thecord.ca [dostęp 2019-11-09].
  107. ↑ Canadian Politics, Wilfrid Laurier University’s president apologizes to Lindsay Shepherd for dressing-down over Jordan Peterson clip | National Post, 21 listopada 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  108. ↑ Globe editorial: Why are we killing critical thinking on campus? - The Globe and Mail, web.archive.org, 20 listopada 2017 [dostęp 2019-11-09] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-20].
  109. ↑ Toronto SUN i inni, EDITORIAL: Wilfrid Laurier University insults our liberty | Toronto Sun, 15 listopada 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  110. ↑ Full Comment, NP View: Laurier’s apology and a petition won’t fix the cancer on campus | National Post, 24 listopada 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  111. ↑ What’s so scary about free speech on campus? [dostęp 2019-11-09].
  112. ↑ Suppressing TVO video, stifling free speech, is making Wilfrid Laurier unsafe | The Star, thestar.com [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  113. ↑ Full Comment, Rex Murphy: University bullies student who dares to play Peterson clip from The Agenda | National Post, 17 listopada 2017 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  114. ↑ Jordan Peterson sues Wilfrid Laurier University for defamation [dostęp 2019-11-09].
  115. ↑ Laurier University asks court to dismiss Jordan Peterson lawsuit [dostęp 2019-11-09].
  116. ↑ a b c Opinion | Men are experiencing a crisis of masculinity. The solution? More feminism., NBC News [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  117. ↑ Lizzy Acker, Jordan Peterson, who says men are 'under assault,' is coming to Portland next month, oregonlive, 22 maja 2018 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  118. ↑ There is 'a backlash against masculinity', BBC News [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  119. ↑ Kelefa Sanneh, Jordan Peterson’s Gospel of Masculinity, 26 lutego 2018, ISSN 0028-792X [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  120. ↑ - The Washington Post, Washington Post [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  121. ↑ a b Nosheen Iqbal, Cathy Newman: ‘The internet is being written by men with an agenda’, „The Guardian”, 19 marca 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  122. ↑ Jordan Peterson debate on the gender pay gap, campus protests and postmodernism, Channel 4 News [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  123. ↑ James Gillespie, Channel 4’s Cathy Newman trolled over gender pay gap, „The Sunday Times”, 21 stycznia 2018, ISSN 0956-1382 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  124. ↑ Outselling the Bible | LRB, LRB Blog [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  125. ↑ Greg Callaghan, Right-winger? Not me, says alt-right darling Jordan Peterson, The Sydney Morning Herald, 20 kwietnia 2018 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  126. ↑ Matt McManus, Why Conservatives Get Karl Marx Very, Very Wrong, Jacobin Magazine, 22 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-22] (ang.).
  127. ↑ Am I Christian? | Timothy Lott and Jordan B Peterson. [dostęp 2019-11-09].
  128. ↑ The Story Behind Jordan Peterson's Indigenous Identity, The Walrus, 22 marca 2018 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  129. ↑ James Hamblin, The Jordan Peterson All-Meat Diet, „The Atlantic”, 28 sierpnia 2018, ISSN 1072-7825 [dostęp 2019-11-09].
  130. ↑ Post Staff Report, Jordan Peterson enters rehab after wife’s cancer diagnosis, New York Post, 20 września 2019 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  131. ↑ Jordan Peterson is in rehab for Klonopin addiction, The Daily Dot, 20 września 2019 [dostęp 2019-11-09] (ang.).
  132. ↑ Suzanne Lucas, Jordan Peterson Is in Rehab. Why HR and Managers Should Take Note, Inc.com, 23 września 2019 [dostęp 2019-11-09].
  133. ↑ Internet właśnie wypromował faceta, który mężczyzn-nieudaczników zamienia w morderców kobiet, Spider's Web, 28 maja 2018 [dostęp 2019-11-09] (pol.).
  134. ↑ Jan Rojewski, Kontrowersyjna „filozofia Jordana Petersona”, www.polityka.pl, 2018 [dostęp 2019-11-09] (pol.).
  135. ↑ Krzysztof, Wielu intelektualistów nie cierpi Jordana Petersona. Dlaczego?, Dr Jordan B. Peterson - Polska, 13 czerwca 2018 [dostęp 2019-11-09] (pol.).
  136. ↑ a b Jordan Peterson to nowy guru internautów. Filozof-buntownik głosi niepopularne opinie, które porywają miliony osób, naTemat.pl [dostęp 2019-11-12] (pol.).
  137. ↑ Bolesny szpagat Jordana Petersona, Nowa Konfederacja, 5 lutego 2019 [dostęp 2019-11-12] (pol.).
  138. ↑ Dariusz Andrzej Kwiecień, Jordan Peterson. Agnostyk ewangelizujący zsekularyzowany Zachód?, klubjagiellonski.pl [dostęp 2022-08-23] (pol.).
  139. ↑ Recenzja: 12 Życiowych Zasad - Jordan Peterson | ChangeMaker, blog.krolartur.com [dostęp 2019-11-12].
  140. ↑ a b Monika Matura, Jordan B. Peterson „12 życiowych zasad: Antidotum na chaos” (recenzja), Kulturatka.pl - wydarzenia kulturalne w Krakowie, koncerty, festiwale, kino, teatr, wystawy, literatura | Krakowski serwis kulturalny [dostęp 2019-11-12] (pol.).
  141. ↑ Antidotum na chaos? Recenzja „12 Rules For Life” Jordana B. Petersona, teologiapolityczna.pl [dostęp 2019-11-12] (pol.).
  142. ↑ Going, Dokument o Jordanie Petersonie - pierwszy pokaz w Polsce | Niedziela, 24 listopada 2019, Going. [dostęp 2019-11-29] (pol.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jordan_Peterson&oldid=70473531”