Jurij Orłow (fizyk)
.jpg) Jurij Orłow (1986) | |
| Data i miejsce urodzenia |
13 sierpnia 1924 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
27 września 2020 |
| Zawód, zajęcie |
fizyk, działacz praw człowieka |
Jurij Fiodorowicz Orłow (ros. Ю́рий Фёдорович Орло́в, ur. 13 sierpnia 1924 w Moskwie, zm. 27 września 2020 w Ithaca[1][2]) – rosyjski fizyk, działacz ruchu obrony praw człowieka w ZSRR, twórca Moskiewskiej Grupy Helsińskiej (1976).
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
W latach 1944–1946 służył w Armii Czerwonej, w latach 1947–1952 studiował fizykę w Moskiewskim Instytucie Mechaniki i na Uniwersytecie Moskiewskim. W 1948 został członkiem WKP(b). Po studiach pracował w Laboratorium Techniki Cieplnej Ministerstwa Budowy Maszyn ZSRR, przygotowywał pracę doktorską z zakresu fizyki cząstek elementarnych. W 1956 został usunięty z partii i pracy za nazwanie Stalina i Berii "zabójcami stojącymi u władzy". Od sierpnia 1956 pracował w Instytucie Fizyki Teoretycznej i Eksperymentalnej Akademii Nauk Armeńskiej SRR, tam obronił pracę doktorską (1958), habilitował się w 1963 w Instytucie Fizyki Nuklearnej w Nowosybirsku. Od 1968 był członkiem korespondentem Akademii Nauk Armeńskiej SRR. Od 1972 pracował w Instytucie Magnetyzmu Ziemskiego, Jonosfery i Rozprzestrzeniania Fal Radiowych Akademii Nauk ZSRR.
W 1973 opublikował list otwarty do Leonida Breżniewa, w którym postulował demokratyzację życia społecznego i ograniczenie państwowej kontroli nad gospodarką. W październiku 1973 był jednym z założyciel sowieckiej sekcji Amnesty International. W 1974 ponownie zwolniony z pracy, utrzymywał się z korepetycji. W maju 1976 powołał do życia Moskiewską Grupę Helsińską (tzw. Społeczną Grupę Sprzyjania Wykonaniu Porozumień Helsińskich). Został aresztowany 10 lutego 1977 i w maju 1978 skazany na 7 lat kolonii karnej o surowym rygorze i 5 lat zesłania. Przebywał w obozie w Kraju Permskim, a od 1984 na zesłaniu w Jakucji. W październiku 1986 został wymieniony na pracownika sowieckiego wywiadu i pozbawiony sowieckiego obywatelstwa, deportowany, zamieszkał w USA. Pod koniec 1986 został wybrany Honorowym Przewodniczącym Międzynarodowej Federacji Helsińskiej. Od 1987 pracował w Cornell University, w 2008 mianowany profesorem.
Na emigracji uczestniczył w pracach Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, od 1989 uczestniczył w pracach reaktywowanej Moskiewskiej Grupy Helsińskiej. Opublikował wspomnienia Dangerous Thoughts. Memoirs of a Russian Life (1991), opublikowane we fragmencie po polsku w tomie Wstyd było milczeć. Świadectwa radzieckich dysydentów, wybór i wstęp Marek Radziwon, wyd. Instytut Książki-Nowaja Polsza, Kraków-Warszawa 2013.
American Physical Society przyznało mu Nicholson Medal for Humanitarian Service (1995) i Nagrodę im. Andrieja Sacharowa (2006).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Sam Roberts: Yuri Orlov, Bold Champion of Soviet Dissidents, Dies at 96. The New York Times, 2020-10-01. [dostęp 2020-10-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-02)]. (ang.).
- ↑ Zmarł Jurij Orłow, założyciel Moskiewskiej Grupy Helsińskiej. belsat.eu, 2020-09-28. [dostęp 2020-09-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-02)].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Słownik dysydentów. czołowe postacie ruchów opozycyjnych w krajach komunistycznych w latach 1956-1989. Tom II, wyd. Ośrodek Karta, Warszawa 2007, s. 497-499 (biogram autorstwa Dmitrija Zubariewa i Giennadija Kuzowkina)
- Biogram na stronie aip.org (ang.)