Język jakucki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Саха тыла
Obszar

Federacja Rosyjska

Liczba mówiących

450 tys. (2010)[1]

Pismo/alfabet

cyrylica

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy  Jakucja
UNESCO 2 wrażliwy↗
Ethnologue 2 prowincjonalny↗
Kody języka
ISO 639-2 sah
ISO 639-3 sah
IETF sah
Glottolog yaku1245
Ethnologue sah
GOST 7.75–97 яку 865
WALS ykt
Występowanie
Ilustracja
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku jakuckim
Słownik języka jakuckiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język jakucki – język Jakutów, narodu zamieszkującego wschodnią Syberię. Mówi nim ok. 450 tys. ludzi[2].

Zaliczany do języków turkijskich, jednak jest stosunkowo odrębny od pozostałych przedstawicieli tej rodziny. Został poddany silnym wpływom języków tunguskich i mongolskich[3].

Blisko spokrewniony język dołgański bywa uznawany za dialekt jakuckiego. Dołgański odróżnia się silniejszym wpływem tunguskiego podłoża językowego[3].

Edward Piekarski, językoznawca-zesłaniec, opracował w latach 1907–1930 13-tomowy Słowar´ jakutskogo jazyka[4].

W użyciu jest też język rosyjski[2]. Jakucki dominuje na terenach wiejskich. Jest to historycznie ugruntowana lingua franca Jakucji (posługują się nim różne grupy ludności); w dodatku jest wykorzystywany w edukacji, obok rosyjskiego[5].

Charakterystyka językowa[edytuj | edytuj kod]

Jakucki jest językiem aglutynacyjnym, ale ma też elementy fleksyjne. Charakterystyczną cechą fonetyki jest obecność samogłosek długich oraz dyftongów (ыа „ya”, уо „uo”, иэ „ie”, үө „üö”), a także najbardziej wśród języków turkijskich rozwinięta harmonia wokalna, która w języku jakuckim występuje w trzech odmianach; są to: harmonia palatalna (np. *a-e > a-a; *e-a > e-e), harmonia labialna (np. *a-u > a-y; *e-ü > e-i; *ö-i > ö-ü) oraz atrakcja labialna (*o-a > o-o; *ö-e > ö-ö).

W języku jakuckim występują dwie deklinacje: posesywna i nieposesywna. Nieposesywna (koń, konia itd.) jest deklinacją podstawową, podczas gdy posesywna (mój koń, mojego konia itd.) jest zbudowana na bazie nieposesywnej, acz nie zawsze jest to proste połączenie sufiksu posesywnego (np. w znaczeniu ‘mój’) z sufiksem deklinacyjnym. W deklinacji nieposesywnej występują następujące przypadki (w nawiasach podany jest ich wykładnik morfologiczny w postaci podstawowej, tzn. występującej po tematach zakończonych na samogłoskę):

Czasownik posiada bogactwo form.

Alfabet[edytuj | edytuj kod]

Historia zapisu języka jakuckiego obejmuje cztery etapy:

Alfabet Nowgorodow (1917–1927) z podkładu 1929

Alfabet stworzony w 1922 przez S. Nowgorodowa na bazie międzynarodowego alfabetu fonetycznego, od 1939 cyrylica.

Jakucki alfabet łaciński (1929–1939)[6]:

A a B в C c Ç ç D d E e G g Ƣ ƣ
H h I i J j K k L l Lj lj M m N n
Nj nj Ꞑ ꞑ O o Ɵ ɵ P p Q q R r S s
T t U u Y y Ь ь '

Jakucka cyrylica (od 1939 do chwili obecnej):

А а Б б В в Г г Ҕ ҕ Д д Дь дь Е е
Ё ё Ж ж З з И и Й й К к Л л М м
Н н Ҥ ҥ Нь нь О о Ө ө П п Р р С с
Һ һ Т т У у Ү ү Ф ф Х х Ц ц Ч ч
Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я

Alfabet jakucki składa się z 40 liter[7].

Litera Nazwa jakucka MAF Uwagi
А а а [a]
Б б бэ [b]
В в вэ [v] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
Г г гэ [g]
Ҕ ҕ ҕэ [ɣ], [ʁ]
Д д дэ [d]
Дь дь дьэ [ɟ]
Е е е [e], [je] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
Ё ё ё [jo] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
Ж ж жэ [ʒ] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
З з зэ [z] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
И и и [i]
Й й йот [j], [j̃]
К к ка [k], [q]
Л л эл [l]
М м эм [m]
Н н эн [n]
Ҥ ҥ эҥ [ŋ] Ligatura нг
Нь нь эньэ [ɲ]
О о о [o]
Ө ө ө [ø]
П п пэ [p]
Р р эр [r]
С с эс [s]
Һ һ һэ [h]
Т т тэ [t]
У у у [u]
Ү ү ү [y]
Ф ф эф [f] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
Х х ха [x]
Ц ц цэ [ʦ] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
Ч ч че [ʧ]
Ш ш ша [ʃ] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
Щ щ ща [ɕː] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
Ъ ъ кытаанах бэлиэ [◌.] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
Ы ы ы [ɯ]
Ь ь сымнатар бэлиэ [◌ʲ]
Э э э [e]
Ю ю ю [ju] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego
Я я я [ja] Wykorzystywana tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ ВПН-2010 [online], www.gks.ru [dostęp 2017-11-24] (ros.).
  2. ↑ a b David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Yakut, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
  3. ↑ a b Bernard Comrie, The Languages of the Soviet Union, Cambridge: Cambridge University Press, 1981 (Cambridge language surveys), s. 53, ISBN 0-521-23230-9, ISBN 0-521-29877-6, OCLC 6627395 [dostęp 2023-09-22] (ang.).
  4. ↑ Edward Piekarski / Sybiracy Elbląg - Związek Sybiraków Oddział w Elblągu [online], www.emazury.com [dostęp 2019-09-21].
  5. ↑ Protassova 2010 ↓, s. 168.
  6. ↑ Siipsep M.K., Saqa tьla: Maꞑnajgь oskuolaƣa yөrener kinige: Grammaatьka uonna Orpograapьja. Bastakь caaha (Саха тыла: Маҥнайгы оскуолаҕа үөрэнэр кинигэ: Граммаатыка уонна Орпограапыйа. Бастакы чааһа)/Учебник якутского языка: Для 1 и 2 класса начальной школы. Грамматика и орфография. Часть 1., Çokuuskaj: Sudaarьstьba Saqa Sirineeƣi Beceettiir Suuta (SSSBS), 1935, s. 56.
  7. ↑ Ł.N. Charitonow: Samouczitiel jakutskogo jazyka. Jakuck: Jakutskoje kniżnoje izdatielstwo, 1987, s. 232.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Ekaterina Protassova, Multilingual education in Russia, [w:] Mika Lähteenmäki, Marjatta Vanhala-Aniszewski (red.), Language Ideologies in Transition: Multilingualism in Russia and Finland, Frankfurt am Main: Peter Lang, 2010, s. 155–174, ISBN 978-3-631-60867-8 (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Języki ałtajskie
turkijskie
mongolskie
tunguskie
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_jakucki&oldid=72615734”