Judyty (Królewiec)
Judyty – dawna wieś, obecnie wchodząca w skład miasta Królewiec. Do 1945 nazwa niem. Juditten, w literaturze polskiej Judyty.
Stara osada pruska położona na wysokiej krawędzi doliny Pregoły, w pobliżu ujścia do Zalewu Wiślanego, około 5 km na zachód od Królewca, przy drodze do Piławy (obecnie Bałtyjsk). W średniowieczu również nazwa niem. Jüdenkirch (1402 Judynkirchen), co być może stanowiło połączenie oznaczenia kościelnej funkcji osady i imienia pruskiego szlachcica Jedetusa, który około 1288 otrzymał nadanie tych terenów z rąk krzyżackiego mistrza krajowego Meinharda z Kwerfurtu (a nie od imienia św. Juty/Judyty, jak kiedyś przypuszczano). Kościół parafialny zaczęto budowac około 1300. Na wzgórzu oddzielonym od kościoła doliną Potoku Modyckiego (Modittener Bache) pozostały ślady założenia obronnego, być może wzmiankowanego 1257 jako Derne; później teren majątku zwanego od 1814 Luisenthal (na pamiątkę odwiedzin pruskiej królowej w 1808). Około 1855 w pobliżu powstał jeden z fortów Twierdzy Królewiec, również noszący imię królowej Luizy. Jeszcze w XIX w. wieś ograniczała się niemal wyłącznie do zabudowań kościelnych, szkoły oraz młyna i była celem wycieczek z miasta na łono przyrody. W 1927 r. włączona do obszaru Królewca (Königsberg-Juditten), do którego do 1939 r. stopniowo inkorporowano pobliskie tereny. Parafia ewangelicka, obejmująca kilka sąsiednich miejscowości, przed II wojną światową liczyła 13.000 wiernych. W Judytach w 1700 r. jako syn miejscowego pastora urodził się pisarz Johann Christoph Gottsched. Istniał tu również dom modlitwy baptystów, należący do zboru Królewiec Tragheim.
Podczas działań wojennych w 1945 r. zniszczenia zabudowy były stosunkowo niewielkie.
Obecnie Judyty wchodzą w skład administracyjnego Rejonu Oktjabrskiego Królewca (ros. Oктябpьский район), osiedle (поселок) Mendelejewo (Meнделеево), obejmujące również m.in. dawne Lawsken i Marienberg. W celach turystycznych nadal bywa używana dawna nazwa niemiecka (Юдиттен).
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wyd. pod red. Filipa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego i Władysława Walewskiego, t. 3, Warszawa 1882, repr. Warszawa, WAiF, 1976
- Adolf Boetticher, Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreussen, H. 1, Das Samland, 2. durchges. und erw. Aufl., Königsberg, Teichert, 1898
- Georg Dehio, Handbuch der Deutschen Kunstdenkmäler, neu bearb. von Ernst Gall, Deutschordensland Preussen, unter Mitw. von Bernhard Schmid und Grete Tiemann, München; Berlin, Deutscher Kunstverlag, 1952
- Handbuch der historischen Stätten. Ost- und Wetpreussen, hrsg. von Erich Wiese, Stuttgart, Kröner, 1981, ISBN 3-520-31701-X
- Carl von Lorck, Dome, Kirchen und Klöster in Ost- und Westpreussen. Nach alten Vorlagen, 2. unver. Aufl., Frankfurt am Main, Weidlich, 1982, ISBN 3-8035-1163-1
- Walter Dignath, Herbert Ziesmann, Die Kirchen des Samlandes. Eine Dokumentation, Leer, Rautenberg, 1987, ISBN 3-7921-0355-9
- Andrzej Rzempołuch, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn: Remix, 1992, ISBN 83-900155-1-X, OCLC 833969011.
- Juri Iwanow, Königsberg und Umgebung, Dülmen, Laumann-Verl., 1994, ISBN 3-87466-185-7
- Anatolij Bachtin, Gerhard Doliesen, Vergessene Kultur. Kirchen in Nord-Ostpreussen. Eine Dokumentation, 2. Aufl., Husum, Husum, 1998, ISBN 3-88042-849-2
- Baldur Köster, Königsberg. Architektur aus deutscher Zeit, Husum, Husum, 2000, ISBN 3-88042-923-5
- Prusy Wschodnie – dokumentacja historycznej prowincji. Zbiory fotograficzne dawnego Urzędu Konserwatora Zabytków w Królewcu = ''Ostpreussen – Dokumentation einer historischen Provinz. Die photographische Sammlung des Provinzialdenkmalamtes in Königsberg, oprac. i red. bazy danych Jan Przypkowski, Warszawa, Instytut Sztuki PAN, [2006], ISBN 83-89101-44-0
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Gubin, Toponimija Kaliningrada (ros.). klgd.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
